روز هفتم بهمن امسال، ملا عبدالغنی برادر، معاون سیاسی گروه طالبان افغانستان و رئیس دفتر این گروه در قطر، در رأس هیئتی از اعضای طالبان و به دعوت رسمی ایران، برای مذاکره دربارهٔ اوضاع افغانستان و آیندهٔ حکومت آن کشور به تهران رفت.

این در حالی است که موضع رسمی ایران در مورد طالبان افغانستان، که پیش از این از زبان جواد ظریف وزیر امور خارجی ایران بیان شد، این است که طالبان گروهی تروریستی است. با وجود این، هیئت طالبان مستقر در دوحه (قطر) در ایران مورد استقبال جواد ظریف قرار گرفت. روز هشتم بهمن نیز هیئت دیگری از رهبران طالبان مستقر در دوحه به ریاست محمدعباس استانکزی برای گفت‌وگوهای مشابه به روسیه رفت.

هیئت‌های اعزامی طالبان به تهران و مسکو در نشست‌های خبری‌شان مواضعی را مطرح کردند که واکنش‌های زیادی به دنبال داشت. محمدعباس استانکزی در مسکو بحث کناره‌گیری رئیس‌جمهور غنی را مطرح و اعلام کرد که اگر اشرف غنی کنار برود، طالبان آمادهٔ صلح و مذاکره بر سر تشکیل حکومت جدید در افغانستان‌اند. در تهران نیز سهیل شاهین، عضو هیئت مذاکره‌کنندهٔ طالبان در ایران، سخنان مشابهی بیان کرد. او گفت که طبق توافق‌نامهٔ دوحه با آمریکا و در نتیجهٔ مذاکرات انجام شده، دولت کنونی به رهبری محمداشرف غنی کنار خواهد رفت و «حکومت جدید اسلامی» شکل خواهد گرفت.

موضوع «حکومت اسلامی» در توافق‌نامه‌ای مطرح شده بود که میان آمریکا و طالبان در دوحه و در غیاب نمایندگانی از دولت رسمی جمهوری افغانستان به امضا رسید. نادیده گرفتن دولت رسمی یک کشور و مذاکره با نمایندگان مطلوب آمریکا شیوهٔ تازه‌ای در سیاست آمریکا نیست. نمونهٔ دیگر آن را در «معاملهٔ قرن» دونالد ترامپ برای «حل‌وفصل مسئلهٔ فلسطین» شاهد بودیم که روند مذاکرات آن بدون حضور نمایندگان فلسطینی و فقط با شرکت نمایندگان دولت‌های اسرائیل و کشورهای عربی منطقه پیش رفت که همگی هم از موفقیت آن ابراز خوشحالی کردند! طالبان نیز توافق‌نامهٔ دوحه را برای خود پیروزی تاریخی بزرگی دانست.

شبیه به مورد «معاملهٔ قرن» ترامپ که تلاش کردند آن را به ملّت و رهبران فلسطین تحمیل کنند، این بار هم آمریکا توافق‌نامهٔ دوحه را با طالبان امضا کرد، ولی انجام آن را به دولت رسمی افغانستان تحمیل کرد. آزاد شدن بیش از شش‌هزار زندانی گروه طالبان از زندان‌های افغانستان که به‌طور عمده جنایت‌پیشه و خطرناک بودند، یکی از «دستاوردهای توافق‌نامه» بود که دولت افغانستان مجبور به پذیرش آن شد. بمب‌گذاری‌های اخیر و کشتار روزنامه‌نگاران و معلمان و حقوق‌دانان و فعالان حقوق بشر و نیروی انتظامی در افغانستان نمی‌تواند با آزادی این زندانیان بی‌ارتباط باشد.

