یک رسانه انگلیسی در گزارشی از چرخش مواضع دولت اردن بعد از پشت کردن هم پیمانان آمریکایی و سعودی و اسرائیلی به امان و حرکت شاه اردن در مسیر تقویت روابط با ایران و سوریه خبر داده است.

روزنامه “میدل ایست آی” در گزارشی به قلم “شون یوم” استادیار علوم سیاسی دانشگاه تمپل آمریکا به بررسی اوضاع داخلی و خارجی اردن در سایه تحولات پرشتاب منطقه پرداخت و نوشت: عبدالله دوم شاه اردن که در دسامبر سال ۲۰۱۴ میلادی به آمریکا و هم پیمانان عربش درباره آنچه آن را تشکیل “هلال شیعی” در منطقه خواند، هشدار داده بود، دو هفته پیش بسیاری را شوکه کرد. عبدالله دوم با حسن روحانی رئیس جمهور ایران در حاشیه اجلاس سازمان همکاری اقتصادی در استانبول دست داد.

شکی نیست که این تغییر موضع از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ به ویژه که عبدالله دوم در آوریل گذشته در جریان اجلاس سران عرب از دست دادن با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی خودداری کرد.

دنیای ژئوپلوتیک اردن از سال ۲۰۱۶ میلادی یعنی زمانی که محور آمریکا و اسرائیل و عربستان به منطقه یورش برد تا بر امور داخلی آن سلطه یابد، کاملا دگرگون شده است.

در این مطلب آمده است اردن جایگاهی برای خود در این نظام جدید نیافت و از این رو به دنبال ائتلاف های جدیدی در تلاش برای حفظ موجودیت خود است.

رهبران اردن آموخته اند که خود را با خواسته های آمریکا و قدرت های منطقه ای پیوند دهند که نیاز به یک کشور وکیل و با ثبات برای رصد بحران ها داشته اند. در مقابل، اردن از کمک های مالی و تسلیحاتی و حمایت ضروری برای سرپا نگه داشتن اقتصادش و پاسداری از ارتش و ساختارسازی نهادهای خود بهره برده است.

اما امروز محمد بن سلمان و دولت ترامپ و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل دیدگاه مشترکی دارند. این دیدگاه مشترک خارج کردن اردن از مرکز معادلات و به حاشیه راندن این کشور در معادله منطقه ای از طریق دگرگون کردن مسئله فلسطین و کاشتن بذر درگیری ها است.

وضعیت طبیعی جدید

محور آمریکا و اسرائیل و عربستان در راستای از بین بردن ایده تشکیل دو دولت حرکت کرده و به اسرائیل اجازه داده است که به تنهایی سرنوشت فلسطینی ها را بر آنها دیکته کند. این امر موجودیت اردن را تهدید می کند زیرا یک سوم ساکنان این کشور را فلسطینی ها تشکیل می دهند؛ باوجود اینکه اکثر آنها شهروندان اردنی هستند.

از زمان توافقنامه اسلو، نظام پادشاهی اردن در روابط اسرائیل و فلسطینی ها با این فرض که در نهایت امر به تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی منجر خواهد شد، میانجیگری می کند. از طریق حق بازگشت پناهندگان فلسطینی، قرار بود که این امر به هویت سازی دوباره شهروندی اردن منجر شود و فلسطینی را متقاعد کند که خاک اردن را ترک کنند تا با این کار، به رویای حزب لیکود اسرائیل درخصوص تبدیل اردن به میهن جایگزین برای فلسطینی ها پایان داده شود.

دیری نپایید که انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس این هدف اردن را از بین برد و این کشور را در پیچ و خم های جمعیتی و راهبردی قرار داد.

برای افکار عمومی که کشته شدن دو اردنی در مقر سفارت اسرائیل در ژوئن سال ۲۰۱۷ میلادی خشمگین آنها را شعله ور کرد، روشن شده است که نظام پادشاهی قادر به حفاظت از حیات خلوت اردن نیست. شاید این برداشت درست باشد.

عبدالله دوم نتوانست محمد بن سلمان را در جریان سفر ماه دسامبر گذشته اش به ریاض از طرح خودش منصرف کند بلکه این محمد بن سلمان بود که از عبدالله دوم خواست تا به نیازهای این طرح تن دهد. عبدالله در سال ۲۰۱۷ میلادی چهار بار به واشنگتن سفر کرد و به دولت ترامپ سرپرستی اردن در طول چهار دهه گذشته بر اماکن مقدس در شهر بیت‌المقدس یادآور شد اما این کار فایده ای نداشت. شاه اردن در جریان سفر ژانویه گذشته مایک پنس به امان نارضایتی خود را ابراز داشت اما صرف نظر کردن از این وضعیت جدید دیگر ممکن نبود و طرح “معامله قرن” به هر صورتی که بیاید؛ مشارکت اردن در آن از جانب طرف های آمریکایی و اسرائیلی و سعودی مد نظر نیست.

