سخت و زیان‌آور بودن یک شغل، بازنشستگی افراد به عنوان دوره‌ای برای استراحت و استفاده از یک عمر تلاش را به مخاطره می‌اندازد. به همین دلیل باید شاغلان مشاغل سخت و زیان‌آور مورد حمایت قرار گیرند، اما برخی کارفرمایان حاضر نیستند حقوق این افراد را بپردازند.

در قانون صراحتا مشاغل سخت و زیان‌آور مورد توجه قرار گرفته و ضوابط مشخصی درباره آنها وضع شده است. مشاغل سخت و زیان‌آور مشاغلی هستند که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در او ایجاد شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن است. آنطور که قانون مشخص کرده شاغلان مشاغل سخت و زیان‌آور در صورت پرداخت ۲۰ سال حق بیمه متوالی یا ۲۵ سال حق بیمه متناوب بازنشسته می‌شوند.

در سال‌های اخیر مباحث دنباله‌داری درباره مشاغل سخت و زیان‌آور و اینکه کدام مشاغل در گروه مشاغل سخت و زیان‌آور قرار گیرند بین فعالان کارگری و کارفرمایی وجود داشته است. این مباحث که اختلاف نظر‌ها درباره اینگونه مشاغل را نشان می‌دهند همچنان هم وجود دارند. فعالان کارفرمایی از قوانین مرتبط با مشاغل سخت و زیان‌آور و مصادیق این نوع مشاغل انتقاد دارند و هر از گاهی خواهان بازنگری در این مورد می‌شوند؛ خواسته‌ای که می‌تواند منجر به تضییع حقوق کارگرانی شود که به سختی کار می‌کنند و کار آنها آسیب‌های متعدد روحی و جسمی برای آنها به دنبال دارد.

خواسته کارفرمایان: بازنگری در مشاغل سخت و زیان‌آور

همانطور که عنوان شد برخی کارفرمایان قانون مشاغل سخت و زیان‌آور را غیرعادلانه می‌دانند و می‌گویند مصادیق تعیین شده برای مشاغل سخت و زیان‌آور باعث می‌شود کارفرمایان متضرر شوند. در اظهارنظری جدید، اصغر آهنی‌ها (عضو کارفرمایی شورای عالی کار) گفت: در گذشته سهم چهار درصد مشاغل سخت و زیان‌آور در یک چارچوب معمول و منطقی از کارفرما دریافت می‌شد، اما اکنون این اتفاق نمی‌افتد و با محاسباتی که انجام می‌شود، عملا سهم کارفرمایان به ۱۰ درصد رسیده که رقم بسیار بالایی است.

او با اشاره به ضرورت بازنگری جدی در مشاغل سخت و زیان‌آور تاکید کرد: آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور باید در قالب چارچوب و ضوابط دقیقی که بر اساس آن، منابع مدیریت شوند، مورد بازنگری قرار گیرد.

بعضا کارفرمایان خواستار این هستند که کار در کارگاه‌ها و کارخانه‌هایی که موقتا جزء مشاغل سخت و زیان‌آور طبقه‌بندی شده‌اند بعد از مدتی از شمول این قانون خارج شوند. ما می‌گوییم همانطور که قانون می‌گوید ابتدا باید کارفرمایان مشکلات را رفع کنند، بعد این مشاغل عادی حساب شوند

در حالی همچنان صدای مخالفان مشاغل سخت و زیان‌آور بلند است که بررسی‌ها نشان می‌دهد شاغلان در این نوع مشاغل مشکلات ویژه‌ای دارند و در بسیاری موارد حقوق‌شان تضییع می‌شود. آهنی‌ها خود در گفته‌هایش به موردی از این نوع اجحاف‌ها اشاره کرده و گفته است: در مشاغلی که پیمانکار تغییر می‌کند، باید کارفرمای اصلی سهم حق بیمه سخت و زیان‌آوری را پرداخت کند، این در حالی است که در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که موعد بازنشستگی این کارگران فرارسیده، اما خبری از پیمانکاران اصلی نیست و این بار مالی به پیمانکار جدید منتقل می‌شود.

علاوه بر این باید به ناآگاهی کارگران، ترس آنها و توافق اجباری آنها با کارفرمایان نیز اشاره کرد.

خواسته کارگران: کرامت انسانی کارگران رعایت شود

دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران، مصادیق مشاغل سخت و زیان‌آور را برای ایلنا اینطور توضیح می‌دهد: مشاغل سخت و زیان‌آور به دو گروه الف و ب تقسیم می‌شوند. گروه الف مشاغلی هستند که ذاتا و ماهیتا سخت و زیان‌آور هستند و همواره مشمول قوانین مرتبط با این نوع مشاغل می‌شوند، اما مشاغل دسته ب آن دسته از مشاغلی هستند که به صورت موقتی جزء مشاغل سخت و زیان‌آور قرار گرفته‌اند. برای مثال کار در یک کارگاه به دلیل شدت آلایندگی آسیب‌های جسمی یا روحی برای کارگران دارد. کارفرما موظف است تا زمانی که مشکلات را رفع نکرده، حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور را بپردازد.

