برلین- گونتر پوهل، شیشه‌گر ساکن شهر اسپروکهول در منطقه صنعتی روهر آلمان، می‌گوید: “این انتخابی خواهد بود که بسیاری از ما در زمستان با آن روبرو خواهیم شد: یخ زدن یا گرسنگی. تحریم‌ها ظاهراً روسیه را هدف قرار می‌دهند، ولی به ما بیش از روسیه ضربه خواهند زد.”

اشاره او به مجازات‌های اقتصادی‌ای است که دولت‌های غربی در واکنش به حمله روسیه به اوکراین علیه روسیه وضع کرده‌اند. اگرچه قرار است که این تحریم‌ها اقتصاد روسیه را فلج کنند و به ولادیمیر پوتین فشار بیاورند تا نیروهایش را به خانه بازگرداند، ولی نشانه‌ها حاکی از آن‌اند که بیش‌ترین صدمه را از این مجازات‌ها کارگران آلمان و دیگر کشورهای اروپایی متحمل می‌شوند. گونتر پوهل در خلال جشنوارهٔ سالانهٔ فرهنگی و سیاسی نشریهٔ سوسیالیستی “عصر ما” با نشریه “دنیای مردم” که وابسته به حزب کمونیست آلمان است گفتگو می‌کرد. نظرات او با نظرات بسیاری از افراد حاضر در این جشنواره مشترک است که با توجه به کاهش روزافزون دستمزدها درک‌شدنی‌اند.

آیا نرخ ۷/۶ درصدی تورم در آلمان که در تابستان سال جاری به بالاترین میزان در ۴۰ سال اخیر رسید ریشهٔ اصلی مشکلات است؟ هزینه‌های انرژی، بر اساس آمار رسمی، ۳۸ درصد افزایش یافته‌اند. پیش از جنگ اوکراین و در چند دههٔ گذشته، حتی در دوران جنگ سرد، آلمان از گاز طبیعی روسیه برای گرمایش خانه‌های مسکونی و صنایعش استفاده می‌کرد. ولی در پی حمله پوتین ساخت و ساز خط لوله ۹/۵ میلیارد دلاری نورد استریم -۲ که تقریباً پایان یافته بود و می‌توانست گاز بیشتری را از روسیه و از زیر دریای بالتیک به سواحل آلمان منتقل کند به‌طور‌ناگهانی لغو شد. انتقال گاز از طریق خط لوله فعلی یعنی نورد استریم-۱ به اروپا بیش از ۶۰ درصد کاهش یافته است و تا پایان ماه اوت حداقل برای مدتی متوقف خواهد شد و درحال حاضر این توقف ادامه دارد.

توقف انتقال گاز  مشکل خاصی برای آلمانی‌ها ایجاد خواهد کرد. بیش از نیمی از آنان (بیش از ۴۰ میلیون نفر) از گاز طبیعی برای گرم کردن خانه‌های‌شان استفاده می‌کنند. در طول تابستان بسیاری هنوز امیدوار بودند که با آتش‌بس احتمالی میان اوکراین و روسیه بهای گاز افزایش پیدا نکند و فشار بر بازارهای انرژی جهان کاهش یابد. ولی اکنون در برلین و با آغاز پاییز قیمت همه‌چیز از غذا گرفته تا حمل‌ونقل و سوخت همچنان درحال افزایش است. بسیاری از مردم نگران آن شده‌اند که با کاهش چشمگیر دما در آیندهٔ نزدیک چه اتفاقی خواهد افتاد.

گونتر پوهل شیشه‌گر آلمانی چنین پیش‌بینی می‌کند: “ما انتظار داریم قیمت‌ها دو برابر شوند. هیچ‌کس در امان نخواهد بود. … مشکل فقط گرم کردن خانه‌ها نیست بلکه پخت‌وپز، آب گرم برای حمام کردن و همه این‌ها نیز هست. …” ساختن شیشه‌های رنگی که تخصص گونتر است نیز انرژی زیادی مصرف می‌کند، بنابراین همین مشکل در تولید و در همه‌جای اقتصاد تکرار می‌شود. حتی آلمانی‌هایی که از برق یا نفت برای گرم کردن خانه‌های‌شان استفاده می‌کنند نمی‌توانند از افزایش هزینه‌ها در امان باشند. او استدلال می‌کند: “بسیاری از مردم پول کافی برای پرداخت هزینه‌های سوخت نخواهند داشت. این زمستان هزینه‌های یک خانوادهٔ چهار نفره حداقل دو هزار یورو بیشتر خواهد شد. آنان چگونه این هزینه‌ها را پرداخت خواهند کرد؟”