اردن مقاومت می‌کند و بن سلمان انتقام می‌گیرد

این رسانه آورده است : در جبهه دوم شکست خورده؛ عربستان جایگاه اردن را در منظومه ژئوپلوتیک منطقه ای پایین آورده است. باید در نظر داشت که از زمان وقوع بهارعربی و به خاطر درگیری و رکود، قاهره و دمشق و بغداد که به طور سنتی مراکز سیاست قومی عربی و مهد تمدن اسلامی بودند، به حاشیه رانده شدند و اکنون ریاض موازنه قوا را در دست دارد و همه کسانی را که با ایده اش درباره ثبات در منطقه مخالف هستند؛ آزار و اذیت می کند. محاصره قطر نمونه آشکار این امر است اما اردن نیز از این رویکرد (سعودی) در امان نبوده است.

اردن در برابر پیشنهادهای عربستان مقاومت می کند و عربستان با انتقام جویی تلافی می کند. به عنوان مثال، بعد از سفر پرتنش عبدالله دوم درباره بیت‌المقدس در دسامبر گذشته به ریاض، مسئولان سعودی صبحی المصری بازرگان اردنی – فلسطینی را بازداشت کردند که “بانک عربی” او مهمترین نهاد مالی اردن به شمار می رود. طولی نکشید که پیام تهدید آمیزی مطرح شد. شاه اردن سه نفر از نزدیکانش در ارتش را برکنار کرد. این برکناری در میان شایعات ارتباط داشتن آنها با سعودی ها انجام شد.

در ماه فوریه، عربستان از تحویل ۲۵۰ میلیون دلار وعده داده شده به اردن در واکنش به تن ندادن عبدالله دوم به خواست محمد بن سلمان سرباز زد.

تداوم درگیری در سوریه می تواند ثبات اردن را تهدید کند زیرا فشار اقتصادی حضور یک میلیون آواره سوری بار سنگین اقتصادی برای اردن به شمار می رود و تداوم درگیری همچنین تلاش های بیشتری را برای محافظت از مرزها در صورت اعمال محاصره ایجاب می کند. لذا اردن به آرامی با بشار اسد رئیس جمهور سوریه تماس گرفت و دو نامه به کاخ ریاست جمهوری و دستگاه اطلاعاتی در دمشق فرستاد تا مقدمه ای برای عادی سازی روابط باشد.

این دگرگونی ژئوپلوتیک برای اردن بسیار خطرناک و چه بسا حتمی هستند. اهمیت اردن هیچ گاه به خاطر اندازه یا قدرتش نبوده است بلکه قدرت اردن به خاطر متقاعد کردن هم پیمانان خارجی اش بوده است که قادر است به حفاظت از منافع آنها کمک کند.

اما وقتی سران سیاسی در آمریکا و اسرائیل و عربستان معتقدند که امان از امروز به بعد هیچ جایگاه مرکزی برای منافع آنها ندارد؛ این بدان معناست که اردن پس رفت کرده و یک کشور طبیعی کوچک و فقیر و زیر ترحم قدرت های بزرگتر قرار خواهد گرفت.

این پس رفت سبب شد تا رهبران اردن به دنبال موازنه دوباره سیاست خارجی خود باشند. چه بسا دست دادن با ایران در اجلاس سران سازمان همکاری اسلامی نقطه آغازی برای تغییرات دراماتیکی باشد که سال آینده شاهد آن خواهد بود.

چه بسا این امر محدود به جشن گرفتن اردن درخصوص روابط با ایران محدود نشود عادی سازی کاملی را با سوریه شامل شود؛ همراه با مخالفت امان با پذیرش پایتختی بیت‌المقدس برای اسرائیل و چه بسا جانبداری از قطر در برابر محاصره و تضمین حامیان جدیدی مثل ترکیه.

چنین راهبردهایی اردن را به یک کشور بانفوذتر تبدیل نخواهد کرد، اما بقای حیاتش را تضمین خواهد کرد و این تنها هدف مهم در حال حاضر به شمار می رود؛ به ویژه بعد از موج اعتراضات و نگرانی های اجتماعی اخیر در اردن

تسنیم