در پایان اجلاس گروه هفت گ ۷ (G7) که در ماه مه ۲۰۲۳/ اردیبهشت – خردادماه ۱۴۰۲ در شهر هیروشیما (ژاپن) برگزار شد، وزیران خارجۀ کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا، ایالات متحد امریکا، و نمایندۀ عالی اروپا بیانیه‌ای طولانی و آموزنده صادر کردند.

در بخشی از این بیانیه زیر عنوان “چین”، این هشت مقام نوشتند “اهمیت مشارکت در گفت‌وگوی صریح با چین را می‌دانند و نگرانی‌های خود را به‌طورمستقیم با چین بیان می‌کنند و نیاز به تعامل با چین در چالش‌های جهانی و همچنین در زمینه‌های مورد علاقۀ مشترک مانند تغییرات آب‌وهوایی، تنوع زیستی، بهداشت جهانی، و برابری جنسیتی را به‌رسمیت می‌شناسند.” لحن دیپلماتیک این بیانیه در مقایسه با لفاظی‌های تند این کشورها در سال‌های اخیر برجسته‌تر است و بسیار ملایم‌تر از زبان مورد استفاده در خود نشست گروه هفت است، جایی که سران دولت‌ها از عبارت “اقتصاد اجباری” استفاده کردند که به‌طورغیرمستقیم به چین اشاره می‌کردند.

مطالعۀ دقیق سخنان این نشست نشان می‌دهد که بین رهبران کشورهای گروه هفت اختلاف‌نظر وجود دارد، به‌ویژه در مورد چین و سیاست‌های صنعتی داخلی خودشان. درواقع چندین کشور اروپایی نسبت به پیامدهای اقتصادی داخلی جنگ طولانی در اوکراین و درگیری نظامی احتمالی بر سر تایوان نگران هستند. شاید همین نگرانی است که جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحد، را وادار کرد بگوید: “ما به‌دنبال قطع رابطۀ خود با چین نیستیم، ما به‌دنبال کاهش خطرها و تنوع بخشیدن به روابط خود با چین هستیم.”

برای اروپا قطع ارتباط با چین غیرقابل‌تصور است. در سال ۲۰۲۲/ ۱۴۰۱، ارقام اتحادیۀ اروپا نشان می‌دادند که چین سومین شریک بزرگ صادرات و واردات منطقۀ [اروپا] است و اکثر کالاهای وارداتی از چین کالاهای تولیدشده با بُرد و ارزش افزودۀ بالا هستند. اقتصادهای ملی اروپا به‌دلیل امتناع غرب از مذاکره برای توافق صلح در اوکراین آسیب زیادی دیده‌اند و قطع رابطه با بازار رو به‌رشد چین ضربه‌ای مهلک [به آن‌ها] خواهد بود.

نشست گروه هفت اختلاف‌ها بین ایالات متحد و متحدانش (اروپا و ژاپن) را برجسته می‌کند، اما برای این اختلاف منافع و نظرات نباید بیش از حد ارزش قائل شد. ما به‌عنوان بخشی از کارمان در مؤسسۀ پژوهش‌های اجتماعی سه قاره‌ای، ماهیت همکاری بین ایالات متحد، اروپا و ژاپن- به‌قول سمیر امین- “سه گانه” را تحقیق و تجزیه‌وتحلیل کرده‌ایم. اگرچه پژوهش‌های ما ادامه دارد، اما برخی از داده‌ها را در این گزارش ارائه می‌کنیم.