تلاش برای برقراری حکومت موقت و جایگزینِ حکومت کنونی افغانستان- بدون مشورت با این دولت- گزینه‌ای است در بهترین حالت ضددموکراتیک و در بدترین حالت خطرناک و تنش‌آفرین. دور زدن حاکمیت سیاسی موجود و تلاش برای به قدرت رساندن گروهی تروریستی با سابقهٔ دهشتناکی که در افغانستان دارند، آن هم به کمک قدرت‌های خارجی، به معنای بازگشت به گذشتهٔ تاریکی است که فقط به نفع طالبان و رژیم تاریک‌اندیش و استبدادی طالبانی و به زیان صلح و زندگی و معیشت مردم افغانستان خواهد بود. از حاشیه به متن آوردن گروه اسلام‌گرا و تاریک‌اندیش طالبان و خون تازه به کالبد نیمه‌جان آن رساندن، و مطرح کردن آن به مثابه نیرویی «سیاسی» که باید در حکومت افغانستان شریک شود، حاصل مذاکره‌های صلح آمریکا با طالبان بود. ارمغان مذاکرات صلح به سرپرستی زلمی خلیل‌زاد، سرپوش گذاشتن بر تمام جنایت‌های جنگی و خشونت و خون‌ریزی علیه دولت و مردم افغانستان بود که بیش از سه دهه جان و مال نیروهای امنیتی و دفاعی کشور و شهروندان افغانستان را گرفت.

محمدعباس استانکزی، عضو هیئت مذاکره‌کنندهٔ طالبان در مسکو گفته بود که اگر اشرف غنی استعفا کند، گروه طالبان حاضر است در مورد حکومت جدید مذاکره و صلح کند. امّا مقام‌های افغانستان به‌هیچ‌وجه به متعهد ماندن طالبان به قول‌هایی که می‌دهند خوش‌بین نیستند. محمداشرف غنی، رئیس‌جمهور کنونی افغانستان به مناسبت‌های مختلف با تشکیل حکومت موقت و کناره‌گیری زودهنگامش مخالفت کرده است. او می‌گوید که تجربهٔ حکومت موقت در افغانستان همیشه همراه با «ویرانی و خون‌ریزی» بوده است. حمدالله مُحب، مشاور امنیت ملّی اشرف غنی نیز گفته است که حکومت موقت به معنای فرصت دائمی برای مداخلهٔ بیگانگان در امور افغانستان است. دواخان مینه‌پال، معاون سخن‌گوی اشرف غنی نیز در واکنش به سخنان عباس استانکزی گفته بود که قانون اساسی دورهٔ کاری رئیس‌جمهور را تعیین کرده است و محمداشرف غنی نیز قدرت را فقط به کسی می‌سپارد که از سوی مردم انتخاب شده باشد. (نقل از روزنامهٔ «۸ صبح» افغانستان)
در همین حال، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجی جدید آمریکا در روز ۱۶ بهمن با زلمی خلیل‌زاد، نمایندهٔ ویژه این کشور در امور صلح افغانستان دیدار و در مورد حفاظت آمریکا در برابر تهدیدهای تروریسم و برقراری آتش‌بس دائمی و جامع در افغانستان گفت‌وگو کرد. خلیل‌زاد سرپرست هیئت نمایندگی آمریکا در مذاکره با طالبان بود که منجر به امضای توافق‌نامهٔ دوحه شد. ابقای خلیل‌زاد در مقام نمایندهٔ ویژهٔ آمریکا در افغانستان ظاهراً به معنای تعهد دولت بایدن به حفظ و اجرای توافق‌نامه‌ای است که در دوران دونالد ترامپ امضا شد، اگرچه شورای امنیت ملی آمریکا اعلام کرده است که توافق‌نامه دوحه را که به گفتهٔ دولت رسمی افغانستان، در آن به طالبان امتیازهای گسترده‌ای داده شده است، بازبینی خواهد کرد. دولت افغانستان از این اقدام دولت باید استقبال کرده است.

