اجرای طرح های حفاظت و احیاء، احداث سیل بند، نصب مخازن تاخیری، احداث سد های رسوب گیر کوچک، جلوگیری از قطع بی‎رویه درختان، کاشت درختان مختلف با استفاده از ظرفیت دانش‎آموزان در حاشیه رودخانه و دامنه کوه‎ها، جلوگیری از ساخت و ساز در حاشیه رودها، لایروبی منظم رودخانه ها، احداث دیواره، کانال‎ها و مسیرهای فرعی، نصب تابلوهای هشدار دهنده و … قبل از بروز حوادث طبیعی می‎تواند در کاهش آسیب‎های آن مؤثر باشد.

توجه نکردن به مقوله ‘پیشگیری’ علاوه بر اینکه میزان خسارت ها را در وقایع طبیعی و غیرطبیعی افزایش می دهد، عملکرد دستگاه ها را نیز در مقابله با حوادث با چالش جدی مواجه می سازد.

ایران دهمین کشور حادثه خیز جهان و چهارمین در آسیا است و از مجموع ۴۵ نوع حادثه ، زمینه برای بروز ۳۵ حادثه در ایران وجود دارد که محتمل ترین آنها زلزله، سیل، گرد و غبار، توفان و فرونشست زمین به دلیل برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی است.

حادثه سیل نوروز ۹۸ در بسیاری از استان های کشور بویژه مازندران، گلستان و فارس نشان داد که عدم توجه به مقوله ‘پیشگیری’ می تواند خسارت های جبران ناپذیری را برای کشور و هم میهنان به همراه داشته باشد.

چرخه مدیریت بحران ‘پیشگیری، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی’ را شامل می‌شود و غفلت در هر کدام از این بخش‌ها می‌تواند ناهماهنگی‌هایی را در مراحل دیگر ایجاد کند که به عقیده بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران مقوله پیشگیری از اهمیت بیشتری نسبت به سایر بخش ها برخوردار است.

آنان بر این باورند که اگر اقدامات لازم در زمینه پیشگیری به نحو مطلوبی صورت گیرد، در زمان وقوع حوادث با چالش های کمتری روبرو خواهیم شد و خسارت ها نیز به مراتب کمتر خواهد بود.

اگر ۶ ماه به عقب برگردیم، درست در ۱۳ مهرماه ۹۷ بارش های سیل آسا در کمتر از ۲۴ ساعت موجب طغیان رودخانه ها در غرب مازندران شد که خسارت های زیادی را به همراه داشت و هم اکنون آثار ویرانی های ناشی از سیل در برخی مناطق شهرستان های تنکابن، رامسر و عباس آباد قابل مشاهده است.

این سیل که به بسیاری از واحدهای مسکونی، مزارع کشاورزی و باغ ها خسارت سنگینی وارد کرد و مدیران استانی و شهرستانی تمامی امکانات خود برای رفع مشکلات مردم بسیج نموده بودند، زنگ خطری بود که برای شنیدن صدای آن گوش شنوایی وجود نداشت.

اگر علل و عوامل این سیل ویرانگر مورد واکاوی و بررسی کارشناسان قرار می گرفت و احتمال تکرار آن را دور از ذهن نمی دانستند شاید عامل پیشگیری در اولویت دستگاه ها قرار می رفت و حساسیت ها در این زمینه افزایش می یافت.

شهرستان تنکابن با گذشت ۶ ماه همچنان تحت تاثیر سیلاب مهرماه قرار دارد اما تجربه ای که در این زمینه به دست آمد هرچند که برای مردم تلخ بود اما برای مدیران دستگاه های اجرایی این هشدار را داد که اگر به مقوله پیشگیری توجه لازم نشود ممکن است در وقایع احتمالی بعدی بار دیگر اینگونه حوادث تلخ تکرار شود که نتوان آن را جبران نمود.

ضرورت ‘تهیه نقشه خطر’ برای کشور

یک کارشناس مدیریت بحران بر ضرورت تهیه نقشه خطر برای کشور تاکید کرد و گفت: باید نقشه‌ خطر تهیه شود تا بر اساس آن بتوان تمام بخش‌های کشور را به همراه درصد وقوع مخاطرات و آسیب‌پذیری مناطق در مدیریت بحران کشور مد نظر قرار داد.

رامین رسول پور در گفت و گو با ایرنا افزود: توجه به پیشگیری یکی از ارکان مدیریت بحران است و هر چه میزان توجه به پیشگیری بیشتر باشد و برای آن برنامه‌ریزی شود از هزینه پاسخ کاسته می‌شود اما به نظر می‌رسد به این بخش از چرخه مدیریت بحران توجه مناسبی نمی‌شود.

وی اظهار داشت: مدیریت بحران زنجیره‌ای به هم پیوسته است که رفتارهای فردی تک تک مردم در افزایش یا کاهش اثرات بحران در منطقه تاثیر بسزایی دارد اما متاسفانه به این مسئله توجه نمی شود.

رسول پور با بیان اینکه مدیران دستگاه های اجرایی اصول چهارگانه مدیریت بحران را وارونه معنی کرده اند، خاطرنشان کرد: متاسفانه مدیران دستگاه ها به جای آنکه به مقوله پیشگیری بیشتر اهمیت بدهند و تمام توان خود را صرف جلوگیری از وقوع حوادث کنند، به بسیج نیروها پس از وقوع حوادث فکر می کنند که نشان از عدم درک درست از مقوله مدیریت بحران دارد.

