شش روز از اعتراضات مردم اهواز به آنچه که “انکار هویت و خوار کردن عرب‌ها” می‌نامند، می‌گذرد. ظاهرا برنامه‌های سیمای جمهوری اسلامی مردم را به خیابان‌ها کشانده، اما مطالبات مردم فراتر از اینهاست و مسئولان به آن بی‌اعتنا.

در ششمین روز اعتراضات مردم اهواز زن میانسالی که عبای خود را محکم به کمر بسته، وسط معترضان با صدای بلند فریاد می‌زند “رادوا انذل ما ذلینا”. صدها مرد و زن عرب دیگری نیز که در خیابان نادری شهر اهواز گردهم آمده‌اند، به شیوه عرب‌ها پایکوبی می‌کنند و بارها شعاری که این زن سر داده، را تکرار می‌کنند.

این یک رقص فولکوریک عربی است که به آن “یزله” می‌گویند. آنها از چهارشنبه ۸ فرودین ۱۳۹۷، چندین روز است که به خیابان‌های اهواز، آبادان، خرمشهر، شادگان، حمیدیه، ماهشهر، کوت‌عبدالله، شیبان و چند شهر عرب‌نشین دیگر می‌آیند و در اعتراض به آنچه تلاش برای “انکار هویت و خوار کردن عرب‌ها” می‌نامند، شعار می‌دهند “خواستند ما را ذلیل کنند ولی ذلیل نمی‌شویم”. چه کسی می‌خواست آنها را ذلیل و خوار کند و هویت آنها را نادیده بگیرد؟

عروسک‌های دردسرساز

دوم فروردین ۱۳۹۷ در یک میان‌برنامه که از شبکه دوم صدا و سیمای ایران پخش شد، عروسک‌هایی که لباس اقوام مختلف در ایران را بر تن دارند، روی نقشه چسبانده می‌شوند ولی به جای عروسک عرب، روی جنوب غرب ایران عروسک دیگری چسبانده شد.

در یک برنامه تلویزیونی دیگر نیز این موضوع مطرح شد که “اکثر آبادانی‌ها بوشهری هستند”. این دو برنامه سبب شد عرب‌های ایران که عمدتا ساکن جنوب و جنوب غرب این کشور و به ویژه استان خوزستان هستند، این موضوع را توهین و انکار وجود عرب‌ها در ایران تلقی کنند. آنها در ابتدا مقابل ساختمان صدا و سیما در اهواز تجمع کردند و خواستار عذرخواهی رسمی صدا و سیما شدند ولی این تجمعات اندک اندک گسترده‌تر شد و به مناطق مرکزی اهواز و همچنین به دیگر شهرهای عرب‌نشین سرایت کرد. تجمعاتی که در آن شعارهایی فراتر از درخواست عذرخواهی مطرح شد.

انباشت مطالبات

عبدالقادر سواری، تحلیلگر امور اجتماعی و مشاور سابق شهردار اهواز در امور مناطق حاشیه‌ این شهر، اعتراضات مردم اهواز را ناشی از انباشت شدن مطالبات پیشین آنها می‌داند. او در یادداشتی که در کانال تلگرامی‌اش منتشر کرد، می‌گوید: «تحلیل محتوای شعارهایی که معترضان عرب در این چند روزه سر داده‌اند نشان می‌دهد که اعتراضات صرفا حول محور یک عروسک یا برنامه‌ی تلویزیونی نیست. فروکاستن اعتراضات به این سطح، نوعی کج‌نگری است و باعث می‌شود پاسخ به آن هم کج و ناموزون باشد. شعارها نشان‌ می‌دهد که محور اعتراضات “دیده نشدن” و احساس “در شرف حذف بودن” است.»

سواری درباره ماهیت تجمعات اعتراض‌آمیز در اهواز توضیح می‌دهد: «”انباشت مطالبات”و “به‌تاخیر انداختن پاسخ به مطالبات”. من فکر نمی‌کنم که هیچ حرکت اجتماعی را بشود با استفاده از تنها یک کلیدواژه فهمید، اما دو کلیدواژه‌ی فوق می‌تواند کمک فراوانی به فهم طبیعت اعتراضات بکند. مردم عرب، سال‌هاست که مطالباتی بنیادین و اولیه دارند و این مطالبات مدام روی هم انباشت شده و مدام به آن‌ها افزوده شده. عقلانیت حکم می‌کرده که نظام سیاسی پاسخی به این مطالبات بدهد، منتها این پاسخ مدام به تاخیر افتاده و انباشت مطالبات هم هر روز “فنر اجتماع” را فشرده‌تر کرده و هر چه می‌گذرد هم این فنر فشرده‌تر می‌شود.»