پس از پایان جنگ جهانی دوم، ایالات متحد سیستمی بین‌المللی بر اساس تابعیت و ادغام ژاپن و اروپا بنا کرد. این روند تبعیت و ادغام در دستگاه نظامی ساخته‌شده از سوی ایالات متحد مشهود بود که محورهای آن سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) ایجادشده در سال ۱۹۴۹/ ۱۳۲۸ و معاهدۀ امنیتی بین ایالات متحده و ژاپن در سال ۱۹۵۱/ ۱۳۳۰ بود. ایجاد سیستمی از پایگاه‌های نظامی ایالات متحد در زمین قدرت‌های شکست‌خورده- آلمان، ایتالیا و ژاپن- به واشنگتن این امکان را داد که هر گونه صحبت دربارۀ یک پروژه‌ای نظامی یا دیپلماتیکی مستقل برای اروپا یا ژاپن را کنار بگذارد (اوقات‌تلخی‌های فرانسه، الهام‌گرفته از احساس شارل دوگل از سرنوشت بزرگ فرانسه، به خروج این کشور از ناتو منجر نشد، بلکه تنها به خروج نیروهای فرانسوی از فرماندهی نظامی پیمان [ناتو] در سال ۱۹۶۶/ ۱۳۴۵ منجر شد.

در حال حاضر ۴۰۸ پایگاه نظامی شناخته‌شدۀ ایالات متحد در کشورهای پنج چشم (استرالیا، کانادا، نیوزیلند، بریتانیا، و اسرائیل)، در اروپا، و در ژاپن وجود دارد. به‌طرزی شگفت‌انگیز ژاپن به‌تنهایی ۱۲۰ پایگاه نظامی ایالات متحد در خاک خود دارد. درحالی که آلمان میزبان ۱۱۹ پایگاه نظامی ایالات متحد است. درک این نکته مهم است که این پایگاه‌ها صرفاً ابزار قدرت نظامی نیستند، بلکه ابزار قدرت سیاسی نیز هستند. در سال ۱۹۶۵/ ۱۳۴۴ توماس هیوز (Thomas Hughes) از دفتر اطلاعات و تحقیقات وزارت خارجی ایالات متحد یادداشتی مهم با عنوان “اهمیت ناتو: حال و آینده” نوشت: “ناتو برای ایالات متحد به‌عنوان ابزاری تثبیت‌شده و در دسترس برای اعمال نفوذ سیاسی ایالات متحد در اروپا ضروری است و درنهایت برای حفاظت از منافع ایالات متحد در اروپا مهم است.” این سیستم قبلاً در ژاپن اجرا شده بود، همان‌طور که در این یادداشت نظامی ایالات متحد در سال ۱۹۶۲/ ۱۳۴۱ به‌تفصیل شرح داده شد. شبکۀ نظامی ایالات متحد در اروپا و ژاپن نماد تبعیت سیاسی این کشورها از واشنگتن است.

با امضای معاهدۀ امنیتی ایالات متحد و ژاپن در سال ۱۹۵۱/ ۱۳۳۰ شیگرو یوشیدا (Shigeru Yoshida)، نخست‌وزیر ژاپن، سلطۀ ارتش ایالات متحد بر کشورش را پذیرفت، اما امیدوار بود که دولت ژاپن بتواند بر توسعۀ اقتصادی تمرکز یابد. آموزه‌هایی مشابه این در اروپا نیز بیان شد.

در دورۀ پس از جنگ، بلوکی اقتصادی بین ایالات متحد، اروپا و ژاپن شکل گرفت. در سال ۱۹۶۶/ ۱۳۴۵، ریموند ورنون (Raymond Vernon) مقاله‌ای مهم در فصل‌نامۀ اقتصاد با عنوان “سرمایه‌گذاری بین‌المللی و تجارت بین‌المللی در چرخۀ محصول” منتشر کرد که در آن نشان داد شرکت‌های بزرگ بین‌المللی یک ساختار متوالی را چگونه ایجاد می‌کنند: کالاها ابتدا در ایالات متحد، سپس در اروپا، و بعداً در ژاپن تولید و فروخته می‌شدند و پس از آن در سایر نقاط جهان تولید و فروخته می‌شدند. در سال ۱۹۸۵/ ۱۳۶۴، کنیچی اوهما (Kenichi Ohmae)، مدیرعامل دفتر توکیو از شرکت مشاورۀ جهانی مک کینزی، در کتاب “قدرت سه گانه”‌اش این توافق را بیشتر روشن کرد: شکل آیندۀ رقابت جهانی. اوهما توضیح می‌داد که چگونه شرکت‌های بین‌المللی در ایالات متحد، اروپای غربی، و ژاپن به‌طور هم‌زمان باید عمل کنند. افزایش فراوانی سرمایه، هزینه‌های بالای پژوهش و توسعه، همگرایی ذائقۀ مصرف‌کننده، و افزایش حمایت‌گرایی، کار شرکت‌های بین‌المللی را در این کشورها که اوهما درمجموع آن‌ها را “سه‌گانه” می‌نامید، به‌دنبال بازارها و فرصت‌ها در جاهای دیگر بودند (جاهایی که در آن‌ها از هر ۱۰ نفر در جهان هفت نفر در آنجا زندگی می‌کردند).