هادی ابوی ادامه می‌دهد: قانون مشاغل سخت و زیان‌آور قانونی است که کرامت انسانی کارگران را مدنظر دارد. فلسفه اینکه عنوان می‌شود فرد جای اینکه بعد ۳۰ سال کار بازنشسته شود با ۲۰ سال سابقه از مزایای بازنشستگی بهره‌مند گردد این است که قرار نیست ما با بازنشسته‌ای بیمار و کمر خمیده رو به‌رو باشیم.

دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران عنوان می‌کند: در مورد دسته الف مشاغل سخت و زیان‌آور که تکلیف روشن است. شغلی که ذاتا سخت است قاعدتا باید در این دسته طبقه‌بندی شده و شاغلان آن از مزایای قانون مشاغل سخت و زیان‌آور بهره‌مند شوند. به نظر نمی‌رسد در این مورد نمایندگان کارفرمایان با کارگران مشکلی داشته باشند. مشکل بیشتر سر همان دسته ب مشاغل سخت و زیان‌آور است.

او توضیح می‌دهد: بعضا کارفرمایان خواستار این هستند که کار در کارگاه‌ها و کارخانه‌هایی که موقتا جزء مشاغل سخت و زیان طبقه‌بندی شده‌اند بعدِ مدتی از شمول این قانون خارج شوند. ما می‌گوییم همانطور که قانون می‌گوید ابتدا باید کارفرمایان مشکلات را رفع کنند، بعد این مشاغل عادی حساب شوند.

به گفته ابوی؛ کارگران با کار در کارگاه‌ها و کارخانه‌هایی با آسیب‌های جسمی و روحی رو‌به‌رو می‌شوند. ممکن است فرد مشکل شنوایی، آلودگی شیمیایی، آسیب عصبی و … پیدا کند، بنابراین باید کارش جزء مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب شود.

او همچنین در بخش دیگری از سخنان خود عنوان می‌کند: یک بحث مهم دیگر درباره مشاغل سخت و زیان‌آور نوع پرداخت حق بیمه است. این امکان وجود دارد که کارفرمایان جای پرداخت چهار درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور به صورت ماهانه، آن را جمع کنند و بپردازند که کارفرمایان اغلب از این شیوه استقبال می‌کنند. وقتی حق بیمه جمع می‌شود در موارد زیادی مشکل ایجاد می‌شود، بنابراین بهتر است پرداخت حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور ماه به ماه باشد.

دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران همچنین می‌گوید: سوءاستفاده‌هایی در بحث مشاغل سخت و زیان‌آور وجود دارد. برای مثال برخی کارفرمایان کارگران را مجبور به توافق می‌کنند، یعنی رضایت آنها را می‌گیرند تا حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور را نپردازند و آنها هم به دلیل ترس از بیکاری چیزی نمی‌گویند. در واقع، اینطور نیست که هر کس در مشاغل سخت و زیان‌آور فعالیت داشت به صورت اتوماتیک‌وار مشمول قوانین مربوط به آن شود. افراد باید پیگیر این وضعیت باشند و خیلی‌ها ۳۰ سال کار می‌کنند و دنبال چنین چیزی هم نمی‌روند.

آنطور که قانون مشخص کرده شاغلان مشاغل سخت و زیان‌آور در صورت پرداخت ۲۰ سال حق بیمه متوالی یا ۲۵ سال حق بیمه متناوب بازنشسته می‌شوند

بازنشستگی مطلوب، بازنشستگی نامطلوب

در حالی برخی انتقاد‌هایی به قوانین مربوط به بازنشستگی انتقاد می‌کنند که بررسی برخی روند‌ها نشان می‌دهد در مواردی این قوانین آنقدر‌ها هم به نفع کارگران نیست. این درست است که صندوق‌های بازنشستگی مشکلات مالی زیادی دارند، اما نباید تصور کرد هر نوع بازنشستگی پیش از موعدی به ضرر صندوق‌های بازنشستگی از جمله تامین اجتماعی است. در مورد مشاغل سخت و زیان‌آور واقعیت این است که حق بیمه اضافی می‌تواند کمک حال صندوق‌های بازنشستگی هم باشد. از طرف دیگر موضوع مهم در این زمینه این است که باید به بازنشستگی به عنوان فصلی از زندگی نگاه کنیم که افراد می‌خواهند نتایج کار خود را برداشت کنند. بازنشستگی مطلوب آن نوع بازنشستگی است که فرد سلامت جسمی و روحی داشته باشد و حمایت از مشاغل سخت و زیان‌آور نیز در همین راستا صورت می‌گیرد. باید در این بین جلوی سوءاستفاده‌ها را چه از طرف کارفرمایان و چه از طرف کارگران گرفت که این مهم نیازمند نظارت بر اجرای دقیق قوانین است.

ایلنا