کوبا به‌عنوان بخشی از استراتژی ملی واکسیناسیون خود پنج مورد واکسن تولید کرده است که سه مورد از آن‌ها در این کشور و در کشورهای مختلف سراسر جهان ثبت شده است.
به گزارش تسنیم: «چگونه جهان می‌تواند از فاجعه‌بار بودن بیماری همه‌گیر بعدی که تا کنون ۱۵ میلیون نفر جان خود را بر اثر ابتلا به آن از دست داده‌اند، جلوگیری کند؟ هفته گذشته، کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی در ژنو گرد هم آمدند تا درباره توافقنامه آمادگی در برابر بیماری همه‌گیر بعدی بحث کنند، هدف اصلی، توسعه سریع درمان‌ها و واکسن‌های جدید و توانایی رساندن آن‌ها به همه افراد روی کره زمین است».
روزنامه واشنگتن‌پست به‌تازگی (یکم ژوئن/ ۱۱ خرداد) در سرمقاله‌ای و با بیان این مقدمه نوشت: اگرچه هنوز هیچ‌کس نمی‌داند که توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت برای همه‌گیری بعدی چه خواهد بود اما می‌توان یک نکته را پیش‌بینی کرد که جزو توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت خواهد بود؛ کاهش تحریم‌های ایالات متحده علیه صنعت بیوتکنولوژی کوبا که امکانات لازم برای توسعه واکسن‌ها و درمان‌های پیشرفته و به اشتراک گذاشتن آن‌ها را با کشورهایی که پرداخت قیمت‌های حق بیمه شرکت‌های داروسازی جهان اول برایشان غیرممکن است، در اختیار دارد.
کرونا و تحریم
شیوع غیرمنتظره ویروسی میلیون‌ها بار کوچک‌تر از انسان، از اواسط دسامبر ۲۰۱۹ (حدود دی ماه ۱۳۹۸)، طومار جهان را در هم پیچید و زیست روزهایی متفاوت از گذشته را رقم زد. در ۱۲ مارس ۲۰۲۰ (۲۲ اسفند ۱۳۹۸)، سازمان جهانی بهداشت، کووید‌ـ۱۹ را یک بیماری همه‌گیر اعلام کرد. بحران جهانی ناشی از انتشار ویروس در سراسر جهان عواقب چشمگیری برای همه دولت‌ها به‌همراه داشت و توانایی کشورها برای تضمین سلامت شهروندان خود را در بوته آزمایش قرار داد.
شرایط زمانی پیچیده‌تر شد که همه‌گیری کنار تحریم قرار گرفت؛ به این ترتیب، بار همه‌گیری کووید‌ـ۱۹ بر دوش کشورهای تحت‌تحریم سنگین‌تر شد؛ شیوع ویروس ویرانگر کرونا اگرچه کرکره تمامی کسب‌وکارها را پایین کشید، بازار اقدامات قهری یکجانبه علیه برخی کشورها همچنان داغ به کار خود ادامه داد. پیامدهای وخیم اقدامات قهری به‌شکل تحریم‌های اقتصادی و مالی، تجاری یا سایر اقدامات مشابه با هدف ایجاد موانع تجاری و بانکی برای جلوگیری از خرید دارو، تجهیزات پزشکی، غذا و سایر کالاهای ضروری به‌ویژه در دوران همه‌گیری کووید‌ـ۱۹ برجسته شد و عملاً بر تمام مصادیق حقوق بشر، به‌ویژه حق حیات مردم سایه افکند.
کوبا و نبردی همزمان در دو جبهه
از جمله نمونه‌های هدفِ تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده توسط آمریکا، کشور کوباست که برای بیش از شش دهه (از سال ۱۹۶۲ میلادی) در معرض این ابزار خصمانه قرار دارد. این کشور جزیره‌ایِ کوچک در کارائیب به‌صورت تمام‌قد با پیامدهای مخرب اقدامات قهری یکجانبه مواجه است؛ تحریم‌ها عملاً بر همه بخش‌ها تأثیر می‌گذارد؛ انرژی، صنعت، فناوری، املاک، زیرساخت‌ها، کشاورزی، ساخت‌وساز، گردشگری، بانکداری و مالی، علاوه بر این، کوبا از درآمد ارزی محروم است و در تأمین نیازهای اساسی از جمله غذا و دارو و همچنین در صادرات محصولات خود با موانع بزرگی مواجه است.
