در همان زمانی که نیروهای آگاه سیاسی از پیامدهای ژئوپلیتیکی جنگ قره باغ برای ایران سخن می گفتند برخی برای شهدای باکو در جنگ قره باغ مراسم گرامیداشت برپا ساختند.

به گزارش عصرایران، این روزها تحولات جدی درمرزهای ایران و باکو در حال رخ دادن است؛ تحرکات و تحولاتی که مربوط به امروز و دیروز نیست.

از سال ۸۴ که پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت رفت شانزده سال متوالی ایران درگیر پرونده هسته‌ای و چالش با قدرتهای بزرگ به رهبری آمریکا شد و در این دوران تنها حدود سه سالی که برجام پابرجا بود ایران از پیامدهای منفی این پرونده به دور بوده است.

این درحالیست که طی این بازه زمانی نسبتا طولانی ترکیه و باکو هر کدام به نوعی اقتصاد و روابط خارجی و نیروهای نظامی خود را تقویت بخشیدند.

دولت باکو که در اوایل فروپاشی شوروی سابق در فقر و گرفتاری و ناامنی به سر می‌برد در دوران پس از آن به کمک استخراج منابع نفت و گاز دریای مازندران وضعیت خویش را ارتقا بخشید؛ در دورانی که ایران در چالش با غرب و درگیر جنگ های نیابتی در عراق و سوریه بود.

حاکمان باکو و ترکیه منافع خویش در مرزهای ایران را گسترش دادند اما مقامات کشور به تذکرات نیروهای وطن پرست و کنشگران حامی منافع ملی ایران در مورد این منطقه توجه چندانی نشان ندادند.

اوج کج سلیقگی در سیاست خارجی ایران درباره منطقه قفقاز در هنگام جنگ قره باغ در سال ۲۰۲۰ رخ داد آن‌هم زمانیکه ایران بشدت درگیر پیامدهای اقتصادی خروج آمریکا از برجام بود و در مورد جنگ قره باغ موضع مشخص و باثباتی را اتخاذ نکرد.

تاجاییکه دست بالا در مواضع سیاست خارجی کشور در قبال این جنگ را امامان جمعه شهرهای مناطق مرزی ایران با جمهوری آذربایجان داشتند.

این امامان جمعه در چارچوب مواضع امتی خویش، سعی کردند نبرد قره باغ را تحت عنوان جنگ میان اسلام و غیراسلام توجیه کنند و در این جنگ علنا به حمایت از مواضع دولت باکو پرداختند این درحالیست که دولت باکو اساسا دولتی سکولار می‌باشد.

پیروزی باکو در برابر ارمنستان در جنگ قره باغ تاحدودی ژئوپلیتیک منطقه را دستخوش تغییر ساخت؛ همانی که مقامات تهران به آن کم توجهی و حتی بهتر بگوییم بی‌توجهی کردند.

در همان زمانی که نیروهای آگاه سیاسی و دانشگاهی در ایران از پیامدهای تصرف بخش های مهمی از قره باغ و پیامدهای ژئوپلیتیکی آن برای ایران در آینده نه چندان دور سخن می‌گفتند برخی مقامات مذهبی و نظامی، مراسم گرامیداشت برای شهدای باکو در جنگ قره باغ برپا ساختند.

ارتقا روابط سیاسی و امنیتی اسراییل با دولت باکو مخاطرات امنیتی را کاملا در مرزهای شمالی کشور افزون ساخته است؛ تاجاییکه این روزها نگرانی ها در مورد استفاده اسراییل از پایگاه های نظامی جمهوری آذربایجان برای حمله به ایران افزایش یافته است.

از طرف دیگر با توجه به تصرف بخش های مهمی از منطقه قره باغ توسط باکو در جنگ ۲۰۲۰، منطقه عبوری کامیون های ایران برای ورود به خاک ارمنستان با چالش جدی روبرو گشته است.

حالا باکو مدعیست که کامیون‌های ایران درصورت عبور از مناطقی که حالا دیگر دولت باکو در جنگ اخیر قره باغ تصرف کرده است باید به آنها عوارض دهند؛ همانی که عامل مهم دیگری برای افزایش نگرانی ایران شده است.

این روزها مقامات دولت باکو به پشتوانه حمایت ترکیه و اسراییل حتی به «مانور بهنگام» نیروهای نظامی ایران در مناطق مرزی خویش معترضند؛ این درحالیست که مانور نظامی در این مناطق حق حاکمیتی مسلم ایران است.

چالش اخیر میان ایران و باکو بار دیگر نشان از بیداری دیرهنگام سیاست خارجی ایران نسبت به مناطق ژئوپلیتیک پیرامونی خویش دارد؛ همانی که اگر ایران در جنگ قره باغ در ۲۰۲۰ به آن توجه بیشتری نشان می‌داد حالا نگران اتفاقات اخیر نبود.