سمیر امین از این اصطلاح-سه‌گانه- برای هدف‌هایی بسیار متفاوت استفاده کرد. در سال ۱۹۸۰/ ۱۳۷۹، او دربارۀ “تثبیت تدریجی منطقۀ اصلی سیستم سرمایه‌داری جهانی (اروپا، امریکای شمالی، ژاپن، و استرالیا)” نوشت و بی‌درنگ پس از آن شروع به اشاره به این “منطقۀ مرکزی” به‌عنوان سه‌گانه کرد. نخبگان در اروپا و ژاپن منافع ملی‌شان را تابع آنچه دولت ایالات متحد آن را “منافع مشترک” نامیده بود، قرار دادند. در سال‌های دهۀ ۱۹۷۰/ ۱۳۵۹، نهادها و اصطلاحاتی جدید ظهور کردند که این “منافع مشترک” را شکل دادند، مانند کمیسیون سه‌جانبه (کمیسیونی که از سوی دیوید راکفلر در سال ۱۹۷۳/ ۱۳۵۲ با دفتری مرکزی در پاریس، توکیو، و واشنگتن۷ ایجاد شد) و مفهوم “دیپلماسی سه‌جانبه” (دیپلماسی‌ای که اروپای غربی، ژاپن، و ایالات متحد را در چشم‌انداز دیپلماتیکی واحد دربارۀ جهان) گردهم می‌آورد.

روشنفکران در این چرخۀ سه‌جانبه، ایالات متحد را به‌عنوان قدرت مرکزی با کشورهای واسال [دست‌نشانده در نظام فئودالی] آن (یعنی اروپا و ژاپن) می‌دیدند که قدرت حفظ کنترل بر کشورهای خراج‌دهنده (مانند کرۀ جنوبی) برای حفظ ثبات بقیۀ جهان را دارند. زبیگنیو برژینسکی، یکی از معماران کمیسیون سه‌جانبه و مشاور امنیت ملی [در زمان] جیمی کارتر، رئیس‌جمهور ایالات متحد، از زبان بسیار تندتری استفاده کرد. برژینسکی در سال ۱۹۹۷/ ۱۳۷۶ در کتاب “صفحه شطرنج بزرگ” (The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives ) نوشت: “به‌هرحال، با اصطلاحی که یادآور وحشیانه‌ترین عصرهای امپراتوری‌های باستانی است، سه ضرورت بزرگ ژئواستراتژی امپراتوری عبارتند از: جلوگیری از تبانی و حفظ وابستگی امنیتی میان واسال‌ها، رام نگه داشتن خراج‌دهندگان و محافظت از آن‌ها، و جلوگیری از اتحاد بربرها. ” می‌توان حدس زد که بربرها در تخیل برژینسکی چه کسانی هستند.