مطالبات انباشت‌شده چه‌ هستند؟

از نظر شیوه طرح مطالبات می‌توان اعتراضات مردم اهواز را مشابه اعتراضات دی‌ماه ۹۶ ایران دانست. در هر دوی این اعتراضات مردم در ابتدا مطالباتی جزئی را درخواست کرده و با استمرار اعتراضات مطالبات بزرگ‌تری را مطرح کردند. در اعتراضات دی‌ماه ۹۶ سطح مطالبات مردم به درخواست استعفای آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی نیز رسید.

در اهواز مردم در روزهای اول خواستار عذرخواهی صدا و سیما شدند ولی با گذشت چند روز و بی‌پاسخ ماندن این مطالبه، در شعارهای سر داده شده توسط معترضان، مطالبات دیگری نیز مطرح شد.

حق تحصیل به زبان مادری، مشکلات بیکاری، استخدام‌های غیربومی، حقوق معوقه کارگران، انتقال آب از سرشاخه‌های کارون، توقف روند تخریب محیط زیست، تغییر نگاه امنیتی حاکم بر استان، متوقف شدن روند دستگیری و زندان کنشگران عرب، تاسیس روزنامه و رسانه‌های مستقل به زبان عربی از جمله مطالباتی است که از سوی معترضان مطرح شد.

با همه این احوال درخواست اصلی مطرح شده، که بخش اعظم شعارها را به خود اختصاص داده و دیگر مطالبات مطرح شده را به زیر سایه خود برد، تاکید بر هویت عربی مردم عرب اهواز و مخالفت با اقدامات و برنامه‌هایی است که این هویت را تهدید، انکار و تضعیف کرده یا به حاشیه می‌برد. کاربران عرب همزمان با اعتراض در خیابان‌ها، در فضای مجازی نیز کمپین‌های متعددی به راه انداخته و با بازنشر مکرر هشتگ “#أنا_عربی” بر هویت عربی خود تاکید کردند.

واکنش‌ها به مطالبات مطرح شده

به‌رغم اینکه تنها درخواست معترضان در روزهای اول، عذرخواهی رسمی صدا و سیما بود، تا کنون هیچ مقام رسمی حتی در سطح استان خوزستان نیز از مردم عرب عذرخواهی نکرده است. این در حالی است که عباس کعبی، نماینده خوزستان در مجلس خبرگان، با ارسال نامه‌ای به رئیس صدا و سیما، دو برنامه تلویزیونی که موجب اعتراض مردم عرب شد را “مخاطرات امنیتی و آثار مخرب اجتماعی فراوان” دانست و خواستار عذرخواهی رسمی صدا و سیما شد.

محسن حیدری دیگر نماینده خوزستان در مجلس خبرگان موضوع را به نفوذ نهادهای اطلاعاتی دیگر کشورها در صدا و سیمای ایران ارتباط داد و گفت که این اقدامات با هدف ایجاد تفرقه بین اقوام ایرانی انجام شده است. او خواستار مداخله “دستگاه‌های امنیتی، وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه” برای بررسی موضوع و کشف رد نفوذ شد. علاوه بر کعبی و حیدری، علی ساری نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی و ابوالحسن حسن‌زاده، امام جمعه موقت اهواز خواستار حضور عبدالعلی عسکری در اهواز و عذرخواهی او از مردم عرب شدند.

ضرب و شتم، بازداشت و گاز اشک‌آور

فعالان اهوازی تاکید کرده‌اند که اعتراضات در اهواز به شکل مسالمت‌آمیز برگزار می‌شود و حاضران در این اعتراضات تنها به سر دادن شعار، خواندن آهنگ‌های حماسی و اجرای رقص‌های محلی عربی اکتفا می‌کنند. از سوی دیگر نیروهای امنیتی و پلیس تعدادی از معترضان را بازداشت و به سوی مردم گاز اشک‌آور شلیک کرده‌اند.

نهادهای حقوق بشری اهواز تعداد دستگیرشدگان را نزدیک به ۱۰۰ نفر اعلام کرده‌اند که در میان آنها نام چند زن نیز دیده می‌شود. تصاویر منتشر شده در فضای مجازی از حضور پررنگ نیروهای امنیتی، خودروهای ضد شورش و آماده‌باش شبه‌کامل در اهواز خبر می‌دهند. از سوی دیگر، روز به روز شهرها و روستاهای دیگری به اعتراضات می‌پیوندند و فعالان شبکه‌های اجتماعی فراخوان‌های متعددی برای استمرار اعتراضات در اهواز و دیگر مناطق عرب‌نشین منتشر می‌کنند.

صدای آلمان