کردستان تغییرات آب و هوایی، خشکسالی‌های پیاپی و دست درازی به جنگل‌های کردستان موجب طغیان نوعی آفت در اوایل دهه هشتاد در سطح استان شد که همچنان درحال تخریب درختان بلوط بوده و نفس جنگل های کردستان را به شمارش انداخته است.

جنگل‌های غرب کشور (عمدتا بلوط) بیش از ١۰ هزار سال قدمت و پنج میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار وسعت دارد که پس از آخرین دوره یخبندان به وجود آمده‌اند.

بیش از ۲۰ درصد آب‌های سطحی کشور از جنگل‌های زاگرس سرچشمه می‌گیرد و گونه‌های جانوری و گیاهی فراوانی را در اکوسیستم خود جای داده‌است.

سهم استان کردستان از جنگل‌های زاگرس تنها ۵۰۰ هزار هکتار است که گونه غالب آن را بلوط تشکیل می‌دهد؛ این درختان همیشه در معرض آسیب‌ها و دست درازی سودجویان قرار گرفته و در دهه‌های اخیر به علت پررنگ شدن فعالیت‌های انسانی و در نتیجه برهم خوردن اکوسیستم منطقه شاهد طغیان آفات درختان جنگلی بوده است.

یکی از آفات مهم جنگل‌های بلوط کشور و به ویژه جنگل های کردستان، حشره جوانه‌خوار بلوط است. این آفت زمستان را به صورت تخم در کنار جوانه‌های بلوط می گذراند و در فصل بهار “لارو سن اول” از تخم خارج می‌شود و از جوانه‌های خفته بلوط تغذیه می‌کند.

لارو سن سوم، چهارم و پنجم حشره جوانه‌خوار بلوط به شدت از برگ‌ها تغذیه می‌کند به صورتی که درختان را عاری از برگ می‌کنند و این تغذیه به صورتی است که درختان بلوط از فاصله دور به جنگلی آتش گرفته می‌مانند.

جنگل‌های محدودی که از دست فعالیت‌های انسانی، آتش‌سوزی و غیره در امان مانده اکنون در خطر نابودی به وسیله حشره جوانه‌خوار بلوط است. هر ساله اداره‌کل منابع طبیعی استان کردستان به عنوان متولی مبارزه با آفات جنگلی، اخباری در خصوص کنترل و مبارزه با آفات جنگلی را ارائه می‌دهد که به نحوی قابل توجه بوده‌اند.

جنگل‌های مریوان و سروآباد قربانی آفت جوانه‌خوار بلوط

علی اکبر محمدپناه، معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی کردستان در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه عملیات گیاه‌پزشکی در منابع طبیعی شامل ۴ مرحله پایش، پیش‌آگاهی، کنترل و مبارزه است اظهار کرد: جست و جو برای یافتن بیماری، ارزیابی حضور و فعالیت بیماری، ارزیابی مناطقی که به محدوده طغیان رسیده و مبارزه با بیماری‌هایی که بر اساس استاندارهای اداره منابع طبیعی طغیان کرده شامل این سه مرحله می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در کنترل آفات جنگلی نمی‌توان از سموم شیمیایی استفاده کرد، افزود: مبارزه با آفات جنگلی به دلیل سر و کار داشتن با محیطی گسترده و سایر جانداران دیگر، دشوارتر است.

معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی کردستان با بیان اینکه روش کنترل مکانیکی برای حشره جوانه‌خوار بلوط کاربرد ندارد تصریح کرد: عملیات بیولوژیک مبارزه با آفت جوانه‌خوار بلوط شامل استفاده از محلول باسیلیوس تورژینسیس (B.T) است که به دلیل بیولوژیک بودن برای انسان، جانوران و حشرات مفید غیرهدف بی‌خطر است.

وی با اشاره به اینکه عملیات پایش پس از محلول پاشی گواه تاثیر مناسب محلول (B.T) است، عنوان کرد: جنگل‌های مریوان و سروآباد بیشترین خسارات ناشی از فعالیت آفت جوانه‌خوار بلوط در استان کردستان را داشته‌اند.

محمدپناه اعتبارات انجام عملیات‌های گیاهپزشکی را برای استان کردستان مجموعا ١۶۴ میلیون تومان اعلام کرد و ادامه داد: در سال جاری ١۰۵ میلیون تومان از صندوق توسعه ملی و ۵۹ میلیون تومان از طرح صیانت به انجام عملیات‌های گیاهپزشکی اختصاص یافته که با این اعتبارات ١۹ هزار و ۷۸ هکتار عملیات پایش و ۶۰۰ هکتار عملیات کنترل انجام شده است.

وی با بیان اینکه ۶۷۰ هکتار مبارزه با کانون‌های آلودگی در سال جاری صورت گرفته، خاطرنشان کرد که درنظر گرفتن هکتاری پنج هزار تومان برای نواحی بحرانی، نیمه بحرانی و امن بسیار ناچیز است و با احتساب هزینه تراکتور، اره، کارگر و غیره برای هر هکتار عملیات گیاهپزشکی به مبلغی بین ۳۵۰ هزار تومان تا ۵۰۰ هزار تومان برای هر هکتار نیاز است.

معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی کردستان انجام پروژه‌های گیاهپزشکی را در گرو تامین منابع دانست و اعلام کرد که با اعتبارات قطره‌ای نمی‌توان عملیات گیاهپزشکی را در منابع طبیعی به درستی انجام داد.

وی هرچند در خصوص مساحت مناطق بحرانی جنگل‌های کردستان سخنی نگفت اما اعلام کرد که در خصوص فعالیت جوانه‌خوار بلوط ۷ هزار هکتار نیمه بحرانی و ١۹ هزار هکتار نیز شامل آفت بوده اما فعلا به نرم مبارزه نرسیده است.

