زنان کشاورز هم‌پای مردان کار می‌کنند، اما حقوق‌شان ۶۰ درصد مردان است. آنها تاوان افزایش هزینه‌های تولید در بخش کشاورزی را می‌دهند.

برخی روایت‌های تاریخی حکایت از این دارد که زنان کاشفان بذر و اولین کشاورزان تاریخ هستند. این کشف زنان منجر به آغاز دوران یکجانشینی شده است. این اتفاق آنقدر اهمیت داشته که در آغاز این زنان بودند که به واسطه کشف خود قدرت را در دست داشتند و برخی دوران زن‌سالاری را مرتبط به کشفیات و فعالیت زنان در حوزه کشاورزی می‌دانند.

برآورد‌ها نشان می‌دهد یک سوم کارگران جهان در بخش کشاورزی فعالیت دارند. زنان بخش مهمی را در نیروی کار کشاورزی به خود اختصاص داده‌اند، در کشورهای توسعه یافته ۳۶درصد و در کشورهای در حال توسعه ۴۴ درصد نیروی کار کشاورزی را زنان تشکیل می‌دهند.

کاظم خاوازی (معاون وزیر جهاد کشاورزی) می‌گوید: در ایران سهم زنان از بخش کشاورزی ۱۱ درصد است.

در استان‌های مختلف کشور به تبع فعالیت بیشتر شاغلان در بخش کشاورزی، درصد زنان کشاورز نیز تغییر می‌کند. محور اقتصاد برخی از استان‌ها کشاورزی است و به این دلیل و همچنین به دلیل مسائل فرهنگی در این استان‌ها زنان کشاورز پا به پای مردان کار می‌کنند. در برخی روستا‌ها به ویژه در استان‌های شمالی تعداد زنان کشاورز بیشتر از مردان است.

زنان؛ کارگران ارزانِ بخش کشاورزی

برای بسیاری تصویر زنی چکمه پوش که در شالیزار‌ها مشغول برنج‌کاری است، تصویری است که از زن کشاورز وجود دارد. هر چند زنان فقط شالی‌کاری نمی‌کنند و در هر بخش کشاورزی از باغداری گرفته تا کاشت صیفی‌جات و حتی مواردی مانند توتون‌کاری، ذرت‌کاری، کاشت ذرت، گندم و جو می‌توان فعالیت زنان را ردگیری کرد، اما می‌توان گفت که در شمال کشور و به واسطه شالی‌کاری، زنان بیشتری روی زمین کار می‌کنند.

قاسم سوخته‌سرایی (رئیس نظام صنفی کشاورزی استان گلستان) به ایلنا می‌گوید: زنان کشاورز را باید به دو دسته تقسیم کرد. گروه اول کشاورزان زمین‌دار هستند که روی زمین خود کار می‌کنند و گروه دوم زنان کشاورز روزمزد هستند. تعداد زنان کشاورز روزمزد بیشتر از زنان زمین‌دار است.

او ادامه می‌دهد: هر چند زنان زمین‌دار هم مشکلات خاص خودشان را دارند، اما زنان کارگر روزمزد مشکلات بیشتری داشته و در زمینه دریافت دستمزد و همچنین بیمه با گرفتاری‌هایی دست و پنجه نرم می‌کنند.

رئیس نظام صنفی کشاورزی استان گلستان با اشاره به اینکه در استان گلستان شاهد فعالیت زنان کارگر روزمزد در بخش‌های مختلف کشاورزی هستیم، عنوان می‌کند: مزدی که به این زنان پرداخت می‌شود نسبت به مردان کشاورز کمتر است و به طور میانگین می‌توان عنوان کرد چه در زمینه شالی‌کاری، چه در مورد صیفی‌جات و چه در مورد محصولات باغی زنان کشاورز ۶۰ درصد مردان مزد می‌گیرند.

او در جواب این سوال که علت پرداخت دستمزد پایین به زنان چیست، می‌گوید: باید این نکته را در نظر گرفت که به ویژه در سال‌های اخیر کشاورزان با مشکلات عدیده‌ای رو‌به‌رو بوده‌اند. هزینه تولید در بخش کشاورزی بالا رفته است و کشاورزان به هر دری می‌زنند تا این هزینه را پایین بیاورند. آنها نمی‌توانند به مردان مزد کمتری بدهند، چون قبول نمی‌کنند که کار کنند، اما زنان به دلایل مختلف حاضر می‌شوند با دستمزد کمتر کار کنند.

سوخته‌سرایی ادامه می‌دهد: برای مثال در بخش کشاورزی ما شاهد تبلیغات وسیعی در زمینه گیاهان دارویی هستیم. تبلیغات به گونه‌ای است که انگار هر کسی در این حوزه فعالیت می‌کند سود زیادی می‌برد، اما در استان گلستان ما شاهد این هستیم که برداشت محصولی مثل گل گاو زبان اصلا به صرفه نبوده است. زنان کشاورز حاضر نیستند محصول را برای خودشان برداشت کنند، چراکه می‌دانند سودی نمی‌برند، یعنی دستمزد ناچیزی که می‌گیرند بهتر از این است که خودشان محصول را برداشت کنند.

او با تاکید بر اینکه زنان کشاورز مشکلات زیادی دارند، می‌گوید: البته مشکلات حوزه کشاورزی همه‌گیر است. برای مثال در بحث بیمه کمک‌هایی می‌شود و تامین اجتماعی استان حتی بیشتر از ظرفیت اقدام به بیمه کشاورزان کرده، اما با مشکلاتی که وجود دارد بیم آن می‌رود که همین افراد بیمه شده هم نتوانند بیمه خودشان را ادامه دهند. در این صورت امیدی به بیمه افراد تازه نیست.

