دلیل وسواس «ترامپ» نسبت به این گروه تاکید «بریکس» بر چندجانه‌گرایی و حرکت در مسیر ایجاد نظم چندجانبه بر خلاف رویکرد «دونالد ترامپ» برای احیا و تحمیل هژمونی غرب به رهبری آمریکا را می‌توان دلیلی بر تهدید دانستن گردهمایی این گروه غیرغربی به عنوان ائتلافی ضدغربی از سوی مقام‌های واشنگتن دانست. بریکس چیست؟

«هر کشوری که با سیاست‌های ضدآمریکایی بریکس همسو شود، ۱۰ درصد تعرفه اضافی پرداخت خواهد کرد. هیچ استثنایی برای این سیاست وجود نخواهد داشت.»

به گزارش ایرنا، این تهدیدی بود که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا روز دوشنبه در رسانه‌های اجتماعی در مورد اجلاس بریکس که روز یکشنبه در ریودوژانیرو برزیل آغاز شد، منتشر کرد.

تهدید ترامپ را می‌توان آخرین اظهارات یک مقام ارشد آمریکایی در نظر گرفت که به این بلوک متشکل از اقتصادهای نوظهور جهان به چشم یک گروه ضدآمریکایی و ضدغربی می‌نگرد.

در سال ۲۰۲۴ نیز «مارکو روبیو» سناتور وقت و وزیر امور خارجه فعلی آمریکا در مقاله‌ای، بریکس را تهدیدی برای ایالات متحده و غرب توصیف کرد.

در بخشی از این مقاله آمده است: فراموش نکنیم. بریکس در سال ۲۰۰۹ توسط ولادیمیر پوتین [رئیس‌جمهوری روسیه] با هدف مشخص سرنگونی ایالات متحده از جایگاه رهبری جهان تاسیس شد.

ترامپ در نوامبر ۲۰۲۴ نیز، پیش از اینکه دوباره ریاست جمهوری آمریکا را به دست بگیرد، این بلوک را در صورت برداشتن گام‌هایی برای کاهش استفاده از دلار در معاملات تجاری خود تهدید کرد.

ترامپ در آن زمان در شبکه‌های اجتماعی نوشت: ما از این کشورها می‌خواهیم که متعهد شوند ارز جدیدی برای بریکس ایجاد نکنند یا از هیچ ارز دیگری برای جایگزینی دلار قدرتمند آمریکا حمایت نکنند، در غیر این صورت با تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی مواجه خواهند شد.

بریکس، گروهی ضدغربی یا غیرغربی؟

در حالی که واشنگتن اصرار دارد بریکس را به عنوان ائتلافی ضدآمریکایی و غربی معرفی کند، اعضای اصلی این بلوک همچون روسیه و برزیل بارها تاکید کرده‌اند که بریکس علیه هیچ کشور ثالثی نیست. آنچه به مذاق آمریکا خوش نیامده را می‌توان این نکته در نظر گرفت که بریکس همواره از نظر تاریخی از تریبون خود به عنوان جایگاه مطالبه اصلاحات در سیستم‌های حاکمیتی بین‌المللی و مطرح کردن دغدغه‌های کشورهای جنوب جهانی در مجامع بین‌المللی استفاده و حمایت کرده است.

تاکید بریکس بر چندجانبه‌گرایی و حرکت این گروه در مسیر ایجاد نظم چندجانبه بر خلاف رویکرد ترامپ برای احیای هژمونی غرب به رهبری آمریکا، کافی است تا دلیل تهدید دانستن گردهم‌آیی بریکس به عنوان گروهی ضدغربی از سوی مقام‌های واشنگتن را درک کنیم.

«مائورو ویرا» وزیر امور خارجه برزیل به تازگی در مقاله‌ای در مجله مرکز روابط بین‌الملل برزیل (CEBRI)، این تصور که بریکس یک گروه ضد غربی است را رد و تاکید کرد: پوچی این کلیشه، که از تحلیل‌های عجولانه یا خودخواهانه ناشی می‌شود، نمی‌تواند این واقعیت را نادیده بگیرد که هر بلوکی که اعضایی با مسیر و ویژگی‌های دیپلماتیک کشورهایی مانند برزیل، آفریقای جنوبی و هند را گرد هم می‌آورد، نمی‌تواند ضد غربی تلقی شود.

«کلائودیا شینباوم» رئیس‌جمهوری مکزیک نیز در پاسخ به تهدیدهای همتای آمریکایی خود (با توجه به اینکه مکزیک به عنوان کشور مهمان در اجلاس بریکس در ریودوژانیرو شرکت کرد) گفت: ما مخالفیم؛ رابطه بین کشورها همیشه باید مبتنی بر همکاری برای توسعه باشد؛ این موضع ماست.