محمدپناه گفت: عملیات‌های اجرایی گیاهپزشکی هرساله به وسیله مناقصه به شرکت‌های مورد تایید نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی واگذار می‌شود، که با توجه به بودجه درنظر گرفته شده در واقع این شرکت‌ها به نوعی ایثار می‌کنند.

۸۰ درصد جنگل های کردستان در آستانه بحران است

حامد غباری، استادیار بیوسیستماتیک حشرات دانشگاه کردستان، نیز در این رابطه با اشاره به فعالیت این آفت جوانه‌خوار بلوط در روستای بی که‌ره، روستای دزلی، مرز باشماق و محور مریوان به سقز، اظهار کرد: با این اوصاف می‌توان گفت که ۷۰ تا ۸۰ درصد جنگل‌های استان در نتیجه هجوم این آفت و سایر عوامل در شرایط بحرانی به سر می‌برند.

وی خبر انجام چند هزار هکتار عملیات گیاهپزشکی در کردستان توسط منابع طبیعی استان را تایید نکرد و گفت: انجام عملیات گیاهپزشکی موثر در سطح جنگل های استان نیازمند اعتبار و نیروی متخصص بیشتری است.

استادیار بیوسیستماتیک حشرات دانشگاه کردستان واگذار کردن عملیات‌های گیاهپزشکی به شرکت‌های بدون تخصص و تجربه را از دیگر عوامل بی نتیجه بودن کنترل آفات درختان جنگلی در استان کردستان عنوان کرد و افزود: این شرکت‌ها از سم‌پاش‌های دستی برای سمپاشی درختان بلوط استفاده می‌کنند که این روش به هیج وجه مناسب کنترل حشره جوانه‌خوار بلوط نیست.

غباری با بیان اینکه اداره‌کل منابع طبیعی باید با نگاه دقیق‌تر و علمی‌تر نسبت به تخصص شرکت‌های دست‌اندر کار عمل کرده تا شائبه‌ای در مورد نحوه انتخاب شرکت‌های پیمانکار به وجود نیاید، تصریح کرد: تعدادی از شرکت‌هایی که در زمینه کنترل آفات با منابع طبیعی همکاری می‌کنند حتی درخصوص آفات و نحوه مبارزه با آن اطلاعی ندارند و در واقع نوعی خیانت در حراست از منابع طبیعی و هدر دادن منابع مالی در این خصوص روی داده است.

وی بهره‌گیری از سم بیولوژیک (B.T) در کنار «تله‌های فرمونی» را موجب به وجود آمدن حاشیه کم خطرتری نسبت به سم‌های صرفا شیمیایی برای محیط زیست دانست و اعلام کرد که استفاده از “باسیلیوس تورژینسیس” قطعا تاثیر بیشتری در کنترل حشره جوانه‌خوار بلوط دارد.

استادیار بیوسیستماتیک حشرات دانشگاه کردستان با بیان اینکه روش‌های کنترلی جوانه‌خوار بلوط تاکنون عمدا یا سهوا ارزیابی نشده، ادامه داد: کشورهای دیگری نیز از حشره‌کش بیولوژیک (B.T) برای مقابل با جوانه‌خوار بلوط استفاده کرده‌اند و دوز مصرف حشره‌کش (B.T) مطابق سایر کشورهای جهان درنظر گرفته شده که لازم است تحقیقاتی در خصوص مقدار مصرف و اثربخش بودن این سم در مقابله با آفت جوانه‌خوار بلوط با توجه به شرایط جغرافیایی و اکولوژیک جنگل‌های کردستان انجام شود، که تاکنون این مهم محقق نشده است.

غباری عنوان کرد: با توجه به تغییرات آب و هوایی، خشکسالی‌های پیاپی، دست درازی به جنگل‌ها و در نتیجه کاهش جمعیت دشمنان طبیعی حشره جوانه‌خوار بلوط، این آفت در اوایل دهه هشتاد در کردستان طغیان کرد و همچنان نیز درحال تخریب درختان بلوط است.

کم اهمیت بودن جنگل های زاگرس برای مرکز نشینان

وی در پایان با تاکید بر کم اهمیت بودن جنگل‌های زاگرس برای مرکزنشینان یادآور شد: این بی توجهی موجب شده تا همیشه بودجه‌های نامتعارف با وسعیت جنگل و نوع آفت برای جنگل‌های زاگرس در نظر گرفته شود این در حالی است که برای پایش و مبارزه صحیح و موثر با آفات و بیماری‌های درختان جنگلی در کردستان به هکتاری ١ تا ۲ میلیون تومان احتیاج است.

جنگل‌های بلوط سبز استان کردستان نقش بسزایی در تنوع گونه های جانوری و گیاهی جنگل های زاگرس دارد. که اکنون با آفت جوانه‌خوار بلوط و گیاه انگلی دست و پنجه نرم می‌کنند و اندک نفسی نیز که برای ما تامین می‌کنند با تیشه تبر قاچاقچیان چوب قطع می‌شود.

متاسفانه سوء مدیریت در کردستان بحران‌های محیط زیستی گوناگونی را به وجود آورده است. طغیان آفت جوانه‌خوار بلوط و خسارات بسیار این آفت و عدم انجام اقدامی مناسب و درخور با شرایط بحرانی جنگل‌های کردستان جای بسی سؤال از مسئولان مربوطه دارد.

با یک حساب سر انگشتی و محاسبه قیمت بنزین و سم بیولوژیک و غیره در می یابیم که هکتاری ۵۰۰۰ تومان برای انجام عملیات‌های گیاهپزشکی آن هم در نواحی صعب‌العبور کردستان بسیار کم است.