در طول سفر پرهیاهوی زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین به ایالات متحده، این کشور اعلام کرد که سامانهٔ پدافند موشکی پاتریوت در محموله ارسالی اخیر جنگ‌افزارهای پیشرفته‌ که اوکراین درخواست کرده بود شامل خواهد بود.

پس از گذراندن فراروندهای لازم برای تکمیل و ارسال این محموله اعلام رسمی آن نیز صورت خواهد گرفت. اوکراین بارها از غرب و به‌‌ویژه از ایالات متحده خواسته است در رساندن سامانه‌های پدافند هوایی به اوکراین هر چه زودتر دست به‌کار شود، زیرا حمله‌های موشکی و پهپادی روسیه در میان سایر هدف‌ها به بخش زیرساخت‌های فراهم‌سازی انرژی اوکراین  آسیب فراوان  رسانده یا آن‌ها را نابود کرده است. ایالات متحده و هم‌پیمانانش اعلام کرده‌اند که سامانه‌ی پاتریوت هم‌اینک پیشرفته‌ترین سامانهٔ دفاع موشکی در جهان است و کم‌و‌بیش به همه متحدان ایالات متحده در ناتو و جاهای دیگر ازجمله کشورهای پول‌دار خاورمیانه فروخته شده است. اوکراین از مدتی پیش و جدای از کمک‌های دریافتی تسلیحاتی و مالی، همواره خواستار جنگ‌افزارهای بیشتر بوده است و به‌گفتهٔ رییس‌جمهور آن زلنسکی بیش از همه به “سلاح‌ها، سلاح‌ها، سلاح‌ها” به‌ویژه سامانه‌هایی پیشرفته‌ نیاز دارد تا نه‌تنها در دفاع از خود در برابر روسیه بلکه پیروزی اوکراین بر روسیه نیز یاری برساند. غرب و به‌خصوص ایالات متحده با ارسال کمک‌های نظامی سخاوت‌مندانه در قالب توپخانه، موشک‌های میان‌بُرد و کوتاه‌بُرد، و سامانه‌های اطلاعاتی و هدف‌گیری مبتنی بر ماهواره به این درخواست‌ها پاسخ داده‌اند، اما از تأمین هواپیماهای جنگنده یا موشک‌های دوربُرد سرباز زده‌اند به‌این دلیل که این نوع جنگ‌افزار می‌تواند به تنش‌زایی و تشدید جنگ تا سطحی ناخواسته‌، حتا تا سطح تهدید جنگ هسته‌ای، دامن بزنند. ایالات متحده ممکن است سامانهٔ پاتریوت را جنگ‌افزاری در تشدید جنگ و گذر از خط‌ قرمزهای روسیه نبیند بلکه سلاحی تدافعی بیابد اما با این‌حال عرضهٔ سامانه پدافند پاتریوت به اوکراین بدون شک از سوی بسیاری گامی پُراهمیت تلقی می‌شود. این نوشتار دربارهٔ اثر ویرانگر سامانهٔ پاتریوت بر صحنهٔ میدان نبرد و همچنین اهمیت تصمیم ایالات متحده در گسترش راهبردی درازمدت جنگ در اوکراین به بررسی می‌پردازد.

سامانهٔ‌ موشکی پدافند پاتریوت

سامانهٔ “پاتریوت” یا “رادار ردگیری آرایه فازی برای راه بستن بر هدف” (MIM-104 Patriot) که از سوی شرکت امریکایی “Raytheon” طراحی شده، سامانه‌ای است که از زمین به هوا در برابر هواپیمای جنگنده، موشک‌های بالستیک، و موشک‌های کروز دفاع  می‌کند. این سامانه در ابتدا برای پدافند ضد هوایی آغاز به‌کار کرد و سپس برای رو در رو شدن با موشک‌های بالستیک تاکتیکی بهینه‌‌سازی شد و اکنون سامانه اصلی ضد موشکی ارتش ایالات متحده به‌شمار می‌رود.

