«هر دولتی که بر سر کار بیاید مجبور است دریاچه را احیا کند زیرا هزینه احیا حدود ۶ تا ۷ میلیارد دلار است اما هزینه خشک شدن دریاچه بیش از هزار میلیارد دلار است زیرا جابجایی شهرهایی مانند ارومیه و تبریز با این مبلغ امکان پذیر نیست.»

به گفته معاون رئیس جمهور، با بودجه‌ای که سازمان برنامه و بودجه برای احیای دریاچه ارومیه اختصاص می‌دهد، بعید است این کار عملی باشد. او بر بی‌پولی دولت و ضرورت تامین منابع مالی از خارج تاکید کرده است.

عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست و مدیر ستاد احیای دریاچه ارومیه، درباره وضعیت دریاچه ارومیه ابراز نگرانی کرده و به خبرگزاری ایسنا گفته است: «در دو سال گذشته ثابت شده که با بودجه سنواتی نمی‌توان کارهای دریاچه ارومیه را پیش برد.» او به برنامه گروه تحقیقاتی دریاچه ارومیه در زمینه ارائه برنامه‌برای احیای این دریاچه اشاره کرده و گفته است که این گروه “برنامه‌های کاملا اجرایی” ارائه داده است، «اما با بودجه‌ای که سازمان برنامه و بودجه تخصیص می‌دهد، بعید است احیای دریاچه ارومیه صورت گیرد».

راه حل پیشنهادی مدیر ستاد احیای دریاچه ارومیه این است که در شرایطی که سازمان برنامه و بودجه پول ندارد، دولت اجازه استقراض از خارج از کشور بدهد. او می‌گوید: «یعنی پول مورد نیاز دریاچه را از خارجی‌ها به شکل وام با بهره حدود ۲.۵ درصد بگیریم. این وام حدود پنج یا شش سال دوره تنفس دارد و بعد از آن طی بازه زمانی ۱۰ ساله بازپرداخت می‌شود.»

برای احیای ارومیه چقدر پول لازم است؟

میزان وامی که عیسی کلانتری از آن صحبت کرده، چیزی حدود ۳ تا ۳.۵ میلیارد دلار است. اما آن طور که به نظر می‌رسد، هنوز باید حسن روحانی، رئیس جمهور، معاون اول رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه را برای چنین استقراضی “قانع” کرد، زیرا دریاچه ارومیه و پیامدهای هولناک خشک شدن کامل آن برای ایران و به ویژه برای نواحی اطراف آن به قدری سنگین است «که اگر کشور در شرایط فعلی پول ندارد، برای احیای آن، وامی از خارج دریافت شود و دولت به تدریج طی ۱۰ سال آن را پرداخت کند».

او اضافه می‌کند: «دولت در ماه گذشته ۲۰۰ میلیارد تومان به ستاد احیای دریاچه ارومیه پرداخت کرد اما بودجه‌ای که باید به ستاد پرداخت شود، حدود ۱۸۰۰ میلیارد تومان است.»

عیسی کلانتری در این باره می‌گوید: «هنوز نتوانستیم دولت را برای این کار قانع کنیم چون برای امور تولیدی و صنعتی که توجیه اقتصادی دارد و می‌توان از محل کارکرد همان بخش، بدهی را پرداخت کند، این اجازه داده می‌شود که از خارج استقراض صورت گیرد اما بازپرداخت وام دریاچه ارومیه بر عهده دولت خواهد بود. برای همین دولت هنوز قانع به انجام این کار نشده است و ما تلاش می‌کنیم اهمیت احیای دریاچه ارومیه را شفاف کنیم چون خشکی دریاچه ارومیه خسارت‌های بسیار بیشتری خواهد داشت و ده‌ها برابر همین مبلغ هزینه‌های ناشی از خشکی دریاچه ارومیه خواهد بود ضمن اینکه حفظ محیط زیست یک وظیفه حاکمیتی است.»

او پاییز سال گذشته هشدار داده بود: «هر دولتی که بر سر کار بیاید مجبور است دریاچه را احیا کند زیرا هزینه احیا حدود ۶ تا ۷ میلیارد دلار است اما هزینه خشک شدن دریاچه بیش از هزار میلیارد دلار است زیرا جابجایی شهرهایی مانند ارومیه و تبریز با این مبلغ امکان پذیر نیست.»

