بیش از دو هفته که از اعلام تصمیم غیرمترقبه خروج نیروهای نظامی آمریکایی از سوریه و افغانستان می‌گذرد، بحث و گمان زنی‌ها در ارتباط با دلایل و پیامدهای به‌اجرا درآمدن این تصمیم هنوز ادامه دارد.

آنچه اکنون مشخص شده این است که، گرچه اختلاف‌نظرهایی مشخص و عمده‌ بین چهره‌های اصلی دولت ترامپ و برخی سران پنتاگون در مورد ادامه و چگونگی استقرار نیروهای نظامی آمریکا در خاورمیانه وجود داشته است، تصمیم ترامپ یک‌شبه نبوده است. درواقع او از همان دورهٔ کارزار انتخاباتی‌اش در ارتباط با نظر‌گاه متفاوت خود با رئیس‌جمهورهای سابق آمریکا در مورد مداخله‌های نظامی آمریکا در نقاط مختلف جهان، به‌صراحت از درگیری‌های پرخرج و پر تلفات نیروهای نظامی آمریکایی و تعهدهایی که نقطه پایان مشخصی در این زمینه ندارند انتقادهایی گزنده‌ کرده است.

باید به‌خاطر داشت که برای دونالد ترامپ، در مقام یک شخصیت “تجارت پیشه”، هر مسئله‌ای و ازجمله روابط دیپلوماتیک و تعهدهای نظامی، باید توجیهی تجاری بر مبنای “سود و ضرر” داشته باشد. او علناً اظهار داشته بود که مخارج ۷ تریلیونی سیاست‌های نظامیگری آمریکا در دو دهه گذشته در خاورمیانه را با دستاوردهای اقتصادی و تجاری این سیاست‌ها برای دولت آمریکا متناسب  نمی‌داند.  همچنین باید اشاره کرد که، با توجه به اظهارات منابع دولتی اسرائیل مبنی بر اینکه ایالات متحده چند روز قبل از اعلام بیرونی تصمیم به خارج کردن نیروهایش از سوریه، خبر آن را به اطلاع آن‌ها رسانده است، کاملاٌ مشخص است که جزئیات این تصمیم- قبل از اعلام آن- در میان نظامیان نزدیک به ترامپ مورد بحث بوده است.

این موضوع نیز مشخص است که برخی محفل‌های سیاسی در داخل و خارج از آمریکا و ازجمله در انگلستان و فرانسه و اتحادیه اروپا از تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا  شگفت‌زده و نگران شده‌اند، و در این بین باید به‌ویژه به نیروهای کُرد سوریه اشاره کرد. بنا بر برخی گزارش‌ها، نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)- نیروهایی که به‌طورعمده از کُردهای سوریه تشکیل شده است- در هفته‌های اخیر مقام‌های آمریکایی را زیر فشار قرار داده‌اند تا این تصمیم را اجرا نکنند و حتی تظاهراتی در چند کشور هم برگزار کرده‌اند. ولی حقیقتی که این محفل‌ها فراموش می‌کنند آن است که ایالات متحده منحصراً در راستای منافع استراتژیک خود عمل می‌کند و هیچ‌گاه یک متحد قابل‌اعتماد نبوده است.

آنچه بسیاری از تحلیلگران بر آن اتفاق‌نظر دارند این است که، رئیس‌جمهور آمریکا در هماهنگی با دولت اسلام‌گرای ترکیه- دولتی که عضوی مهم در پیمان ناتو است- این تصمیم را اتخاذ کرده است. ترکیه از ماه‌ها قبل اعلام کرده بود که تحت هیچ شرایطی حضور و عملکرد نیروهای کُرد سوریه در قالب “نیروهای دموکراتیک سوریه” در استان‌های شمالی سوریه را تحمل نخواهد کرد و تهدید کرده بود که ارتش ترکیه در ادامهٔ  پیش‌رَوی‌های چندماه پیش خود در عَفرین، در گام بعدی کنترل مَنبِج را  به‌دست  خواهد  گرفت.

اینکه آمریکا که در ۴ سال اخیر با حضور نیروی هوایی‌اش در حریم فضایی سوریه و با اختصاص تجهیزات نظامی و منابع مالی گسترده به نیروهای کُرد همچون محافظ این نیروها عمل کرده است در برابر تهاجمی از سوی ترکیهٔ عضوِ ناتو چه موضعی می‌توانست بگیرد، به معضلی برای دولت ترامپ  تبدیل شده است. علاوه بر این، می‌توان پیش‌بینی کرد که فشارهای ترکیه در ماه‌های اخیر در افشاگری‌های حساب‌شده‌اش در ارتباط با نقش ولیعهد عربستان در قتل جمال خاشقجی از یک طرف و گسترش روابط ترکیه با ایران و روسیه از سوی دیگر موجب شده‌اند که سیاست ایالات متحده در قبال سوریه، به‌عنوان جزیی از یک توافق گسترده، تغییر پیدا کند.

