مسکو در حالی کردهای نزدیک به پ.ک.ک را به توافق با دولت دمشق تشویق کرده که آنکارا همچنان از نهاد غیررسمی و فاقد مشروعیتی به نام دولت موقت مخالفین سوری حمایت می‌­کند.

به گزارش تسنیم، درست در همان دقایقی که هیات دیپلماتیک ترکیه به ریاست سفیر کبیر و معاون وزیر امور خارجه یعنی سدات اونال به مسکو سفر کرده بود، شاید تنها چند اتاق آن سوتر، هیات دیگری به عنوان مهمان حضور داشت که اغلب اعضای آن، از نهادهای اقماری پ.ک.ک بودند.

اعضای این هیات به مسکو رفته بودند تا ضمن توافق بر سر مسائل کلی در مورد آینده دولت سویه، با سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز، دیدار کنند. این همان چیزی است که موجب نگرانی آنکارا شده و حالا تیم اردوغان، بیش از هر زمان دیگری این واقعیت را درک کرده که در دو پرونده سوریه و لیبی، بین رویکرد سیاسی روسیه و ترکیه، فاصله و شکاف جدی وجود دارد.

برخی از رسانه‌ها از دولت اردوغان انتقاد کرده و بر این موضوع تاکید کرده‌اند که لازم بود، هیات دیپلماتیک آنکارا به محض اطلاع از حضور هیات کردهای سوری نزدیک به پ.ک.ک در مسکو، محل اقامت خود را ترک می‌کرد.

روزنامه قرار از روزنامه‌های نزدیک به خط فکری عبدالله گل و احمد داود اوغلو، در شماره امروز خود در تیتر و عکس صفحه نخست، حضور هیات ترکیه در روسیه را به باد انتقاد گرفته و از این که هیات سدات اونال در مسکو مانده و به حضور هیات پ.ک.ک واکنشی نشان نداده، انتقاد کرده است.

اما دستگاه دیپلماسی ترکیه تنها به صدور یک بیانیه اکتفا کرد. وزارت امور خارجه ترکیه با انتشار بیانیه‌ای، هیات سوری را، گروهی متشکل از عناصر گروه تروریستی پ.ک.ک/ی.پ.گ خوانده و استقبال از آنان توسط مقامات رسمی روسیه را به چالش کشیده و تاکید کرد:«از دولت مسکو انتظار داریم هیچ اقدامی به نفع گروه‌های مرتبط با پ.ک.ک/ی.پ.گ انجام ندهد.»

دستگاه دیپلماسی ترکیه، ضمن ابراز نگرانی از این مسئله تصریح کرد:«ما از فدراسیون روسیه انتظار داریم مطابق با روح آستانه و اصل پایبندی به تعهدات رفتار کند و از اقداماتی که به نفع این گروه تروریستی باشد خودداری کند.»

همچنین در این بیانیه تاکید شد:«گروه تروریستی پ.ک.ک/ی.پ.گ جدایی‌طلب است و تهدیدی برای تمامیت ارضی سوریه محسوب می‌شود. این گروه تروریستی علاوه بر ظلم و ستم به مردم سوریه، تهدیدی علیه امنیت ملی همسایگان این کشور نیز است.»

چرا ترکیه نگران است؟

اقدام هوشمندانه دولت بشار اسد برای مذاکره با واسطه، در حالی صورت گرفته که نهادهای اقماری پ.ک.ک در چند ماه اخیر بارها خواهان مذاکره با دمشق شده بودند. حالا که این مذاکره در مسکو و با میانجی­گری روسیه انجام شده، عملاً نمی‌توان سخن از یک توافق نهایی به میان آورد. اما ظاهراً نخستین گام‌­ها برای تعامل جدی بین کردها و دمشق برداشته شده و حتی بعید نیست که ی.پ.گ به بخشی از ارتش سوریه تبدیل شود.

در هر حال امضای توافق بین دو گروه از کردهای سوری در مسکو، اتفاق سیاسی مهمی بود که از چند بُعد، با ترکیه ارتباط پیدا کرده است: اول این که در صورت توافق نهایی بین کردها و دمشق، ترکیه بهانه‌ای برای حمله به مناطق کردنشین خواهد داشت و روند حقوقی و بین ­المللی حفظ مرزها، آسان­تر خواهد بود.

دوم این که با نهایی شدن توافق، معارضین سوری تحت حمایت آنکارا در انزوای بیشتری قرار خواهند گرفت. سوم این که ترکیه در سوریه، در موقعیتی قرار می‌گیرد که به طور همزمان، شانس همکاری با آمریکا و روسیه را از دست می ­دهد. چهارم این که تعامل بیشتر روسیه با احزاب و نهادهای کُرد سوری، مشروعیت خاصی به آنها می‌دهد که احتمالاً زمینه ­ساز حضور کامل این گروه­‌ها در نشست­‌های آتی ژنو شود.

الهام احمد و قدری جمیل

الهام احمد از نسل کادرهای قدیمی پ.ک.ک و نخستین دختران کُرد سوری نیست که در دهه ­های ۸۰ و ۹۰ به اوجالان و پ.ک.ک پیوستند. با این حال، او در چند سال اخیر در نهادهای اقماری این گروه رشد کرد و در کنار افرادی همچون صالح مسلم، مظلوم کوبانی، شاهوز حسن، انور مسلم، باهوز اردال، نورالدین صوفی و سینم محمد، از مهم­ترین کادرهای کُرد سوری است که در چند سال اخیر، علاوه بر سفر به اتحادیه اروپا و دیدار با مقامات اتحادیه و همچنین دیدار با دونالد ترامپ، در صحنه‌ های دیپلماتیک حضور داشته و در چند نوبت نیز رئیس هیات مذاکره با دولت دمشق بوده است.