به درخواست دولت افغانستان، مذاکره‌هایی بین دولت و طالبان صورت گرفت. دور اوّل این گفت‌وگوها پس از توافق بر سر چگونگی پیشبُرد مذاکره، در ۲۲ آذر پایان یافت. در ۱۶ دی امسال، دور تازه‌ای از مذاکرات بین دولت رسمی افغانستان با طالبان در دوحه آغاز شد در حالی که دولت افغانستان خواهان برگزاری نشست‌ها در داخل افغانستان بود. در جریان همین گفت‌وگوها بود که نمایندگان طالبان مذاکره را رها کردند و هیئت‌هایی را به ایران و روسیه فرستادند. همین اقدام طالبان باعث شد که عبدالله عبدالله، رئیس شورای عالی مصالحهٔ ملّی افغانستان روز جمعه هفدهم بهمن با انتشار اعلامیه‌ای گفت که هیئت طالبان با بهانه‌تراشی‌های ناموجه، و دلایل و انگیزه‌های نامعقول سبب تأخیر در مذاکره شده و به‌جای بحث و مذاکره روی «موضوع‌های اصلی، پایان جنگ و خشونت، مسلمان‌کشی و کاهش درد و آلام مردم، مصروف [مشغول] سفرها و بحث‌های حاشیه‌ای» شده است. وی اضافه کرد که هم‌زمان با بهانه‌تراشی در شروع گفت‌وگوها، جنگ‌جویان گروه طالبان به جنگ و خشونت علیه مردم افغانستان ادامه می‌دهند. او در پایان هشدار داده است که اگر شماری به این باور باشند که از راه‌های غیر از مذاکره و گفت‌وگو می‌توانند به مشکل افغانستان پایان ببخشند، با استناد به شواهد تاریخی، راه اشتباهی را در پیش گرفته‌اند.

در پی اعلام دولت جدید آمریکا دربارهٔ بازبینی توافق‌نامهٔ دوحه، به نظر می‌آید که طالبان با رفتن به ایران و روسیه می‌خواهند به آمریکا نشان دهند که اگر دولت جدید آن کشور به توافق انجام شده در دوحه عمل نکند، آنان برنامه‌های دیگری را با مشارکت قدرت‌های منطقه‌یی پیش خواهند برد. از طرف دیگر این سفرها پیامدهایی داخلی برای افغانستان نیز دارد. طالبان با این اقدام غافل‌گیرکننده برای حکومت افغانستان، درست پیش از آغاز دور دوّم گفت‌وگوها و در حالی که هیئت دولت افغانستان در دوحه منتظر است، می‌خواهد نظر روسیه و ایران را به موضوع جلب کند و در صورت امکان از آنها در پیشبُرد هدف‌هایش یاری بگیرد. طرح موضوع «حکومت موقت» توسط طالبان آن هم در مسکو، پیام روشنی برای محمداشرف غنی دارد. محمداشرف غنی نیز اخیراً در پی جلب حمایت روسیه و ایران از وی برآمده بود. سفرهای اخیر حنیف اتمر، وزیر امور خارجی افغانستان و حمدالله محب، مشاور امنیت ملّی رئیس‌جمهور به ایران بخشی از این اقدام دولت افغانستان بود. امّا طالبان موضوع کنار رفتن غنی و حکومت موقت را در جایی مطرح کرد که غنی انتظارش را نداشت. موضوع حکومت موقت که زمینه‌ساز گذار به حاکمیتی باشد که در آن طالبان نیز شریک قدرت باشد، از زبان جواد ظریف نیز شنیده شد. دولت افغانستان به دلیل ناکامی جدّی در عرصهٔ‌ ادارهٔ کشور و تأمین امنیت از یک سو، و افزایش جدّی بیکاری و فقر از سوی دیگر، فرصت را برای بهره‌گیری طالبان از اوضاع فراهم کرده ‌است. تحلیلگران سیاسی افغانستان بر این باورند که طالبان با طرح برکناری اشرف غنی و برقراری حکومت موقت و حکومت اسلامی در واقع «دو هدف مهم را دنبال می‌کنند: نخست ذهنیت‌سازی برای پذیرش این واقعیت که اگر صلحی در کار است، باید اشرف غنی از قدرت کنار برود. دوّم، سنجش افکار عمومی در داخل افغانستان، منطقه و جهان بود. این زنگ خطر برای اشرف غنی جدّی است… وضعیت در داخل نظام نیز به سود اشرف غنی نیست. او از عملی شدن کامل توافق‌نامه‌ای که با داکتر عبدالله عبدالله امضا کرده بود، طفره می‌رود. این امر سبب شده است تا هر دو شریک سفرهٔ قدرت، هنوز هم گام‌های متحدانه بر ندارند.» (نقل از «۸ صبح»، ۱۶ بهمن ۹۹)