در بحبوحه شیوع ویروس کرونا، گروهی از کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل متحد از ایالات متحده خواستند «تحریم اقتصادی و مالی خود علیه کوبا را که مانع از ارسال کمک‌های بشردوستانه برای یاری رساندن به سیستم بهداشتی این کشور به‌منظور مبارزه با همه‌گیری می‌شود، لغو کند».
نکته حائز اهمیت اینکه کوبا در کنترل بیماری همه‌گیر، موفق عمل کرده است. از زمانی که اولین مورد ابتلا به این ویروس در اوایل ماه مارس ۲۰۲۰ تأیید شد، این کشور با ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت، تا هفته اول اکتبر در مجموع پنج هزار و ۷۸۰ مورد تأییدشده و ۱۲۳ مورد مرگ‌ومیر را ثبت کرد.
این نتایج مثبت از کوبا که در حوزه پزشکی دارای دست برتر در جهان است، چندان تعجب‌آور نیست. در کوبا به‌ازای هر یک‌هزار نفر ۹ پزشک وجود دارد که یکی از بالاترین نرخ‌ها در جهان است. سیستم بهداشتی این جزیره به‌دلیل تمرکز بر پیشگیری، مراقبت‌های بهداشتی جامعه‌محور و آمادگی برای مبارزه با بیماری‌های همه‌گیر و بلایای طبیعی، حتی فراتر از مرزهای آن، به‌خوبی شناخته شده است. پاسخ موفقیت‌آمیز کوبا به این بیماری همچنین به‌دلیل توسعه طولانی‌مدت صنعت بیوتکنولوژی آن است که به این کشور اجازه داده است کاملاً به‌صورت تخصصی و پیشرفته، برای حمایت از سیستم بهداشتی خود در مسیر تولید دارو و راهکارهای درمانی مناسب گام بردارد.
با وجود عملکرد مطلوب و ظرفیت بالای کوبا در عرصه پزشکی و بیوتکنولوژی، بدیهی بود که دولت آمریکا بی‌توجه به درخواست‌ها از سوی سازمان‌های بین‌المللی به تحریم‌ها علیه این کشور ادامه دهد. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد از جمله کسانی بود که لغو تحریم‌های اقتصادی علیه کشورها را خواستار شد تا بتوانند با اثرات همه‌گیری کووید‌ـ۱۹ مقابله کنند.
آلنا دوهان، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در مورد اثرات منفی اقدامات قهری یکجانبه بر برخورداری از حقوق بشر نیز در بیانیه‌ای یادآور شد که «کشورهای تحریم‌شده عواقب شدیدی را متحمل می‌شوند، زیرا نمی‌توانند از درآمد خود برای خرید تجهیزات، داروها، مواد ضدویروسی و مواد غذایی در بازارهای بین‌المللی استفاده کنند».
کوبا خود بارها در بحبوحه شیوع ویروس کرونا، از تحریم‌های آمریکا به‌عنوان مانع بزرگی در مسیر مبارزه این کشور با همه‌گیری و فرآیند تولید واکسن‌های ملی انتقاد کرد. برونو رودریگس وزیر امور خارجه کوبا اوایل ماه مه ۲۰۲۱ در پیامی توییتری ضمن محکوم کردن تحریم‌های آمریکا، این‌گونه اقدامات را مانعی در مسیر تولید واکسن‌های بومی این کشور علیه کووید‌ـ۱۹ دانست و افزود: محدودیت‌های اعمال‌شده توسط واشنگتن، تأمین تجهیزات لازم به‌منظور مقابله با همه‌گیری کرونا را به تأخیر می‌اندازد.
بر اساس گزارش دولت کوبا، در بازه زمانی آوریل ۲۰۱۹ (فروردین ـ اردیبهشت ۹۸) تا مارس ۲۰۲۰ (اسفند ۹۸ ـ فروردین ۹۹) میزان خسارت‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا بر بخش استراتژیک پزشکی کوبا، ۱۶۱ میلیون دلار برآورد شد. خبرگزاری پرنسا لاتینا در گزارشی در آن زمان نوشت، تحریم‌های واشنگتن سبب شده است این صنعت هرساله در حوزه تحقیقات، ساخت، تجاری‌سازی محصولات خود و همچنین تبادل علمی با مشکلات بیشتری مواجه شود.
لغو تحریم‌های کوبا، گامی مهم در مسیر جبران اشتباهات گذشته
اکنون و از نخستین روز شیوع ویروس کرونا در جهان، بیش از سه سال می‌گذرد و فروکش کردن نسبی روزهای فاجعه‌بار گذشته با هراس از تکرار دوباره آن در آینده، روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست را به اعتراف به ضرورت اولویت بخشیدن بر جان افراد با تکیه بر دانش کوبا با چشم‌پوشی بر اهداف سیاسی پشت تحریم‌ها سوق داده است.