مقاومت کجاست؟

وِرا ریشتر نیز با نظر گونتر پوهل در مورد مشکلات در زمستان پیشِ رو موافق است. با افزایش قیمت‌ها حتی افرادی که درآمد “متوسط” دارند در پرداخت هزینه‌های زندگی با مشکل مواجه خواهند شد.” ریشتر سردبیر نشریهٔ “عصر ما” است و آخرین تحول‌ها در جنگ اوکراین  و پیامدهای اقتصادی آن را برای آلمانی‌ها گزارش می‌کند. او می‌گوید حزب کمونیست آلمان و نشریهٔ عصر ما در اوایل سال جاری هشدار دادند که اگر پاسخ غرب به این جنگ اِعمال تحریم‌های بی پروا باشد چه وضعیتی در انتظار طبقه کارگر خواهد بود. ادامه یافتن جریان گاز روسیه در انتهای زمستان گذشته و هوای گرم تابستان تا مدتی نارضایتی عمومی را کنترل کرد، ولی هنگامی که انتخاب بین غذا و گرما باشد آیا افکار عمومی تغییر خواهد کرد؟

نگرانی اصلی ریشتر این است که تا کنون “تقریباً هیچ‌گونه مقاومتی” در برابر ساختار نادرست تحریم‌ها علیه روسیه وجود نداشته است. جنبش صلح ضعیف است و تصویرهای وحشتناک صحنه‌های جنگ در اوکراین همراه با بیانیه‌های همبستگی رهبران آلمان با دولت ولادیمیر زلنسکی اکثر مردم را در کنار کارزار ناتو و حمایت از کی‌یف تا پایانی تلخ نگاه داشته است. بر اساس اظهارات ریشتر، در بخش شرقی آلمان یعنی منطقه‌هایی که جمهوری دموکراتیک آلمان را در گذشته تشکیل می‌دادند، احساسات ضد جنگ قوی‌تر است. ولی ریشتر اذعان می‌کند که درخواست برای یک آتش‌بس از راه مذاکره که حزب کمونیست آلمان و نشریهٔ عصر ما از آن حمایت می‌کنند (در مقابل شکست دادن نظامی همه‌جانبه روسیه که ناتو آن را هدف خود می‌نامد) هم‌اکنون تقریباً در هیچ‌جای آلمان طرفداری ندارد. بلیط‌ وسایل حمل‌ونقل عمومی با تخفیف زیاد و برخی یارانه‌های جزیی برای هزینه‌های انرژی خانوارها توانستند در بهار و تابستان فرصتی به دولت بدهند. دولت اعلام کرده است که رویکرد بلندمدت آن است که گاز روسیه به‌طور‌کامل کنار گذاشته شود و به منابع دیگر انرژی باید روی آورد.

انفعال رهبران اتحادیه‌های کارگری در رویارویی با مشکل تورم بهای انرژی نیز برای ریشتر نگران کننده است. او اظهار تأسف می‌کند که: “آنان [رهبران اتحادیه‌های کارگری] چیزی را سازمان‌دهی نکرده‌اند. حتی اگر موضع‌گیری‌های دولت در سیاست خارجی را هم قبول کرده باشند، باید حداقل در مورد تأثیر جنگ بر اعضای سندیکای‌شان موضعی محکم‌تر داشته باشند. ملینا دیمن، همکار ریشتر و سردبیر امور بین‌الملل در نشریهٔ  “عصر ما”، به نشریهٔ  “دنیای مردم” گفت موضع‌گیری‌های برخی اتحادیه‌ها تقریباً به‌منزله بی‌توجهی کامل به وظیفه‌شان در قبال رفاه معیشتی اعضای‌شان است. او به سخنان یک رهبر اتحادیه بزرگ کارگری در یک بخش  خدماتی اشاره کرد که هفتهٔ گذشته به اعضای خود گفته بود “اکنون زمان مبارزه با دولت یا با کارفرمایان نیست.” زیرا روس‌های شرور جهان را تهدید می‌کنند و چینی‌های شرورتر پشت سر آنان ایستاده‌اند.” ملینا دیمن می‌گوید: “تحت هیچ شرایطی یک کمونیست از یک کارگر نمی‌‌خواهد که اتحادیه خود را ترک کند، ولی چنین وضعیتی انسان را به در نظر گرفتن چنین صحبتی نزدیک‌تر می‌کند”.