توافق طالبان با قدرت خارجی (آمریکا) در حالی که علیه دولت رسمی و شهروندان آن کشور می‌جنگند و دست به حمله‌های تروریستی می‌زند، نشان می‌دهد که جنگ طالبان از همان ابتدا با استفاده از نام دین و به بهانهٔ اشغال کشور، برای دست یافتن به قدرت، آن هم به پشتوانهٔ قدرت‌های خارجی، بوده است. طالبان چه در زمان حکومت سابقشان و چه امروزه، هزار‌ان شهروند را کشته‌اند و مانعی عمده در راه توسعه و رفاه کشور بوده‌اند. و همین طالبان است که جمهوری اسلامی ایران، در حالی که هنوز به طور رسمی آن را «گروهک تروریستی» می‌شناسد، با آن مذاکرات دوستانه می‌کند. و این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران مناسبات سیاسی و دیپلماتیک و اقتصادی عادی با دولت کنونی جمهوری اسلامی افغانستان نیز دارد. همین چندی پیش در ۲۰ آذر بود که در حضور (آنلاین) رئیس‌جمهورهای دو کشور، بهره‌برداری از راه‌آهن خواف-هرات تا ایستگاه روزنک به طول ۱۴۰ کیلومتر، به هزینهٔ ایران و با همکاری وزارت راه و شهرسازی ایران و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء سپاه پاسدارن، با هدف کمک به توسعهٔ کشور افغانستان، آغاز شد. حسن روحانی در مراسم بهره‌برداری از این بخش از راه‌آهن خواف-هرات، خطاب به رئیس‌جمهور و مردم افغانستان گفت: «امروز روز سلام، روز رحمت، روز گشایش برای دو ملت بزرگ افغانستان و ایران است. دو ملتی که… در طول تاریخ برادری و همسایگی خود را به عنوان بهترین یاران یکدیگر حفظ کردند.» وی افزود: «امروز… یکی از روزهای تاریخی در روابط دو ملت بزرگ ایران و افغانستان است… امروز ریل راه‌آهن این پیوند را مستحکم‌تر می‌کند.» رهبران جمهوری اسلامی ایران از یک‌سو با دولت رسمی افغانستان ابراز روابط دوستانه می‌کنند و از سوی دیگر با گروه جنایت‌پیشه و قاچاقچی و تاریک‌اندیش طالبان، ابراز دوستی می‌کنند. تردیدی نیست که جمهوری اسلامی ایران در این روند و با دو دوزه‌بازی‌هایش هدف‌های منطقه‌یی خودش را در ادامهٔ تنش‌آفرینی و ماجراجویی‌های سیاسی و نظامی منطقه‌یی، تداوم دخالت در امور داخلی افغانستان، و افزایش نفوذش در آن کشور و در حکومت افغانستان از هر راه ممکن دنبال می‌کند. و ظاهراً حاضر است در پشت سر دولت رسمی افغانستان که با آن مناسبات عادی دارد، درها را به روی «گروهک تروریستی» طالبان باز کند تا از این برگ برنده در معامله با آمریکا استفاده کند. روشن است که استفاده از هر «مکر و خدعه» و وسیله‌ای برای رسیدن به هدف برای جمهوری اسلامی ایران و رهبران اسلام‌گرای آن هیچ منعی ندارد. امّا در این زد و بندها، قربانی اصلی مردم افغانستان و امر صلح است، همان‌گونه که در گذشته نیز مردم این کشور همسایه قربانی بازیگران داخلی و خارجی- منطقه‌یی و بین‌المللی- بوده‌اند که فقط منافع خودشان در نظر داشته‌اند.

سایت حزب تودۀ ایران