عبدالباری عطوان نویسنده و تحلیلگر مشهور جهان عرب در سرمقاله امروز خود در روزنامه رأی الیوم به بررسی اوضاع شمال سوریه در سایه دستاوردهای ارتش و ناکامی گروه تروریستی جبهه النصره پرداخت.

عبدالباری عطوان نویسنده و تحلیلگر مشهور جهان عرب در سرمقاله خود نوشت: تماس تلفنی روز جمعه ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان رؤسای جمهور روسیه و ترکیه غیرمنتظره نبود.

غیرمنتظره نبودن تماس از آن جهت نبود که ما سه روز پیش و به‌ویژه بعد از کنترل ارتش سوریه بر شهر خان‌شیخون و درهم شکسته شدن استحکامات گروه‌های مسلح پیش‌بینی آن را کرده بودیم بلکه از آن جهت بود که ترکیه با پیشروی ارتش سوریه با حمایت روسیه گزینه‌های دشواری پیشِ‌روی خود دارد و به‌دنبال راه چاره‌ای می‌گردد.

اما در عین حال، این تماس تلفنی حاوی دو نکته مهم قابل‌توجه و غیرمنتظره بود؛ نخست: توافق درباره برگزاری پنجمین نشست سران کشورهای ضامن روند آستانه یعنی سران روسیه، ایران و ترکیه که در ۱۶ ماه سپتامبر آینده در مسکو یا خود سوچی برگزار می‌شود. در این نشست مسائل حل‌وفصل بحران سوریه از جمله تلاش برای تشکیل کمیته قانون اساسی که مأمور تدوین قانون اساسی جدیدی با مشارکت شخصیت‌های طیف‌های مختلف دولتی و معارض سوری است، بررسی می‌شود.

دوم: توافق رؤسای جمهور ترکیه و روسیه برای فعال‌سازی تلاش‌های مشترک با هدف خلاص شدن از “تهدید تروریستی” از جانب این منطقه یعنی ادلب و گروههای مسلح مسلط بر آن”.

این دو نکته به‌ویژه نکته دوم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. دومین نکته بر توافق درخصوص خلاص شدن از تهدید تروریستی تأکید می‌کند که در اینجا منظور گروه هیئت تحریر الشام (جبهه النصره سابق) و گروهک‌های هم‌پیمان آن و نزدیک به سران ترکیه نظیر جنبش احرار الشام است که در فهرست تروریستی روسیه و آمریکا و دولت سوریه قرار دارد.

محور اصلی و قابل پیش‌بینی این است که برنامه کاری نشست آتی سران کشورهای ضامن روند آستانه ترجمه عملی توافق تلفنی دوجانبه رؤسای جمهور روسیه و ترکیه و تدوین سازوکارهای لازم برای اجرای سیاسی یا نظامی آن باشد.

چندین گزینه ممکن است روی میز مذاکرات باشد که شیرین‌ترین آنها از نظر اردوغان و گروههای تروریستی به‌سرکردگی هیئت تحریر الشام (جبهه النصره سابق) تلخ است.

اولین گزینه این است که جبهه النصره خود را منحل کرده و سلاح‌های خودش به‌ویژه سلاح‌های سنگین را به یک کمیته سه‌جانبه مشترک بدهد و به یک جنبش سیاسی تبدیل شده و به ساختار سوچی با ضمانت‌های روسیه و ترکیه و ایران ملحق شود.

دومین گزینه این است که ترکیه به‌طور کلی خود را از این گروهها جدا کرده و به نیروهای روسیه و سوریه برای یورش به شهر ادلب و پایان دادن به کنترل جبهه النصره بر آن با هر هزینه‌ای ــ در صورت مخالفت النصره با تحویل سلاح و انحلال خود ــ چراغ سبز نشان دهد.

سومین گزینه اعطای مهلت چندهفته‌ای به ریاست جمهوری ترکیه ــ نظیر مهلت یک‌ماهه مشابهی که در نشست سران سوچی در سپتامبر سال ۲۰۱۸ میلادی درباره آن توافق شد اما طرف ترکیه به تعهدات خود در این زمینه پایبند نبود ــ می‌باشد.

ارزیابی اینکه ترکیه کدام گزینه را ترجیح می‌دهد، برای ما دشوار است زیرا توافق دوجانبه روسیه و ترکیه هنوز نوپا است و چند ساعت بیشتر از آن نگذشته است اما در سایه درز اطلاعات از برخی محافل معارض سوری نزدیک به ریاست جمهوری ترکیه مبنی بر اینکه جبهه النصره خواهان انحلال خود و تبدیل شدن به یک سازمان سیاسی شده است، فکر می‌کنیم که به‌احتمال زیاد گزینه اول محتمل‌تر باشد زیرا کم‌هزینه‌ترین گزینه است اما تصمیم با جبهه تروریستی النصره بعد از مشورت با حامیان خواهد بود.

دومین گزینه یعنی توسل سوریه و روسیه به راه‌حل نظامی برای بازپس‌گیری شهر ادلب و بازگرداندن آن به حاکمیت سوریه با استفاده از زور ــ همان‌طور که در سایر مناطق انجام شد ــ هزینه‌بر خواهد بود… چه‌بسا تصمیم سوریه برای گشودن گذرگاههای امن برای غیرنظامیان راهکاری برای کاستن از مشکلات آنها در منطقه ادلب به‌شمار می‌رود.

فکر نمی‌کنیم که مسئولان ترکیه این گزینه یعنی راه‌حل نظامی را بپذیرند زیرا بزرگترین بازنده خواهد بود زیرا موافقت با آن باعث خواهد شد که هم‌پیمانان ترکیه، این کشور را به همدستی متهم کنند و مخالفت با آن هم به‌معنای ورود به یک رویارویی نظامی با هم‌پیمان روس خواهد بود که نتایج آن برای آنکارا تضمین‌شده نیست. این مخالفت و رویارویی نظامی همچنین باعث سرازیر شدن صدها هزار غیرنظامی و عناصر مسلح با تجهیزات خود به خاک ترکیه خواهد شد و این درحالی است که خود ترکیه هم‌اکنون با مشکل بیش از سه و نیم میلیون آواره سوری دست به گریبان است که باری سیاسی و اقتصادی و امنیتی برای آنکار به‌شمار می‌روند و نمی‌داند که چطور خود را از آنها نجات دهد.

صرف‌نظر از هرگزینه‌ای که ترکیه یا هم‌پیمانش ابومحمد الجولانی سرکرده هیئت تحریرالشام انتخاب کند، اوضاع کنونی ادلب به پایان خود نزدیک می‌شود. اگر نگوییم همه دست‌کم اکثر حامیان الجولانی او را تنها گذاشته‌اند تا به‌تنهایی با سرنوشت خودش روبه‌رو شود.

پیمانه پوتین لبریز شده است. حملات دو ماه پیش با پهپادهای مسلح به پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در سوریه علت اصلی طوفان خشم او است و فکر نمی‌کنیم که رئیس جمهور روسیه هرگونه پیشنهادی برای به‌تعویق انداختن یک‌سره کردن کار (ادلب) را بپذیرد یا بنا به درخواست ترکیه در نشست آتی سران در سوچی، تعلل یک‌ساله دیگری را بپذیرد؛ به‌ویژه که ارتش سوریه در عملیات جاری خود پیشروی سریعی دارد.

تسنیم