وی فرهنگ سازی در جدی گرفتن هشدارها را وظیفه رسانه ها دانست و گفت: متاسفانه نه تنها مردم بلکه برخی مسئولان نیز هشدارها را جدی نمی گیرند و نمونه بارز آن را می توان در حوادث نوروز امسال مشاهده نمود.

به گفته این کارشناس، اجرای طرح های حفاظت و احیاء، احداث سیل بند، نصب مخازن تاخیری، احداث سد های رسوب گیر کوچک، جلوگیری از قطع بی‎رویه درختان، کاشت درختان مختلف با استفاده از ظرفیت دانش‎آموزان در حاشیه رودخانه و دامنه کوه‎ها، جلوگیری از ساخت و ساز در حاشیه رودها، لایروبی منظم رودخانه ها، احداث دیواره، کانال‎ها و مسیرهای فرعی، نصب تابلوهای هشدار دهنده و … قبل از بروز حوادث طبیعی می‎تواند در کاهش آسیب‎های آن مؤثر باشد.

وی یادآور شد: به جرات می توان گفت ‘ مدیریت قبل از بحران ‘ و داشتن آمادگی در زمان بروز حوادث بهترین و ارزان‎ترین راهکار در جلوگیری از بروز حوادث ثانویه، نجات جان مجروحان، کاهش خسارات به واحدهای مسکونی، تجاری، مزارع و … باشد.

پیشگیری بهتر از درمان

یک شهروند تنکابنی با اشاره به سیل مهرماه۹۷ این شهرستان گفت: سیل سال گذشته به وضوح نشان داد که اگر در زمینه لایروبی مسیل ها، ساخت کانال های انحرافی، دیوار کشی، نصب تابلوهای هشدار دهنده، جلوگیری از قطع بی رویه درختان، کاشت درخت و …که از موارد پیشگیرانه در وقوع سیلاب است، اقدامات مناسبی صورت می گرفت هرگز این میزان خسارت ایجاد نمی شد.

حسن رحمانی در گفت و گو با ایرنا افزود: اگر این میزان هزینه ای که برای جبران خسارت ها صورت می گیرد صرف پیشگیری از وقوع حوادث شود، نه تنها جان و مال مردم حفظ خواهد شد بلکه در دراز مدت منافع بسیار خوبی برای کشور خواهد داشت.

وی با انتقاد از تصمیمات جزیره ای و مقطعی در زمان وقوع حوادث، اظهار داشت: بدون شک نگاه واقعیت ‌محور و جدی به همایش‎ها، مانورها و جلسات ستاد مدیریت بحران در استان و شهرستان‎ها می‎تواند مانعی برای جلوگیری از اقدامات دلسوزانه ولی ناکارآمد برخی نهادها باشد.

وی بر ضرورت تغییر نگرش مردم و مسئولان در مواجه با حوادث تاکید کرد و افزود: این امر تنها با آموزش همگانی به مردم و آموزش های تخصصی به مسئولان امکان پذیر خواهد بود.

به گفته این شهروند، باید قبل از هر بحرانی زمینه وقوع آن را به حداقل رساند تا خسارت ها و آسیب های ناشی از حوادث به حداقل ممکن برسد.

وی همچنین خواستار هماهنگی بیشتر دستگاه ها در قبل و بعد از وقوع حوادث شد.

پیشگیری از وقوع حوادث اولویت نخست دستگاه ها

فرماندار ویژه تنکابن نیز با اشاره به وقوع سیلاب در برخی استان های کشور، در نخستین جلسه ستاد مدیریت بحران این شهرستان در سال ۹۸ گفت: تمامی دستگاه ها از سیل سال گذشته تجربه خوبی کسب کرده اند اما باید به این موضوع توجه داشته باشند که هر چقدر در زمینه پیشگیری کار کنند به طور حتم در زمان وقوع حوادث راحت تر خواهند بود.

سید امیر حسینی جو با بیان اینکه دستگاه های اجرایی منتظر معجزه نباشند افزود: توان مدیریتی همان معجزه ای است که برخی مدیران به دنبال آن هستند و باید با امکانات موجود در جهت رفع کاستی ها و کمبود ها گام برداشت.

وی با اشاره به برف سال ۹۲ ، سرمازدگی سال ۹۵ و سیل سال ۹۷ اظهار داشت : تنکابن یکی از شهرستان های حادثه خیز در مازندران است بنابراین باید مدیران دستگاه های اجرایی پیشگیری از وقوع حوادث را در دستور کار خود قرار دهند.
حسینی جو خاطرنشان کرد: عدم توجه به هشدارها و کاهش حساسیت نسبت به وقوع حوادث می تواند برای برخی مدیران دستگاه های اجرایی مشکل ساز شود بنابراین باید از هم اکنون خود را برای حوادث احتمالی آینده آماده نماییم و بهترین کار در این زمینه اقدامات پیشگیرانه است.

وی به انباشت مصالح مازاد در رودخانه های شهرستان تنکابن اشاره کرد و بیان داشت : مصالح مزاحم در رودخانه ها باید با دستور اداره امور آب و نظر کارشناسی تخلیه شود تا در زمان بارش ها دوباره دچار مشکل نشویم.

به گفته فرماندار ویژه تنکابن ، با هماهنگی های صورت گرفته تصمیمات مدیریت بحران شهرستان در شهرستان قابل اجراست و باید تمامی دستگاه های متولی با رعایت قانون و نظارت دقیق بر پیمانکاران نسبت به خروج مصالح مازاد از بستر رودخانه اقدام نمایند.

وی یادآور شد : در زمینه پیشگیری باید نقاط خطرآفرین و حادثه خیز شناسایی شوند تا نسبت به رفع مشکلات هر چه سریعتر اقدامات لازم صورت گیرد.