آیا بالاخره بساط قرارداد‌های سفید امضا برچیده می‌شود؟  ۹۵ درصد قراردادهای کارگری در کارگاه‌های کوچک و متوسط یکساله و زیر یک سال است.

بیش از سه ماه از آغاز ثبت‌نام کارگران و کارفرمایان در سامانه جامع روابط کار می‌گذرد. ۲۴ شهریور امسال بود که کوروش یزدان (مدیرکل روابط کار و جبران خدمت وزارت کار) گفت: ثبت‌نام کارگران و کارفرمایان در سامانه جامع روابط کار برای دریافت خدمات غیرحضوری در دفاتر پیشخوان دولت سراسر کشور آغاز شده است.

هر چند در این مدت سامانه جامع روابط کار که قرار است به شفافیت در این حوزه کمک کند، با فراز و نشیب‌هایی همراه بود و هر از گاهی از وجود اختلال در این سامانه خبری روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار می‌گرفت، اما اکنون به مرحله‌ای رسیده‌ایم که ثبت‌نام صورت گرفته و می‌توان پایش‌های پیش‌بینی شده را انجام داد؛ پایش‌هایی که مسئولان ادعا می‌کنند نقطه پایان تخلفات در حوزه کار به ویژه قرارداد‌های سفید امضاست. اخیرا (هفتم دی) حاتم شاکرمی (معاون روابط کار وزیرکار) با تاکید بر تهیه پیش‌نویس جامع قانون بیمه بیکاری گفت: از هفته آینده تمام حوزه‌های معاونت روابط کار به ویژه بخش بیمه بیکاری در ۲۳ استان کشور از طریق سامانه جامع روابط کار ثبت و پذیرش دادخواست‌ها به صورت الکترونیکی انجام می‌شود.

او پیش از این عنوان کرده بود: راه‌اندازی سامانه روابط کار پایانی بر قراردادهای سفید امضای کارگران است، چراکه با ثبت قراردادهای کار تکلیف قراردادهای سفید امضا روشن شده و کارفرمایانی که اقدام به بستن قرارداد سفید امضا می‌کنند، شناسایی خواهند شد.

مخدوش شدن روابط کار با قرارداد‌های موقت و سفید امضا

در سال‌های اخیر صد‌ها اظهار نظر، تحلیل، یادداشت و گزارش درباره جولان قرارداد‌های موقت و سفید امضا منتشر شده است، اما به نظر می‌رسد هر قدر تعداد مطالبی که در انتقاد از این شرایط نوشته می‌شود افزایش می‌یابد، میزان قرارداد‌های موقت و سفید امضا نیز بیشتر می‌شود.

آبان امسال فرامرز توفیقی (فعال کارگری) عنوان کرد: ۹۵ درصد قراردادهای کارگری در کارگاه‌های کوچک و متوسط یکساله و زیر یک سال است.

به رغم اینکه در قانون صراحتا قید شده است که قرارداد سفید امضا خلاف مقررات کار است و همچنین عنوان شده است که برای کار‌هایی که ماهیت دائمی دارند نباید قرارداد موقت بست، اما شاهد این هستیم که روز به روز به تعداد قرارداد‌های موقت اضافه شده و حتی قرارداد‌های دائمی نیز تبدیل به قرارداد‌های موقت می‌شوند

نمی‌توان دقیقا مشخص کرد چه میزان قرارداد سفید امضا در ایران وجود دارد، اما آنچه مسلم است این است که وضعیت در این زمینه هشدار‌دهنده شده است. قانون درباره دائمی و موقت بودن قرارداد‌ها صراحت دارد. به طور کلی بستن قرارداد سفید امضا خلاف قانون است و در مورد کار‌هایی که ماهیت دائمی دارند نیز نمی‌توان قرارداد موقت بست. با وجود این، قانون در این زمینه عملا اجرا نمی‌شود. جولان قرارداد‌های موقت و سفید امضا در بازار کار مشکلات عدیده‌ای به وجود می‌آورد. عواقب فزونی یافتن قرارداد‌های موقت و سفید امضا باعث تضییع حقوق کارگران می‌شود. این قرارداد‌ها امنیت شغلی را به مخاطره می‌اندازد و باعث می‌شود کارگران در پیگیری حقوق خود دست به عصا حرکت کنند.

سال‌هاست که مسئولان عنوان می‌کنند برنامه‌های ویژه‌ای برای تغییر این شرایط دارند. با این همه به نظر می‌رسد روشن‌ترین برنامه‌ای که در این مورد اجرا شده ایجاد سامانه جامع روابط کار است که فعلا می‌توان از آن با عنوان قدم اول یاد کرد.

وعده اصلاح قرارداد‌های کار در ایران فقط از طرف معاون وزیر کار مطرح نشده است. محمد شریعتمداری (وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی) نیز در مورد وضعیت قراردادهای کاری تصریح کرده است: کارهایی که جنبه مستمر دارند نباید درگیر قراردادهای موقت باشند، بلکه باید با این گونه قراردادها برخورد شود و در این حوزه وزارت کار مدافع کارگران است. کارفرما باید از قراردادهای سفید امضا بترسد، همچنین الکترونیکی کردن شکایات و قراردادها در دستور کار قرار دارد که با انجام آن قطعا قرارداد سفید امضا کاملا برچیده می‌شود.

از تشکل‌های کارگری نظرخواهی کنید

علی اکبر سیارمه (کارشناس روابط کار) به ایلنا می‌گوید: قرارداد‌های موقت و سفید امضا مسئله مهم در روابط کار در ایران است. این نوع قرارداد‌ها امنیت شغلی را به مخاطره انداخته و باعث می‌شود حقوق کارگران تضییع شود.