چقدر آب لازم است؟

دریاچه ارومیه به چندین دلیل به وضعیت اسفبار امروز افتاده است. مدیر ستاد احیای آن به دو علت اشاره می‌کند؛ یکی از دلایل کاهش شدید بارندگی است: «دریاچه ارومیه در سال آبی ۹۶-۹۵ نسبت به یک سال قبل، ۳۸ درصد و نسبت به میانگین بارش بلندمدت (۴۸ ساله) حدود ۲۲ درصد کم‌بارشی را تجربه کرده است.» عیسی کلانتری می‌گوید که در سال جاری نیز «با گذشت بیش از دو ماه از فصل پاییز هنوز بارش چندانی در این منطقه دریافت نشده و با اینکه بارش در این مقطع زمانی بسیار ناچیز بوده اما تبخیر به قوت خود باقی است و آب ورودی نیز وجود ندارد بنابراین طبیعی است که در چنین شرایطی ارتفاع دریاچه ارومیه کاهش پیدا کند».

او هم‌چنین به کمبود بودجه برای مقابله با ادامه روند خشک شدن دریاچه اشاره می‌کند. برای نجات ارومیه آب لازم است. به گفته او در سال گذشته حدود یک میلیون و ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه شده است. میزان آبی که به گفته او قطعا برای دریاچه کافی نیست چون اگر قرار باشد دریاچه ارومیه به روند عادی برگردد باید سالیانه ۳.۱ میلیارد متر مکعب آب وارد آن کرد.

چرا دریاچه به این روز افتاد؟

دریاچه ارومیه را تنها کاهش بارندگی به این روز نیانداخته است. آب این دریاچه از بیش از ده رودخانه بزرگ و کوچک از جمله زرینه رود، تلخه رود، سیمینه رود و بسیاری رودهای دیگر تامین می‌شود که از کوه‌های پیرامون دریاچه مانند سبلان، و سهند سرچشمه می‌گیرند.

نقش عامل انسانی در خشک شدن این دریاچه کم‌تر از قهر طبیعت نیست. برداشت بیش از حد مجاز از منابع آبی حوزه این دریاچه و توسعه بی‌رویه بخش کشاورزی با محصولاتی که مصرف آب زیاد دارند، یکی از عوامل اصلی از نفس افتادن شریان حیات این دریاچه است.

۹۰ درصد آب منطقه دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که نمونه یک توسعه ناپدار و تخریب کننده محیط زیست به شمار می‌رود. در چند سال گذشته و با روی کار آمدن دولت حسن روحانی اقداماتی برای کمتر کردن آب مصرفی حوزه این دریاچه انجام شده است، اما کارشناسان معتقدند که این اقدامات هنوز کافی نیستند و شتاب لازم را ندارند.

ناصر آق، عضو کمیته راهبردی ستاد احیای دریاچه ارومیه و استاد دانشگاه، تابستان امسال در مصاحبه به دویچه ‌وله گفت: «کارهایی که تا کنون برای احیای دریاچه ارومیه صورت گرفته خوب است اما کار دیگری که باید انجام شود و نشده مدیریت آب‌های ورودی به دریاچه است. این باعث شده آب‌هایی که با زحمت فراوان به طرف دریاچه می‌آید وقتی وارد دریاچه می‌شود سریع تبخیر می‌شود.»

هم‌چنین احداث بزرگراه “شهید کلانتری” که کار آن در سال ۱۳۶۹ در میانه دریاچه به اتمام رسید، نقشی به سزا در تخریب این دریاچه داشته است.

منابع خارجی برای نجات بقیه تالاب‌ها

این فقط دریاچه ارومیه نیست که باید احیا شود. بسیاری تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها‌ی ایران بر اثر سیاست توسعه ناپایدار یا سودجویی مالی طرح‌های سدسازی نابود شده‌اند یا در حال نابود شدن هستند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران به خبرگزاری ایسنا گفته است: «علاوه بر دریاچه ارومیه برای احیای تعدادی از تالاب‌های دیگر کشور نیز می‌توان از منابع خارجی استفاده کرد چون بودجه داخلی کشش رسیدگی به این موضوعات را ندارد و از آنجا که این موارد در زمره بودجه عمرانی قرار می‌گیرد معمولا بیش از ۲۰ یا ۳۰ درصد این بودجه‌ها تخصیص داده نمی‌شود بنابراین با ۲۰ درصد تخصیص بودجه نمی‌توان طبق زمان‌بندی کارهای احیایی دریاچه ارومیه را اجرا کرد. ستاد احیای دریاچه ارومیه زمانی می‌تواند طبق برنامه ۱۰ ساله حرکت کند که بودجه‌ها نیز طبق همان برنامه تخصیص داده شود.»