برای دولتی که قصد دارد تقریبا در تمامی مناسبات داخلی و خارجی ایالات متحده امریکا تغییر ایجاد کند، تجدید‌نظر در دکترین جنگ اتمی چندان تعجب‌برانگیز نیست. به همین دلیل نیز در سند «بازبینی وضعیت اتمی» ایالات متحده که از سوی دولت تجدید‌نظر طلب دونالد ترامپ ارایه شده، مفهوم بازدارندگی اتمی، راه‌های رسیدن به آن و ابزارهای به کارگرفته شده علیه دشمنان و رقبا تغییر کرده است.

عمده‌ترین تغییرات نیز به شرایط استفاده از جنگ‌افزارهای اتمی و ساخت تسلیحات هسته‌ای جدید مربوط است.

از زمانی که ایالات متحده دو بمب اتمی را بر فراز شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن پرتاب کرد، بیش از ٧٠ سال می‌گذرد. در این سال‌ها، کشورهای دیگری نیز به جمع دارندگان تسلیحات اتمی افزوده شده‌اند که از این میان، اتحاد جماهیر شوروی (فدراسیون روسیه فعلی)، جمهوری خلق چین و این اواخر، کره شمالی در ردیف رقبا و دشمنان امریکا قرار گرفته‌اند

. البته امریکا بدون ارایه مدرکی دال بر وجود تسلیحات اتمی در ایران، جمهوری اسلامی را نیز در ردیف سه کشور فوق‌الذکر قرار داده است.
تا پیش از انتشار گزارش جدید از سند «بازبینی وضعیت اتمی» امریکا، چنین فرض می‌شد که ایالات متحده هیچگاه پیش از مورد هدف قرار گرفتن خود یا متحدانش با تسلیحات اتمی، از این سلاح‌ها استفاده نخواهد کرد. اما در سند جدید عنوان شده است که اگر ایالات متحده یا متحدانش با حمله شدید و ویرانگر غیر‌اتمی از سوی دشمنان قرار گیرند، حق استفاده از تسلیحات اتمی از سوی امریکا محفوظ خواهد ماند. استراتژیست‌های امریکایی امیدوار هستند از این طریق، کشورهایی همچون روسیه، چین، کره‌شمالی یا ایران را از حملات ویرانگر غیر‌اتمی به خاک امریکا یا متحدان این کشور در گوشه و کنار جهان باز دارند. بدین‌ترتیب در سند «بازبینی وضعیت اتمی» امریکا و مفهوم بازدارندگی اتمی تغییر کرده و جنگ پیشدستانه اتمی با هدف بازداشتن دشمنان و رقبا از حملات اتمی جایگزین آن شده است. مقامات امریکایی بارها نگرانی خود را از حملات احتمالی روس‌ها به اروپا، چینی‌ها به هند، کره‌شمالی به کره جنوبی و ژاپن و در نهایت، ایران به اسراییل یا عربستان عنوان کرده‌اند. از دید آنان، تهدید به استفاده از تسلیحات اتمی، عامل بازدارنده‌ای برای وقوع چنین سناریوهایی خواهد بود.

اما در عین حال، تغییر مفهوم بازدارندگی و راه‌های رسیدن به آن، تنها تغییر عمده در سند «بازبینی وضعیت اتمی» امریکا نیست. در این سند به شکل آشکار، بر تولید و استفاده از بمب‌های اتمی مینیاتوری تاکید شده است. در حال حاضر کلاهک‌های اتمی امریکا در زرادخانه این کشور- همین طور در زرادخانه اتمی روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه، هند، پاکستان، کره‌شمالی و اسراییل- به قدری بزرگ و ویرانگر هستند که عملا امکان استفاده از آنان را در جنگ از بین برده است. پرتاب فقط یک کلاهک اتمی معمولی در جنگ می‌تواند صدها هزار انسان را به کام مرگ بکشاند، شهرهای بزرگ را نابود کند و به محیط زیست چندین کشور لطمات ویرانگر وارد کند. به همین دلیل از نهم آگوست ١٩۴۵ که دومین بمب اتمی امریکایی‌ها، ناکازاکی ژاپن را به تلی از خاکستر بدل کرد، هیچ بمب مشابه دیگری در هیچ جنگی، از جمله جنگ‌های کره، ویتنام، افغانستان و عراق مورد استفاده قرار نگرفت. در حالی که کشوری همچون امریکا تاکنون صدها میلیارد دلار بودجه برای ساخت و توسعه ابزارهای حمل تسلیحات اتمی هزینه و چند هزار کلاهک اتمی را در سیلوهای به‌شدت محافظت شده برای سالیان طولانی انبار کرده است.