این سامانه از سه سازه اصلی برساخته شده است که مشتمل بر یک سامانه ره‌یابی راداری یکپارچه و درگیری با هدف است. این سامانه مؤلفه‌های شلیک و پرتاب‌گر را کنترل و هدایت می‌کند. روشن نیست که کدام نمونهٔ خاص از سامانه پاتریوت برای تحویل به اوکراین پیشنهاد شده است، اما می‌دانیم که در نمونهٔ پاتریوت PAC-2 (توانایی پیشرفته پاتریوت) اغلب در هر پرتابگر آن چهار موشک نصب می‌شود، در حالی که نمونه‌های جدید PAC-3، چهار یا هشت  پرتابگر هستند که در مجموع ۱۶ یا ۳۲ موشک را حمل می‌کنند. توانایی‌های جدیدترین چیدمان این سامانه عبارتند از: از ردیابی هدف‌هایی در ارتفاع متوسط ​​تا بالای ۳۶۰ درجه و همچنین پهپادهای کم ارتفاع و جز این‌ها، ضد اختلال در دستگاه‌های الکترونیک و دیگر ویژگی‌های ردگریزی و شلیک موشک‌های با “اصابت کشنده” به هدف به‌جای نمونه‌های پیشین که تنها نزدیک هدف منفجر می‌شدند.  هر آتشبار پاتریوت برای عملیات و نگه‌داری به ۱۰۰ خدمه نیاز دارد. بُرد آن تا شعاع ۶۰ کیلومتر است، یعنی از منطقه‌ای به‌قطر ۱۲۰ کیلومتر می‌تواند محافظت کند.

سامانه پاتریوت‌هایی که برای ارسال به اوکراین درنظر گرفته شده‌اند  سه برابر بُرد سامانه‌های پدافند هوایی هستند که پیش‌تر از سوی ایالات متحده و متحدان اروپایی آن عرضه شده بود. این نوع سامانه‌ها همچنین در برابر موشک‌های بالستیک که سرعت نهایی‌شان از بیشتر موشک‌های کروز بسیار بالاتر است، پدافند مطلوبی فراهم می‌کنند. با این وجود، سامانه‌های پاتریوت به‌هیچ‌وجه در جنگ اوکراین سرنوشت‌ساز نیستند و ارتش  اوکراین را با چالش‌هایی بسیار روبرو می‌سازند.

بی‌اثر بودن این گونه جنگ‌افزارها

ایالات متحده و هم‌پیمانانش شمار اندکی سامانه‌های پاتریوت اضافی در اختیار دارند و اگر قرار است تعدادی از آن‌ها به اوکراین داده شود، افزایش در تولید آن‌ها ماه‌ها طول خواهد کشید. پیشنهاد کمک ۱/۸ میلیارد دلاری کنونی ایالات متحده تنها برای یک آتشبار پاتریوت با قیمت حدود ۱ تا ۱/۳ میلیارد دلار و شمار نامعلومی از موشک با قیمت هر کدام در حدود ۱/۲ میلیون دلار است. برای شتاباندن تحویل این محموله گمان می‌رود سامانه تحویل داده شده به لهستان به اوکراین جا به‌جا شده و با سامانه دیگری از آلمان جایگزین شود.

همچنین برای آموزش نظامیان اوکراینی برای کاربست، تعمیر، و نگهداری سامانهٔ پاتریوت در قیاس با ۱۲ ماه معمول برای آموزش که برای بسیاری از کارکردهای مرتبط و پیچیده لازم است، باید دورهٔ آموزشی‌ای ضربتی ۶ ماهه تخمینی برنامه‌ریزی شود. اگر بهره‌برداری از آن بنا باشد هرچه زودتر آغاز شود، گسیل نیروهای کارآموخته ناتو از دیگر کشورها یا “پیمان‌کاران” ایالات متحده لازم خواهد شد که می‌تواند خطر گذر از خط‌ قرمزهای روسیه و کنش تلافی‌جویانهٔ روسیه را به دنبال داشته باشد. افزون بر آن، از آنجایی که موشک‌ها و پهپادهای روسیه سراسر اوکراین را هدف قرار می‌دهند، یک سامانه دفاعی یگانه در بهترین حالت می‌تواند از شهر کیف و پیرامون آن یا نقطه‌های مهم دیگری مانند شهر اودسا محافظت کند. نارسایی‌های دیگری نیز وجود دارند. چنین جنگ‌افزاری آن‌گونه که ایالات متحده آن را می‌نماید غلبه‌ناپذیر نیست. رادار آرایهٔ فازی آن از سوی برخی رادارهای ماهواره‌ای‌ای خاص که روسیه آن‌ها را به‌کار می‌برد رؤیت‌پذیر می‌شود و بنابراین می‌توانند با سلاح‌هایی دقیق هدف قرار گیرند. اگرچه چنین هدف‌گیری‌ای ممکن است چند دقیقه به‌درازا بکشد، اما نمی‌توان روی نقل‌و‌انتقال سامانه پاتریوت‌های بزرگ‌تر و دست‌وپاگیر حساب کرد که در این مدت به‌اندازه‌ای کافی از اصابت بگریزند. رهبران ارتش و دولت روسیه پاتریوت‌ها را یک سامانهٔ فرتوت و بیرون از رده می‌انگارند.