اما حکایت زندگی و فعالیت سیاسی قدری جمیل، متفاوت است. او از کردهایی است که در دستگاه سیاسی سوریه رشد کرده و پس از کسب مدرک دکترای اقتصاد در دانشگاه مسکو، مدتی به عنوان معاون وزیر اقتصاد سوریه فعالیت کرده و سپس یک حزب سیاسی تاسیس کرده که برخلاف نهادهای اقماری پ.ک.ک، همواره موافق نگرش سیاسی دولت بشار اسد بوده است.

الهام احمد رئیس کمیته اجرایی شورای دموکراتیک سوریه و قدری جمیل رئیس حزب اراده مردمی، پیش از دیدار با لاوروف، یک کنفرانس مطبوعاتی در مسکو برگزار و طی آن تفاهم نامه ای را امضا کردند.

قدری جمیل تأیید کرد که این تفاهم نامه بین دو حزب سوریه بدون هیچ گونه دیکته خارجی انجام شده و موارد مختلفی را ذکر کرده است. الهام احمد نیز اعلام کرد:«این تفاهم نامه گامی جدید به سوی راه حل سیاسی سوریه خواهد بود، بنابراین ما خوشحال هستیم و امیدواریم که علاوه بر تمرکز بر یک راه حل سیاسی به جای راه حل نظامی برای پایان دادن به درگیری و بحران و بازگشت پناهندگان و آوارگان به وطن خود و آزادی بازداشت شدگان.»

اصلی ­ترین اختلافات ترکیه و روسیه در پرونده سوریه

با آن که در چند سال گذشته، ایران و روسیه تلاش کرده ­اند که در مذاکرات آستانه، ترکیه را در چهارچوب یک همکاری منطقه‌ای کنار خود نگه دارند، اما حملات بی­ امان و بدون مجوز ترکیه به شمال سوریه و اشغال برخی از مناطق این کشور عربی به بهانه مبارزه با ترور، اعتراضات اکید دولت مرکزی دمشق را به همراه آورده ولی ترکیه هنوز هم خاک سوریه را ترک نکرده است.

اگر چه روسیه به اندازه آمریکا با نهادهای اقماری پ.ک.ک در شمال سوریه همکاری نکرده و از آنها پشتیبانی نکرده، اما در مواضع دیپلماتیک خود، همواره بر این مساله تاکید کرده که کردها نیز بخشی از سوریه هستند و نباید در جریان روندهای دیپلماتیک و سیاسی کنار گذاشته شوند.

در حال حاضر نیز، مسکو در حالی کردهای نزدیک به پ.ک.ک را به توافق با دولت دمشق تشویق کرده که آنکارا همچنان از نهاد غیررسمی و فاقد مشروعیتی به نام دولت موقت مخالفین سوری حمایت می­‌کند.

بنابراین اصلی­‌ترین اختلاف نظر مسکو و آنکارا در مورد آینده سوریه، این است که دولت اردوغان، به حاکمیت سیاسی و دولت قانونی سوریه اعتنایی ندارد و به طور آشکار از حکومت غیرقانونی دولت در تبعید مخالفین حمایت کرده و خواهان تغییر رژیم است.

علاوه بر مساله ساختار و رژیم، ترکیه و روسیه در مورد ادلب، عفرین و همچنین درباره مکانیسم فعالیت کمیته تدوین قانون اساسی سوریه و نیز، بازتعریف گروه‌های تروریست و غیرتروریست، به شکل جدی اختلاف نظر دارند اما همکاری­‌های گسترده دولت­‌های پوتین و اردوغان در حوزه‌هایی همچون نفت و گاز، ترانزیت، توریسم، صنایع دفاعی و انرژی هسته‌ای و امید به توافق در لیبی، موجب آن شده که این اختلافات، فعلاً سر باز نکنند.

رقابت ترکیه و روسیه در ساختار آتی سوریه

حضور جدی روسیه در طرطوس، لاذقیه، مناطق حساسی از شرق فرات و نیز حضور در بخشی از کرانه غربی رود فرات، همچنین هماهنگی و همکاری با قدرت مهمی همچون جمهوری اسلامی ایران و حمایت از دولت اسد، موجب آن شده که روسیه در آینده سوریه، دارای گزینه‌های متعددی برای تثبیت پایه‌های نفوذ و قدرت باشد.

اما در مقابل، ترکیه صرفاً بر روی گروه­‌های معارض، باندهای مسلح و بخشی از ترکمان­‌ها و اعراب سرمایه‌گذاری کرده و بر یک خواسته و هدف حداکثری به نام تغییر رژیم، پافشاری می­‌کند. این در حالی است که در حال حاضر، نه تنها آمریکا، بلکه کشورهای اروپایی و دیگر دوستان ناتویی ترکیه نیز دم از چنین هدفی نمی‌زنند و چندین دیدار جیمز جفری نماینده ویژه دونالد ترامپ با ابراهیم کالن مشاور امنیت ملی کاخ ریاست جمهوری ترکیه نیز، دستاورد و نتیجه روشنی به دنبال نیاورده است.

در نتیجه اگر ترکیه بخواهد به شکل جدی با اهداف و برنامه‌های روسیه در خاک سوریه مقابله کند، با مشکلات و موانع جدیدی روبرو خواهد شد.