بر اساس برخی تحلیل‌ها، توافق گستردهٔ  به‌وجودآمده میان ترکیه و دولت ترامپ نه‌فقط تمایلات دولت اردوغان در زمینهٔ نظم آتی در شمال سوریه (منطقه کُردنشین) را می‌تواند ارضا کند، بلکه همچنین در مورد درجه تعامل ایالات متحده با ترکیه در عرصهٔ تحول‌های پیشِ رو در خاورمیانه هم می‌تواند تضمین‌هایی در بر داشته باشد. در همین باره گفته می‌شود ایالات متحده قبول کرده است که شرق فرات- که ارتش تقریباً منهدم شده آزاد سوریه (FSA) در آن را کاملاً بازسازی کرده است- زیر کنترل ترکیه قرار گیرد. دولت آمریکا امیدوار است که توسعه چنین رابطه‌ای با ترکیه بتواند اتحاد عمل بین ترکیه، ایران و روسیه را به‌شدت بی‌ثبات و تضعیف کند. آنچه مشخص است این است که، نیروهای کُرد سوریه که ۴ سال قبل در اتحادی سؤال‌برانگیز همکاری همه‌جانبه‌شان را با  آمریکا  آغاز  کردند، در شرایط کنونی یکی از بازندگان  اصلی تصمیم خروج  نیروهای نظامی آمریکا از سوریه‌اند.

یک هفته پس از اعلام خروج ایالات متحده از خاک سوریه، هنوز هدف نهایی این خروج احتمالی مشخص نیست. اگرچه درواقع اولین گروه نیروهای آمریکائی شمال سوریه را ترک کرده‌اند، اما این نیروها درعمل به بیرون از مرزهای سوریه منتقل و در ناحیه کُردنشین شمال عراق مستقر شده‌اند. بدین‌سان آمریکا درصدد ایجاد پایگاه‌هایی جدید در عراق یا دقیق‌تر بگوییم، در منطقه الانبار، واقع در غرب عراق، است، یعنی جایی که نیروهای آمریکایی در فاصله چند کیلومتری مرز سوریه به‌تازگی مستقر شده‌اند. سؤال این است: سرنوشت نیروهای آمریکائی چگونه رقم خواهد خورد؟ به کجا می‌روند؟ آیا به کشورشان بازمی‌گردند یا به همکاران‌شان در کشورهای عربی یا آفریقایی ملحق می‌شوند؟ و یا اینکه همه آن‌ها به عراق و در نزدیکی مرزهای سوریه منتقل خواهند شد؟

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز چهارشنبه ۵ دی‌ماه، درحالی‌که سخت از موضع‌گیری‌اش در خارج کردن نیروهای نظامی آمریکا از سوریه دفاع می‌کرد، به‌طور غیرمنتظره‌ای به عراق سفر کرد تا با نظامیان آمریکایی حاضر در این کشور دیدار کند. به‌گزارش آسوشیتدپرس، دونالد ترامپ در عراق گفت: “برنامه‌ای برای خروج نیروها از این کشور [عراق] ندارد.”  او گفت که، از اول روشن ساخته بود که هدف آمریکا در سوریه گرفتن مناطق تحت کنترل داعش از دست این گروه است. او در ادامه و در حضور نیروهای آمریکایی در عراق گفت که، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، موافقت کرده است که باقیمانده داعش در سوریه را  بیرون  براند.

روابط آمریکا و ترکیه – اعلام تهاجم  تازه  از جانب ترکیه

روز جمعه ۲۳ آذرماه (۱۴ دسامبر ۲۰۱۸)، چند روز قبل از اعلام خروج آمریکا از سوریه، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرد که قصد دارد در روزهای آینده در منطقهٔ  “روژاوا”ی سوریه که پایگاه‌های آمریکا در آنجا مستقر هستند تهاجمی تازه آغاز کند. او در اجلاس مسئولان نظامی و امنیتی ترکیه در آنکارا چنین تأکید کرد: “ما اعلام می‌کنیم که عملیات‌مان برای آزادسازی شرق فرات از چنگ تروریست‌های جدایی‌طلب قرار است در روزهای آینده انجام شود.” این حمله قرار است بر ضد “یگان‌های مدافع خلق” یا “ی پ گ” (که شاخهٔ نظامی “حزب اتحاد دمکراتیک” و عضو ائتلاف نیروهای عرب و کُرد در حزب اتحاد دمکراتیک سوریه است)، یعنی یکی از محورهای مبارزه با داعش، انجام شود. همه شواهد بر این دلالت دارد که تهدید اردوغان جدی است.