واشنگتن‌پست در این نوشتار، استراتژی تحقیق و تولید واکسن ضد کووید‌ـ۱۹ کوبا را ستود و پیشنهاد کرد که «در همه‌گیری بعدی اجازه دهید کوبا جهان را واکسینه کند». کوبا به‌عنوان بخشی از استراتژی ملی واکسیناسیون خود، پنج مورد واکسن تولید کرده که سه مورد از آن‌ها در این کشور و در کشورهای مختلف سراسر جهان ثبت شده است.
نویسندگان این گزارش تصریح کردند که در طول همه‌گیری کووید‌ـ۱۹، بسیاری از کشورهای آفریقا و آسیا که به‌شدت به واکسن نیاز داشتند، به‌دلیل تحریم ایالات متحده از پیشنهادهای کوبا استفاده نکردند.
این مقاله گزارش می‌دهد که اگرچه در تابستان ۲۰۲۱ گونه دلتا ار ویروس کرونا، هند را ویران می‌کرد و راه خود را در سراسر جهان باز می‌کرد، واکسن‌های جدید امیدی را به وجود آورد، اما کشورهایی که منابع کمتری داشتند نمی‌توانستند آن‌ها را تهیه کنند. در این شرایط، تعجب‌آور بود که فهمیدیم کوبا دو واکسن مؤثر علیه ویروس کرونا را تولید کرده و سپس قول داده است که مالکیت معنوی آن‌ها را در سراسر جهان به اشتراک بگذارد.
این رسانه یادآور شد که واکسن‌های کوبایی سوبرانا ۰۲، سوبرانا پلاس و آبدالا، همتراز با واکسن‌های اصلی غربی ۹۰ درصد کارایی نشان دادند.
چنان که واشنگتن‌پست در پایان هشدار می‌دهد «اکنون زمان آماده شدن برای همه‌گیری بعدی و تعیین مسیری برای توزیع عادلانه‌تر فناوری‌های پزشکی وجود دارد. تحریم‌های ایالات متحده نه‌تنها به کوبا آسیب می‌رساند، بلکه به جهان آسیب می‌رساند».
نباید فراموش کرد که اگر جهان به‌یک‌باره با بحران استثنایی شیوع کرونا مواجه شد، اعمال تحریم‌ها علیه کوبا، همه‌گیری ظالمانه‌ای است که مردم این کشور سال‌هاست با آن مواجهند. اگر قصد رسانه آمریکایی را تلاش برای جلوگیری از محرومیت جهان از ظرفیت پزشکی و بیوتکنولوژی هاوانا در دوره استثنایی همه‌گیری ارزیابی کنیم، کوبایی‌ها برای مدت‌های مدید است که از دسترسی به نیازهای اولیه و حقوق اساسی خود به‌موجب تحریم‌های یکجانبه محروم هستند و این مسئله، ضرورت لغو فوری و دائمی تحریم‌ها را گوشزد می‌کند. اقدامات قهری یکجانبه در هر شرایطی مغایر با قوانین بین‌المللی حقوق بشر و ناقض مفاد آن به‌ویژه منشور ملل متحد است.
به این ترتیب، کرونا همزمان با اینکه جهان را با بحرانی استثنایی روبه‌رو کرد، این واقعیت را نشان داد که مبارزه با این بیماری، مستلزم روحیه احترام متقابل، همکاری بین‌المللی و همبستگی بین مردم و دولت‌ها مطابق با منشور سازمان ملل است.
تحریم‌های آمریکا، همرمان با هدف قرار دادن الگوی توسعه موردنظر کشورها، توانایی آن‌ها برای رویارویی با بیماری همه‌گیر را تضعیف می‌کند و لغو فوری و کامل همه اقدامات قهری یکجانبه بدون قید و شرط، می‌بایست فراتر از پیشنهاد واشنگتن‌پست، از تاریخ روابط بین‌الملل جهان و نه‌فقط همه‌گیری بعدی، حذف شود. میان همه تردیدها نسبت به شیوع ویروس کرونا در جهان، شاید بتوان این‌طور تصور کرد که در صورت مواجه نبودن کوبا با تحریم، ظرفیت بالای این کشور در حوزه بیوتکنولوژی می‌توانست ما را به‌گونه دیگری و حتی سریع‌تر، به پایان همه‌گیری نزدیک کند.