در سال‌های اخیر مفهوم سه‌گانه از بین رفته است. اما بازیابی این اصطلاح برای درک بهتر نظم جهانی کنونی ضروری است. اردوگاه امپریالیستی صرفاً از منظر جغرافیایی تعریف نمی‌شود. هم اصطلاح قدیمی‌تر، سه‌گانه، و هم اصطلاح شمال جهان که اکنون به‌طورگسترده از آن استفاده می‌شود مفاهیمی ژئوپلیتیکی هستند. بیشترین بخش جهان- جنوب جهان- اکنون با سیستم امپریالیستی‌ای زیر رهبری و سلطۀ ایالات متحد روبه‌رو است که در یک ساختار نظامی‌ای یکپارچه ریشه دارد. این سیستم از سه گروه تشکیل شده است: (۱) ایالات متحد و سایر دولت‌ها متشکل از استعمارگران سفیدپوست انگلیسی- امریکایی؛ (۲) اروپا؛ و (۳) ژاپن. شمال جهان اقلیتی از جمعیت جهان (۱۴٫۲درصد) را در خود جای داده است، اما مسئول بخش عمده‌ای از هزینه‌های نظامی جهانی (۶۶ درصد) است. بر اساس گزارش مؤسسۀ تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، مجموع هزینه‌های نظامی جهانی در سال ۲۰۲۲/ ۱۴۰۱ به ۲٫۲ تریلیون دلار رسید که سه‌گانه و شریکان نزدیکش مسئول ۱٫۴۶ تریلیون دلار از این مقدار هستند (هزینۀ نظامی چین ۲۹۲ هزارمیلیون دلار است، درحالی که روسیه ۸۶ هزارمیلیون دلار هزینه می‌کند). این قدرت نظامی عظیم است که به سه‌گانه اجازه می‌دهد تا به‌رغم ضعیف شدن در اقتصاد جهانی همچنان بر [تسلط] خود بر مردم دنیا تأکید کند.

در سال‌های اخیر ایالات متحد تسلیح مجدد ژاپن و تقویت نظامی آلمان را -دو کشوری که پس از جنگ جهانی دوم دلسرد شدند- تشویق کرده است تا این دو “واسال‌ها” بتوانند جنگ سرد منطقه‌ای جدید واشنگتن علیه روسیه و چین و همچنین علیه دولت‌های بی‌محابای جنوب جهان را تقویت کند. اگرچه برخی از نخبگان در اروپا و ژاپن می‌توانند بحران‌های درون کشورهای‌شان را ببینند که با دستورکار سیاست خارجی ایالات متحد تسریع می‌شود، اما فاقد اعتماد فرهنگی و سیاسی برای دفاع از خویش هستند.

در سال ۲۰۱۶/ ۱۳۹۵، فدریکا موگرینی، نمایندۀ عالی اتحادیۀ اروپا، مفهوم “خودمختاری استراتژیک” اروپا در قبال ایالات متحد را در استراتژی جهانی اتحادیۀ اروپا افشا کرد. سه سال بعد امانوئل ماکرون فرانسوی تأیید کرد که ناتو به “مرگ مغزی” مبتلاست و “اروپا توانایی دفاع از خود را دارد. ” امروزه واضح است که هیچ‌یک از این دو ادعا- استقلال استراتژیک اروپا و توانایی دفاع از خود- پابرجا نیستند. بازگشت متواضعانه به گولیسم در فرانسه آن شهامتی را ارائه نمی‌دهد که رهبران اروپایی و ژاپنی برای شکستن پیمان‌های سه جانبه‌ای که هفتادوهشت سال پیش به وجود آمدند به‌آن نیاز دارند. تا زمانی که این شجاعت به‌دست نیاید، اروپا و ژاپن در وضعیت واسالی‌شان ریشه‌دار می‌مانند و “سه‌گانه” زنده و سالم باقی خواهد ماند.

[نویسنده: وی.جی. پراشاد. منبع برگردان به‌فارسی سایت “ربلیون” (Rebelión)، ۱۷ خرداد ماه ۱۴۰۲].

به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۱۸۵، ۱۲ تیر ۱۴۰۲