«آلبرتو ون کلاورن» وزیر امور خارجه شیلی نیز در انتقاد از تهدیدهای ترامپ گفت: ما یک کشور مستقل هستیم. شیلی سیاست خارجی خود را به طور مستقل تعریف می‌کند؛ ما این موضع را در طول زمان حفظ کرده‌ایم و دلیلی برای تغییر آن نمی‌بینیم.

واکنش‌های اعضای بریکس و کشورهایی که تمایل دارند وارد این بازار بزرگ شوند نشان می‌دهد که تاکید بر برابری حاکمیتی همه ملت‌ها، تمامیت ارضی، مداخله نکردن، سبک غیر اجباری دیپلماسی بین‌المللی و رد رفتار نئوامپریالیستی از ویژگی‌های فلسفه عملکرد این گروه است.

به بیان دیگر، در شرایطی که درگیری‌های فزاینده به مشخصه عصر حاضر تبدیل شده است، رویه بریکس را اینطور می‌توان تعریف کرد: بازگشت به مفهوم حاکمیت به عنوان یک ارزش و مداخله نکردن به عنوان یک اصل با احترام به حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد که در آن، اعمال اقدامات قهری یک جانبه، که به طور گسترده توسط غرب علیه کشورها استفاده می‌شود، جایی ندارد.

بریکس به بستری برای طرح چالش‌های مشترک جهانی

به این ترتیب، برآیند بیانیه‌های مختلف بریکس در چارچوب نشست‌های سالانه آن و واکنش اعضای مختلف نشان می‌دهند که ماهیت بریکس را نه یک بلوک ضدغربی بلکه ائتلافی غیرغربی می‌توان در نظر گرفت. اصلاح نظام بین‌المللی و ایده استفاده از ارزهای دیگر به عنوان جایگزین دلار از جمله راهکارهایی است که جنوب جهانی برای حل‌وفصل چالش‌های مشترک به آنها تکیه کرده است.

اظهارات «لولا داسیلوا» رئیس‌جمهوری برزیل به عنوان میزبان این نشست بریکس در چارچوب این نگاه قابل تبیین است: «اعضای بریکس مجموعه‌ای از کشورها هستند که می‌خواهند راهی تازه برای سازماندهی اقتصاد جهانی پیدا کنند و به عقیده من همین موضوع برخی را نگران کرده است. جهان تغییر کرده است و به امپراتور (آمریکا) نیاز ندارد.» «دلار آمریکا دیگر ارز مرجع در تجارت بین‌المللی نخواهد بود؛ راه برگشتی وجود ندارد.» «بحث در مورد نیاز به یک ارز تجاری جدید بسیار مهم است. می‌دانم که پیچیده است و مشکلات سیاسی ایجاد می‌کند، اما اگر مردم فرمول جدیدی پیدا نکنند، قرن بیست و یکم به همان شکلی که قرن بیستم آغاز شد، پایان خواهد یافت و این برای بشریت مفید نخواهد بود.» «ما خواهان تغییر در صندوق بین‌المللی پول هستیم تا این نهاد بتواند یک بانک سرمایه‌گذاری باشد تا نیازهای فقیرترین کشورها را برآورده کند.»

به این ترتیب، به همان اندازه که بحث بریکس در ایجاد ساختارهای مالی بین‌المللی جدید به طور قدرتمند مطرح است، تاثیر ژئوپلیتیکی این بلوک، نظم بین‌المللی حاکم پس از فروپاشی دیوار برلین و پایان جنگ سرد را زیر سوال می‌برد و این رویکرد، نگرانی آمریکا را برانگیخته است؛ وضعیتی که ایده نظم مبتنی بر قوانین غرب به عنوان قطب‌نمای جهانی را مطرح کرد. نظمی که تنها می‌توان به عنوان ابزار تحقق منافع آمریکا و حامیان غربی آن در سطح جهانی تعبیر کرد.

درگیری‌های جهانی از جمله جنگ اوکراین، جنگ اسرائیل علیه فلسطین و جنگ رژیم اسرائیل و آمریکا علیه ایران در حالی نقطه عطفی در گذار جهان از عصر تک‌قطبی به جهان چند قطبیِ غرب‌زدایی‌شده را رقم زده‌اند که تلاقی این مسائل با سایر بحران‌ها همچون بحران آب‌وهوایی باعث شده تا فاصله گرفتن جنوب جهانی از غرب بیش از پیش آشکار شود و بریکس به بستری مناسب برای طرح چالش‌های مشترک جهانی تبدیل شود.