مقامات امریکایی از دهه‌ها پیش، ایده استفاده از تسلیحات اتمی در جنگ‌های محدود را مد‌نظر داشته‌اند. به عنوان مثال، در دولت رونالد ریگان در دهه ١٩٨٠، دکترین جنگ اتمی محدود مطرح شد. در دولت جورج دبلیو بوش در دهه ٢٠٠٠، ساخت بمب‌های اتمی مینیاتوری مد‌نظر قرار گرفت و در دولت دونالد ترامپ در سال ٢٠١٨ – هر سه دولت نیز دولت‌های جمهوریخواه بودند- این ایده در سند «بازبینی وضعیت اتمی» امریکا قرار گرفته است. بر اساس این راهبرد، بمب‌های اتمی کوچک ساخته می‌شوند که قدرت ویرانگری کمتر با تخریب زیست‌محیطی اندک‌تری داشته باشند تا امکان استفاده از آنان در جبهه‌های جنگ فراهم شود. در حال حاضر این وظیفه بر عهده بمب‌هایی همچون بمب موسوم به «مادر بمب‌ها» است که چندی پیش برای نخستین‌بار بر فراز منطقه‌ای از افغانستان پرتاب شد و تخریب گسترده‌ای بر جای گذاشت. با این حال، حتی «مادر بمب‌ها» با ١٠ تن وزن نیز در زمره سلاح‌های اتمی قرار نمی‌گیرند و امکان بهره‌مندی از ظرفیت اتمی امریکا را فراهم نمی‌سازند.

برای رفع این نقیصه، دولت امریکا در تلاش برای افزودن بمب‌های اتمی مینیاتوری به کلکسیونی از تسلیحات اتمی خود است تا در زمان نیاز، از آنان علیه کشورهایی همچون روسیه، چین یا کره شمالی استفاده کند. با این حال، همان‌گونه که تجربه تاریخی نشان داده است، ساخت تسلیحات جدید همواره در انحصار سازندگان اولیه آن قرار نمی‌گیرد و با گذشت زمان، توسط دیگران نیز تکثیر می‌شود. از این رو، شاید برای مدتی، ساخت بمب‌های اتمی مینیاتوری در انحصار امریکا باقی بماند و این کشور با بهره‌مندی از این برتری بتواند خواست خود را تا مدتی به دیگران تحمیل کند؛ اما اگر این فناوری پس از مدتی از سوی دشمنان و رقبای امریکا نیز مورد استفاده قرار گیرد، ایالات متحده با تهدیداتی مواجه خواهد شد که اکنون رقبا با آن مواجه هستند.

به عبارت دیگر می‌توان پیش‌بینی کرد، مسابقه تسلیحاتی قرن بیستم برای ساختن هرچه بزرگ‌تر و مخرب‌تر تسلیحات اتمی، در قرن بیست‌ویکم با مسابقه تسلیحاتی برای ساختن هرچه کوچک‌تر و کمتر مخرب‌تر تسلیحات اتمی ادامه یابد. این موضوع می‌تواند حتی بیش از بحث تغییر در مفهوم بازدارندگی و استفاده از تسلیحات اتمی در زمان حملات غیر‌اتمی به امریکا و متحدانش، جهان را در معرض تهدید قرار دهد. ترس از ویرانی کامل در «جنگ تمام‌عیار اتمی» برای ٧٠ سال جهان را در برابر به کارگیری تسلیحات اتمی ایمن ساخت. اما بمب‌های اتمی که صدها هزار انسان را به کام مرگ نفرستند و نابودی کل بشریت را رقم نزنند، می‌توانند به‌کرات در جنگ‌های منطقه‌ای به کار گرفته شوند. چنین دنیایی به مراتب از دنیای کنونی، ترسناک‌تر و دهشتناک‌تر خواهد بود.
امیر‌علی ابوالفتح
شرق