خط تنش میان باکو و ایران را سالها قبل نیروهای تحت نفوذ این دولت در ایران آغاز کرده بودند؛ اما حاکمیت توجه چندان جدی به آن نداشت وقتی حامیان باکو در ایران علنا نام مجعول “خلیج ع ر بی” را به جای نام جاودان “خلیج فارس” در استادیوم های ورزشی به کار می بردند و بر طبل تحرکات واگرایانه و قوم‌گرایانه می‌کوبیدند باید توجه جدی صورت می گرفت.

واقعیت امر این است که هرچه ایران عزیزمان از نظر اقتصادی سیاسی امنیتی تضعیف شود گرگ‌های اطراف مرزهای کشور خطراتشان برای تمامیت ارضی ایران گسترش می‌یابد.

وقت آنست که تصمیم گیرندگان حوزه سیاست خارجی ایران به چالش‌های امروز و آینده ایران و باکو و ترکیه جدی‌تر توجه کنند و در کنار آن سخن مشاوران خردمند را نیز مورد توجه قرار دهند.

همان خردمندانی که این روزها از خطرات آتی استقرار طالبان در همسایگی ایران سخن می‌گویند اما کم‌تر نظراتشان مورد لحاظ قرار می‌گیرد؛  همان‌هایی که سال گذشته هم نسبت به پیامدهای خطرناک تغییرات ژئوپلیتیکی توافق دولت‌های ایروان- باکو- آنکارا در جنگ قره باغ ۲۰۲۰ در آینده نزدیک خبر دادند اما کمتر به آن‌ها توجه شد اما حالا معلوم شده است که آن نگرانی‌ها پربیراه نبوده است.

مشکل عوارض ۲۶۰ دلاری

۲۰ کیلومتر از جاده کاپان – گوریس پس از جنگ سال گذشته آذربایجان و ارمنستان بر سر قره باغ، به کنترل نیروهای آذربایجان درآمده است.

طی هفته های گذشته دریافت عوارض از کامیون های ایرانی عازم ارمنستان از سوی دولت آذربایجان سبب اختلافاتی بین دو کشور همسایه شده است.

دولت آذربایجان پس از پیروزی در جنگ سال گذشته بر سر کنترل منطقه قره باغ، بخشی از جاده مواصلاتی بین ایران و ارمنستان را تحت کنترل درآورده است و از چند هفته پیش در همین بخش اقدام به استقرار گشت های پلیس و دریافت عوارض از کامیون های ایرانی عازم ارمنستان می‌کند.

برای هر کامیون عبوری ایرانی ۱۳۰ دلار عوارض هنگام رفت و ۱۳۰ دلار نیز هنگام برگشت گرفته می‌شود و بسته به نوع محموله و بزرگ بودن کامیون‌ها عوارض دریافتی حتی بیشتر است. حتی دولت باکو اقدام به بازداشت ۲ راننده ایرانی به خاطر عدم پرداخت عوارض کرده است.

در نقشه زیر قسمتی که در کادر قرمز آمده نقطه اصلی اختلاف بین ایران و جمهوری آذربایجان است. این منطقه پیش از جنگ سال گذشته در کنترل ارمنستان بوده و حالا به کنترل نیروهای آذربایجان درآمده است.

این قسمت که بیش از ۲۰ کیلومتر است بخشی از کریدور ارتباطی شمال – جنوب ایران به منطقه قفقاز و خاک ارمنستان است.

مسیر جاده ای ” کاپان” به گوریس” که ۸۰ کیلومتر است و بیش از ۲۰ کیلومتر آن پس از جنگ پارسال به کنترل نیروهای آذربایجان درآمده است و “الهام علی اف” رییس جمهوری آذربایجان ۲ روز پیش در مصاحبه‌ای دریافت عوارض از کامیون‌های ایرانی را در راستای حق حاکمیتی کشورش بر این منطقه دانسته است.

البته ایران و ارمنستان برای خلاصی از مزاحمت‌های دولت آذربایجان یک مسیر جایگزین دارند که هنوز تکمیل نشده و در صورت تکمیل عملیات احداث این مسیر، نیازی به عبور کامیون های ایرانی از مسیر کاپان – گوریس نخواهد ماند.

مسیر جایگزین به دلیل کوهستانی بودن و نیاز به احداث یک تونل چند کیلومتری برای تکمیل، نیاز به سرمایه‌گذاری چند صد میلیون دلاری دارد.

منابع دولت ارمنستان البته مدعی‌اند این مسیر جایگزین را تا پایان پاییز امسال افتتاح خواهند کرد، اما کوهستانی بودن مسیر و نیاز به احداث تونلی پرهزینه تکمیل نهایی آن را در آینده نزدیک با توجه به امکانات مالی و فنی دولت ارمنستان، با تردیدهایی مواجه کرده است.