اگرچه اردوغان در مورد جزئیات حمله به منطقه شمال سوریه چیزی نمی‌گوید، ولی “یوسف حمود”، سخنگوی “الجیش الوطنی” (ائتلاف گروه‌های شبه‌نظامی سوری طرفدار آنکارا)،  اشاره می‌کند که این حمله “تمام مناطق بدون استثنا، از منبج تا تل‌ابیض، در هر دو سوی فرات را شامل می‌شود.”  او در ادامه می‌گوید:  “جناح‌های  الجیش‌الوطنی چندی پیش در جریان این  تصمیم گذاشته شدند” و تأکید می‌کند که آموزش آن‌ها “زیر  نظارت افسران ترک در جریان است.”  شاخهٔ نظامی نیروی ائتلافی عرب و کُرد، یعنی “ی پ گ”،  هشدار داده‌ است درصورت حمله جدید ترکیه، نبرد با باقی‌مانده‌های داعش در منطقه هاجین در مرز عراق به‌مخاطره خواهد افتاد.  آمریکا در منطقه شمال سوریه از “ی پ گ” به‌منظور شرکت در مبارزه با داعش حمایت می‌کند و از یک طرف هم منطقه نفتی و شبه‌نظامیان ایرانی که به ارتش سوریه کمک می‌کنند را زیر نظر دارد. از سوی دیگر آمریکا قرار نیست ترکیهٔ هم‌پیمانش و عضو مهم پیمان ناتو را بیش از حد برنجاند: واشنگتن، پست‌های دیده‌بانی برای جلوگیری از حمله ترکیه به “ی پ گ” مستقر می‌کند، پس از آن ترکیه اعلام می‌کند که قصد دارد از روسیه موشک‌های اس ۴۰۰ را بخرد. به‌دنبال این، کاپیتان شان روبرتسون، سخنگوی پنتاگون، تا کید می‌کند که، یک “عملیات نظامی یک‌جانبه… در منطقه‌ای که امکان حضور سربازان آمریکائی هم در آنجا باشد، بسیار نگران کننده خواهد بود!” و رجب طیب اردوغان پاسخ می‌دهد: “هدف ما سربازان آمریکائی نیست، بلکه اعضای سازمان تروریستی این منطقه است.”

۱۹ دسامبر، دونالد ترامپ در حساب تویترش چنین می‌نویسد: “حالا ما پیروز شده‌ایم… زمان آن رسیده که پسرها، جوانان ما، زن‌های جوان، مردان ما، همه برگردند… ما خیلی وقت است که در سوریه مبارزه می‌کنیم. من دو سال است که رئیس‌جمهورم و با شتاب بر داعش پیروز شدیم.” حدود ۲۰۰۰ سرباز آمریکایی درحال‌حاضر در شمال سوریه به‌سر می‌برند. آمریکا مدعی است که اکثر این افراد گروه‌هایی  ویژه‌اند به‌منظور مبارزه با داعش و آموزش نیروهای محلی عرب و کُرد در مناطق پس گرفته شده از جهادگرایان. با توجه به واکنش وزیر دفاع آمریکا و برخی مقام‌های مسئول در پنتاگون به خارج کردن نیروهای نظامی آمریکا از سوریه، به‌نظر می‌رسد دونالد ترامپ بدون جلب حمایت برخی از سران در محافل سیاست‌گذاری آمریکا این تصمیم را گرفته باشد. چند روز پیش از اعلام تصمیم ترامپ، مسئولان پروندهٔ سوریه در آمریکا اطمینان می‌دادند که خطر جهادگرایان هنوز وجود دارد و حضور آمریکا برای مدت‌ها ادامه خواهد یافت. حتی جان بولتون، مشاور ترامپ، دو ماه پیش گفته بود: “گروه‌های آمریکائی تا زمانی که ایرانی‌ها حضور دارند در سوریه خواهند ماند.”

نزدیکی آمریکا و ترکیه، و سرنوشت کُردها

برخی از ناظران به این موضوع اشاره می‌کنند که، روز بعد از اعلام واشنگتن به فروش موشک‌های “پاتریوت” به‌مبلغ ۳٫۵ میلیارد دلار به ترکیه، تصمیم دونالد ترامپ به خارج شدن از سوریه اعلام شد، درحالی‌که آنکارا قبلاٌ اعلام کرده بود قصد دارد موشک‌های اس ۴۰۰ روسی را خریداری کند. پدیده خریداری تسلیحات از روسیه از سوی یک عضو مهم ناتو برای رهبران اصلی این پیمان تجاوزگر نه‌فقط غیرقابل‌قبول ‌بود بلکه می‌توانست در این پیمان بی‌نظمی‌هایی به‌وجود آورد! نزدیکی دوبارهٔ  آمریکا به ترکیه، بدون تردید، نقطه‌عطفی در وضعیت آتی سوریه است. چون در صورت خروج آمریکا، سوریه با عواقبی جدی روبرو خواهد بود. تهدید به تهاجم به شمال سوریه- همان‌گونه که قبلاً به عفرین شد، بدون اینکه آمریکا مخالفتی کرده باشد- اولین نشان این مخاطرات است.