او ادامه می‌دهد: به رغم اینکه در قانون صراحتا قید شده است که قرارداد سفید امضا خلاف مقررات کار است و همچنین عنوان شده است که برای کار‌هایی که ماهیت دائمی دارند نباید قرارداد موقت بست، اما شاهد این هستیم که روز به روز به تعداد قرارداد‌های موقت اضافه شده و حتی قرارداد‌های دائمی نیز تبدیل به قرارداد‌های موقت می‌شوند. سه طرفی که در حوزه کار در ارتباط با هم هستند یعنی کارگر، کارفرما و دولت حقی دارند. قرارداد سفید امضا و موقت نادیده گرفتن حق کارگران است، چراکه امنیت شغلی را به مخاطره انداخته و کارگران را از پیگیری حقوق‌شان محروم می‌کند.

این فعال کارگری با بیان اینکه همه تشکل‌های کارگری متفق‌القولند که باید برای جولان قرارداد‌های سفید امضا و موقت در بازار کار چاره‌ای اندیشید، می‌گوید: مساله اصلی این است که متولی ساماندهی این وضعیت چه کسی است و چه کار باید کرد؟ وزارت کار وظیفه دارد بر اجرای قوانین در این زمینه نظارت کند. در واقع این وزارتخانه باید متخلفان این حوزه را شناسایی و با آنها برخورد کند.

او ادامه می‌دهد: اینکه سامانه‌ای با عنوان سامانه جامع روابط کار ایجاد شده و کارگران و کارفرمایان باید اطلاعات خود را در آن ثبت کنند اقدام مثبتی است. هر کاری در راستای اصلاح وضعیت قرارداد‌های موقت و برچیدن بساط قرارداد‌های سفید امضا اقدام مثبتی است و ما از آن حمایت می‌کنیم، منتها موضوع اصلی این است که زمانی می‌توانیم به اثربخشی چنین طرح‌هایی امیدوار باشیم که تداوم داشته باشند. نباید چند ماه بعد موضوع به فراموشی سپرده شود یا برای مثال اگر تغییر و تحولی در حوزه مدیریت وزارت کار اتفاق افتاد، طرح متوقف شود.

راه‌اندازی سامانه روابط کار پایانی بر قراردادهای سفید امضای کارگران است، چراکه با ثبت قراردادهای کار تکلیف قراردادهای سفید امضا روشن شده و کارفرمایانی که اقدام به بستن قرارداد سفید امضا می‌کنند، شناسایی خواهند شد

سیارمه با اشاره به اصل سه‌جانبه گرایی، عنوان می‌کند: موضوع مهم دیگری که باید به آن اشاره کرد رعایت سه جانبه‌گرایی به صورت واقعی است. عنوان شد که کارگران، کارفرمایان و دولت سه شریک در بحث کار هستند و هر کدام حقوقی دارند. نمی‌توان ادعا کرد ما پیگیر حقوق کارگران هستیم، اما آنها را در تصمیم‌گیری‌ها نادیده بگیریم و حتی با آنها مشورت نکنیم. برای مثال در مورد همین سامانه تا جایی که من مطلع هستم از تشکل‌های کارگری از جمله کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران ایران نظرخواهی نشده است. سه جانبه‌گرایی واقعی راه‌حل مشکلات است و در اجرای طرح‌های مختلف باید با تشکل‌های کارگری مشورت شود.

تکرار وعده‌ها یا پایان یک شرایط خسارت‌بار

چه کارگران، چه مسئولان، چه نمایندگان مجلس و حتی برخی از فعالان حوزه کارفرمایی بر این واقعیت اذعان دارند که قرارداد‌های موقت و سفید امضا نفس بازار کار را گرفته است. خسارت‌بار بودن این نوع قرارداد‌ها برای کارگران کاملا روشن است، اما جدای از این، چنین قرارداد‌هایی بهره‌وری را نیز کاهش می‌دهد. کارگری که امنیت شغلی ندارد نمی‌تواند به درستی کار کند و این می‌تواند به زیان کارفرمایان هم باشد. با وجود این، شرایط اقتصادی و سوءتفسیر در مورد قانون باعث شده است که اکثر قریب به اتفاق قرارداد‌هایی که در حوزه کار بسته می‌شود موقت باشند. داشتن اطلاعات شفاف درباره قرارداد‌های کار گام اول برای برچیدن بساط قرارداد‌های سفید امضا و اصلاح قرارداد‌های موقت کار است. وقتی اطلاعات جامع و دقیقی در این باره باشد که چه کسانی و کجا قرارداد سفید امضا دارند و زمانی که از این افراد حمایت‌های قانونی صورت گیرد، رفته رفته از شمار قرارداد‌های سفید امضا و موقت کاسته می‌شود. باید تمهیداتی اندیشید که کارفرمایان متخلف نتوانند کارگران را به دلیل ثبت اطلاعات خود در سامانه جامع روابط کار تنبیه کنند. اگر امنیت شغلی کارگران تضمین شود، آنها اطلاعات کاملی در اختیار مسئولان قرار می‌دهند و نظارت و برخورد با متخلفان امکان‌پذیر می‌شود. تداوم پیگیری برچیدن بساط قرارداد‌های سفید امضا و اصلاح قرارداد‌های موقت می‌تواند باعث شود تغییرات مثبتی در این زمینه اتفاق بیفتد.

ایلنا