مشکل دیگر هزینهٔ کاربست سامانه‌های پاتریوت در صحنهٔ میدان نبرد است. هدف قرار دادن پهپادهای کم‌ارتفاع با شناسهٔ راداری کوتاه به‌اندازهٔ کافی دشوار است، و از سوی دیگر روشن است که کاربرد موشک‌هایی با هزینه بیش از یک میلیون دلار برای سرنگونی پهپاد ۱۰ تا ۲۰ هزار دلاری مشکل‌ساز است به‌ویژه اگر برای تکمیل کار به دو یا سه موشک نیاز باشد. هدف قرار دادن جنگنده‌های گران‌قیمت بهترین نسبت فایده به هزینه را نشان می‌دهد، و دیگر اینکه هدف قرار دادن چندین موشک نیز ساده نیست.

اهمیت سیاسی‌راهبردی

تصمیم ایالات متحده برای ارسال پاتریوت‌ها به اوکراین با درنظر گرفتن این نارسایی‌ها شاید بیش‌تر اهمیتی سیاسی‌راهبردی (استراتژیکی) تا نظامی داشته باشد. این امر برای اوکراین و روسیه نشان‌دهنده تمایل ایالات متحده برای افزایش درگیری‌اش در جنگ و بالابردن توانایی سطح فنا‌وری اوکراین حتا درصورت خطر تشدید جنگ است. اوکراین بارها به ایالات متحده اعلام کرده است که با دیدگاه ایالات متحده در ندادن جنگ‌افزارهایی پیشرفته مانند هواپیماهای جنگنده یا موشک‌های دوربُرد به اوکراین، جنگ‌افزارهایی که می‌توانند برای ضربه زدن به خاک روسیه به‌کار برده شوند و خطر تشدید درگیری را حتا تا سطح آغاز جنگ هسته‌ای بالا ببرند، موافق نیست.

اوکراین هم‌اکنون حمله به هدف‌هایی در خاک روسیه را مانند فرودگاه‌های نظامی ریازان و ساراتوف واقع در چند صد کیلومتری مرز دو کشور که پیش از این بمب افکن‌های دوربُرد انگلس که در تصویرهای ماهواره‌ای دیده می‌شود در آن‌ها نگه‌داری می‌شدند نشانه گرفته است. سلاح‌هایی که در این حمله استفاده شده‌اند مشخص نیست. بدیهی است که هرگونه اقدام تلافی‌جویانه روسیه، همان طور که در بمباران موشکی کیف رخ داد، اوکراین را به درخواست جنگ‌افزارهایی  پیشرفته‌تر از ایالات متحده و غرب ترغیب می‌کند. ایالات متحده همچنان اوکراین را به سمت رویارویی نظامی با روسیه و بازداشتن از هرگونه گفت‌وگو تشویق می‌کند. درخواست اوکراین برای دریافت سامانهٔ پاتریوت، با همهٔ کمبودهایش، گامی دیگر در بالا بردن درجهٔ درگیری و به بازی گرفتن قدرت بزرگ‌تر در حالت کلاسیک‌اش است. اوکراین در پی تانک‌های پیشرفتهٔ آبرامز، خودروهای زرهی، و سایر جنگ‌افزارهای آمریکایی است. بازهم با هرگونه کارایی در صحنهٔ جنگ اوکران هر اندازه که باشد، بی‌تردید توانایی ضربه‌زنی اوکراین را افزایش داده و موقعیتش را در چانه‌زنی تقویت خواهد کرد. اما مشکل، موضع زیاده‌خواهانهٔ زلنسکی است که آمریکا و اروپا آنرا دامن میزند و با دریافت جنگ‌افزارهایی پیشرفته بیشتر تقویت می‌شود. “طرح صلح” اخیر اوکراین خواستار خروج کامل روسیه از منطقه دونباس و حتا از کریمهٔ ضمیمه‌شده به خاک روسیه در سال ۱۳۹۳، محاکمه جنایت‌های جنگی رئیس‌جمهور پوتین و دیگر مقام‌های روسیه و دریافت غرامت جنگی است. بسیار بعید است که اوکراین به موقعیتی از پیروزی نظامی دست یابد که بتواند چنین شرط‌هایی را بدون متحمل شدن هزینه‌هایی هنگفت عملی سازد، اما  تلاش‌هایی که برای دست‌یابی به این هدف‌ها با پشتیبانی نظامی و سیاسی ایالات متحده و هم‌پیمانان اروپایی‌اش انجام می‌گیرد، تنها به سمت افزایش تدریجی درگیری می‌رود و حتا دامن زدن به واکنش شدید روسیه را موجب می‌شود.

زمان آن فرا رسیده است که به‌جای تشدید و گسترش درگیری نظامی، و جدا از اینکه چه کسی مسئولیت بیشتری در ادامهٔ آن داشته، گفت‌وگوها برای پایان دادن به جنگ آغاز شود.

به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۱۷۳، ۲۶ دی ۱۴۰۱