برندگان جنگ تحریم‌ها

البته شرکت‌های مستقر در ایالات متحده مشتاقانه منتظر ورود به خلأ ناشی از اعمال تحریم‌ها در بازار انرژی و در پی جلب مشتریان جدید هستند. قبل از توقف نورد استریم-۲ سهم شرکت‌های مستقر در ایالات متحده در بازار گاز اروپا حدود ۳۰ درصد بود، ولی جنگ روسیه یک‌شبه همه‌چیز را اساساً تغییر داد. افزایش قیمت‌ها موجب شد که گاز گران‌ ایالات متحده در بازارهای جهانی رقابتی‌تر شود و رهبران اروپایی هم برای سرعت بخشیدن به فاصله گرفتن از روسیه بتوانند بر احساسات عمومی در مورد اوکراین تکیه کنند.

گونتر پوهل می‌گوید: “آنان [رهبران اروپایی] اکنون می‌گویند گاز ایالات متحده، گازی که با روش شکست هیدرولیکی۱ تولید می‌شود را خواهند خرید. این گاز بدترین گزینه زیست‌‌محیطی است و به پروسه مایع‌سازی، کشتی،‌ و پایانه‌هایی مخصوص برای بارگیری و انتقال و تخلیه از آن سوی اقیانوس اطلس و دریافت آن در اینجا نیاز دارد که موجود نیستند. این امکان وجود دارد که بتوان برای این منظور یک پایانه را بسیار سریع راه‌اندازی کرد، ولی تهیهٔ همه کشتی‌های مورد نیاز ممکن است سال‌ها به‌طول انجامد.” بنابراین اگرچه گاز ایالات متحده در راه است، ولی ممکن است مدت زیادی در راه باشد.

در این میان ادامه دادن به‌این خیمه‌شب‌بازیِ اقتصادی در شکل اِعمال تحریم‌ها علیه روسیه به استفاده از تاکتیک‌هایی بسیار مضحک منجر  شده است. گونتر پوهل وضعیت را این‌گونه شرح می‌دهد: “دولت آلمان می‌گوید ما گاز روسیه را نمی‌خریم، زیرا روس‌ها اوکراینی‌ها را می‌کشند و یک جنگ غیرقانونی را شروع کرده‌اند. بنابراین ما درعوض از قطر و عربستان سعودی گاز و نفت می‌خریم.” ولی قطر و عربستان سعودی (که خود مشغول کشتار فراوان در یمن هستند) قدرت تأمین نیاز اروپا را ندارند.” پس از کجا تأمین کنند؟ از روسیه! نفت و گاز روسیه به کشورهایی مانند عربستان سعودی می رود که سپس آن را به آلمان می فروشند.

آلمان در چنین نظامی دلال‌سالار همچنان همان نفت و گاز روسی را که تحریم و ممنوع کرده است با بهایی بیشتر می‌خرد. پوهل می‌گوید: “اگر وضعیت این‌چنین غم‌انگیز نبود، خنده‌آور می‌بود.” در روسیه نفت همچنان جریان دارد، ولی مقدار بیشتری از آن به‌سوی شرق و مشتریانی مانند هند و چین می‌رود. درواقع، روسیه بیش از هر زمان دیگری نفت می‌فروشد و بیشترین درآمد را دارد. تحریم‌ها در حال کمانه کردن به‌سوی خود اروپا هستند. این‌گونه تخمین زده می‌شود که افزایش هزینه‌های انرژی برای آلمانی‌ها بیش از ۵ میلیارد یورو خواهد بود.

ویکتور کاتونا، تحلیل‌گر انرژی در شرکت کپلر، یک ماه پیش به نشریهٔ “نیویورک تایمز” گفت: “آسیا تولید نفت خام روسیه را نجات داده است. اقتصاد روسیه به‌جای سقوط بیشتر تقریباً به‌سطح قبل از همه‌گیری کرونا رسیده است.” پوهل استدلال می‌کند که بیشترین سود در سراسر این ماجرا از آنِ امپریالیسم ایالات متحده بوده است. شرکت‌های انرژی آمریکا درحال نفوذ به بازار اروپا هستند و هزینه‌های دستیابی به هدف‌های بلند‌مدت آمریکا، یعنی تضعیف روسیه، تا حدی با درآمد کارگران اروپای غربی و جان مردم اوکراین پرداخت می‌شود. برندهٔ این جنگ و تحریم‌ها، ایالات متحده خواهد بود.