دریافت وام میلیاردی راحت‌تر از وام اشتغال

در یکی دو سال اخیر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از اجرای طرح‌های در زمینه حمایت از مشاغل روستاییان و عشایر خبر داده است.

اخیرا معصومه ابتکار (معاون رئیس جمهور در امورد زنان و خانواده) با اشاره به اینکه فعالیت در روستا خانوادگی است و تولیدات کشاورزی تاثیر روزافزونی در اقتصاد و امنیت غذایی کشور دارد، تصریح کرد: سهم قابل توجهی از این کارها توسط زنان روستایی انجام می شود و به همین دلیل یکی از جهت‌گیری‌های ما همکاری با وزارت جهاد کشاورزی و سازمان استاندارد در راستای استانداردسازی محصولات است که اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته است.

او گفت: در حال حاضر بیش از سه هزار و ۲۰۰ صندوق داریم که با حمایت وزارت جهاد، توسعه یافته و بیش از ۱۳۰ هزار زن روستایی در این صندوق‌ها تحت حمایت قرار گرفته‌اند و این رقم باید افزایش یابد.

همچنین یکی از مسائلی که زنان روستایی با آن رو‌به‌رو هستند ناتوانی در پیدا کردن ضامن و سپردن وثیقه برای دریافت وام است. رئیس نظام صنفی کشاورزی استان گلستان می‌گوید: مشکل پیدا کردن ضامن برای دریافت وام برای همه و به طریق اولی برای زنان روستایی وجود دارد. قوانین بانکداری در ایران به این صورت است که بانک‌ها سختگیری‌های زیادی برای پرداخت وام‌های خرد می‌کنند درحالیکه برخی افراد می‌توانند به راحتی وام‌های میلیاردی بگیرند، برای دادن یک وام چند میلیونی به روستاییان چند ضامن و چند وثیقه طلب می‌کنند. اگر عنوان می‌کنیم که طرحی را کلید زده و می‌خواهیم مشکلات روستاییان را حل کنیم، باید زمینه دریافت تسهیلات را هم فراهم کنیم. در غیر این صورت بازهم اقشار ضعیف جا می‌مانند و وام به کسانی می‌رسد که تمکن نسبی دارند.

حمایت از کار زنان

هر چند مشارکت اقتصادی زنان در ایران به نسبت میانگین جهانی پایین است، اما در سال‌های اخیر زنان تمایل بیشتری به نقش‌آفرینی در حوزه اقتصاد نشان داده و آمار جویندگان کار در میان آنها افزایش داشته است. با این همه موانع بر سر شغل زنان همچنان وجود دارد. این موانع باعث می‌شود زنان برای متقاعد کردن کارفرمایان مزد کمتری را قبول کنند و از برخی حقوق خود بگذرند. وقتی این اتفاق در مورد زنان تحصیل‌کرده و در شهر‌ها رخ می‌دهد، شیوع آن در میان زنان بی‌سواد یا کم‌سواد و در روستا‌ها و مناطق محروم که آگاهی کمتری دارند، به مراتب بیشتر است. در این شرایط زنان کشاورز که در بسیاری موارد از فقر رنج می‌برند و به شدت خود را نیازمند کار احساس می‌کنند، حاضر می‌شوند با مزد کمتری کار کنند. آنها تشکلی ندارند و ماهیت کارشان طوری‌ نیست که بتوانند دنبال بیمه و مسایل رفاهی خود باشند.

کشاورزی کاری سخت و طاقت‌فرساست. زنان شالی‌کار مجبورند برای کاشت و برداشت برنج ساعات طولانی در آب و در زمین‌های مرطوب بمانند. کشاورزی در بخش‌های دیگر هم سختی‌های خودش را دارد. جایی که استفاده از ماشین‌آلات صنعتی کم باشد و کشاورزی سنتی صورت گیرد، کارگر باید جور ماشین را بکشد. این افراد خیلی زود فرسوده می‌شوند و با انواع و اقسام مشکلات رو‌به‌رو هستند. هر چند نمی‌توان به زمین‌دارانی که اغلب خود هم کشاورز هستند خرده گرفت که چرا مزد بیشتری نمی‌دهند یا کارگرشان را بیمه نمی‌کنند، اما می‌توان انتظار داشت که دولت حمایت‌هایی از زنان کشاورز به ویژه در بخش بیمه داشته باشد. زمین‌داران به دلیل افزایش هزینه‌های تولید شاید قادر به پرداخت حقوق بالاتری نباشند. دولت نیز نمی‌تواند بخشی از حقوق کارگران بخش کشاورزی را متقبل شود، اما می‌توان با افزایش حمایت‌ها در بخش نهاده‌های کشاورزی و همچنین خرید تضمینی محصول برخی از مشکلات را حل کرد. مشکل عمده‌ای که کشاورزان در چند سال اخیر با آن دست به گریبان بوده‌اند این بوده که یا محصول‌شان مشتری نداشته یا بزخری شده است. قیمت‌های خرید تضمینی نباید به گونه‌ای تعیین شود که فرق چندانی با قیمت‌گذاری دلالان نداشته باشد. حل مشکل تولید‌کنندگان بخش کشاورزی می‌تواند از مشکلات کارگران این حوزه به ویژه زنان کشاورز بکاهد.

ایلنا