بازندگان جنگ تحریم‌ها

به‌نظر می‌رسد سیاست اِعمال تحریم‌ درکل شکست خورده است. تأثیرهای اقتصادی بر روسیه آن‌طور که برنامه‌ریزی شده بود‌ کار نمی‌کند، جنگ درحالی ادامه می‌یابد که هیچ یک از طرف‌های جنگ حاضر به‌مذاکره نیستند و ارزش یوروی آلمان به‌سرعت درحال کاهش است. آب‌وهوا نیز یکی دیگر از قربانیان این جنگ است: گاز ایالات متحده که محصول روش شکست هیدرولیکی است به بازار جهانی سرازیر می‌شود، زغال‌سنگ و دیگر سوخت‌های آلایندهٔ فسیلی بیش‌تری برای جبران کمبود انرژی مصرف خواهند شد و روسیه هم‌زمان درحال سوزاندن بسیاری از گازهای مازاد فروخته نشده‌اش است. اینکه چنین وضعیتی تا به‌کی ادامه خواهد داشت، سؤالی بی پاسخ است. آیا رهبری جنبش کارگری بر روی فاجعهٔ اقتصادی پیشِ رو همچنان چشم خواهد بست؟ آیا اشتیاق مردم در پرداخت هزینه‌های جنگ با افزایش سرما ادامه خواهد داشت؟ آیا روسیه و اوکراین به نوعی صلح خواهند رسید؟

عامل تعیین کنندهٔ دیگر پاسخ این سؤال است که وحدت طبقهٔ حاکم آلمان تا چه زمانی پابرجا خواهد ماند. پوهل می‌گوید مدت‌هاست که شکافی بین دو جناح رخ داده است: “یک جناح اساساً طرفدار ایالات متحده و گروه دیگر که نه طرفدار ایالات متحده و نه طرفدار شوروی (روسیه پس از جنگ سرد) بوده است.” جناح دوم بر این باور بود که حفظ ارتباط با هر دو طرف و نداشتن سرسپردگی بیش از حد به دستورات سیاست خارجی آمریکا مفید خواهد بود. بااین‌حال، از زمان تهاجم روسیه، جناحی که پوهل آن را “جناح همکاری” می‌خواند، ضعیف‌تر شده است. از ماه فوریه/ بهمن- اسفندماه ۱۴۰۰  تا کنون کل طبقه سرمایه‌دار گفته است که جهت‌گیری را دولت تعیین خواهد کرد و این یک اولویت در سیاست خواهد بود. حمایت از روابط تجاری با روسیه به‌راحتی دفاع‌ناپذیر شده است، بنابراین، جستجو برای شرکای جدید در جاهای دیگر ادامه دارد.

این شکاف قدیمی در طبقهٔ حاکم، درواقع، عاملی برای حفظ صلح بوده است. ولی با توجه به اینکه دولت اعلام کرده است که  قصد دارد تا سال ۲۰۲۳/ ۱۴۰۲ همه فعالیت‌های اقتصادی با روسیه را قطع خواهد کرد، پوهل و کمونیست‌های آلمان نگران اتفاقات در آینده هستند. پوهل می‌گوید: “همیشه گفته می‌شود کشورهایی که با هم تجارت می‌کنند وارد جنگ با همدیگر نمی‌شوند. از سال ۲۰۲۴ / ۱۴۰۳ که هیچ تجارتی با روسیه وجود نخواهد داشت چه خواهد شد؟” به‌همین دلیل است که حزب کمونیست آلمان و ارگان مرکزی آن نشریه “عصر ما” صلح را به کانون اصلی جشنواره امسال تبدیل کرده‌اند. کمونیست‌های آلمان می‌دانند که در حال حاضر متوقف کردن جنگ در اوکراین و جنگ برای حفظ سطح زندگی کارگران آلمان دشوار است، ولی همهٔ تلاش‌شان را می‌کنند تا احساسات صلح‌خواهانه را بسیج کنند. بااین‌حال، زمان کمی در دست است. زمستان در راه است و به سرعت دارد می‌آید.