ورود ارتش سوریه به شهر مَنبِج

به‌دنبال تهدید ترکیه به تهاجم به استان‌های شمال سوریه و اعلام خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه، جمعه ۷ دی‌ماه ۹۷ (۲۸ دسامبر ۲۰۱۸)، به‌درخواست “ی پ گ” (یگان‌های مدافع خلق عضو ائتلاف نیروی عرب و کُرد)- ائتلافی که محور اصلی مبارزه با جهادگران داعش در سوریه است- ارتش سوریه وارد شهر منبج در شمال سوریه شد. در متن بیانیه‌ فرماندهی کل یگان‌های مدافع خلق، چنین آمده است: “با توجه به تهدیدات دولت غاصب ترکیه به حمله به شمال سوریه و آواره کردن مردم آن، همان‌گونه که در الباب، جَرابُلُس و عَفرین انجام داده‌اند، ما به‌عنوان یگان‌های مدافع خلق، پس از خروج نیروهای‌مان از منبج، اعلام می‌کنیم که، یگان‌های ما در تمام جبهه‌ها در شرق فرات برای مبارزه با داعش متمرکز خواهند شد. در همین ارتباط، ما از نیروهای دولتی سوریه که موظف به حفاظت از کشور، ملت و مرزهای آن هستند، دعوت می‌کنیم از  مناطقی که نیروهای ما از آن خارج شده‌اند، به‌ویژه منبج، در مقابل حملات ترکیه محافظت کنند.”

اگرچه دیگر گروه‌های جهادی منطقه‌هایی وسیع را در کنترل ندارند، ولی هنوز بخشی از دره فرات و بخشی از عراق را در دست دارند. ورود ارتش سوریه به منطقه شمال سوریه به‌درخواست یگان‌های مدافع خلق نشان می‌دهد که کُردها از مدت‌ها قبل متوجه سیاست واقعی آمریکا و روابطش با ترکیه بوده‌اند، و به‌همین دلیل هم مذاکراتی را با بشار اسد شروع کرده بودند. رضا آلتون، مسئول بلندپایه حزب کارگران کُرد، با چهره‌ای مصمم و تزلزل‌ناپذیر، چنین می‌گوید: “از همان آغاز آمریکایی‌ها قصد راهبردی برای حمایت از کُردهای دمکراتیک سوریه نداشتند. کُردها به‌خوبی می‌دانند که آمریکا حکومتی امپریالیست است، اما ناگزیر بودیم این رابطه تضاد آمیز را حفظ کنیم، زیرا بقای‌مان در گرو آن است. …”  آلدار خلیل، یکی از رهبران کُردهای سوریه، می‌گوید: “در تماس‌های‌مان با روسیه و همچنین رژیم اسد، به‌دنبال مکانیزم روشنی برای حفاظت از مرزهای شمالی هستیم… ما می‌خواهیم که روسیه برای رسیدن به ثبات نقش مهمی را ایفا کند.”

در شامگاه ۱۱ دی‌ماه ۹۷ (اول ژانویه  ۲۰۱۹)، نیروی هوایی روسیه بر ضد نیروهای تروریست مستقر در استان ادلب به یک‌ رشته حمله‌های هوایی دست زد. طبق گزارش یک منبع نظامی در استان لاتکبا، نیروی هوایی روسیه با همکاری جنگنده‌های نیروی هوایی سوریه، مواضع  گروه‌های “تحریرالشام” و “حزب اسلامی ترکستان” را، در غرب شهر جـِسرالشُغور، هدف قرار دادند. سوریه و روسیه هنوز در این مورد بیانیه‌ای منتشر نکرده‌اند. ولی معمولاً این مناطق را زمانی مورد حمله قرار می‌دهند که اطلاعات مهمی از تحرک جهادگران در دست داشته باشند.

از سوی دیگر وزیران خارجه ترکیه، روسیه و ایران در پی مذاکره‌هایی که در نشست خود با استفان دی‌میستورا، نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، در ژنو و در روز ۲۷  آذرماه، داشتند، حمایت خود را از کوشش‌هایی با هدف ایجاد کمیته تدوین قانون اساسی جدید سوریه مرکب از ۱۵۰ نفر اعلام کردند. برای شرکت در ترکیب این کمیته ۵۰ نفر از جانب دولت کنونی سوریه معرفی شده‌اند، ۵۰ نفر دیگر از سوی طیف نیروهای مخالف انتخاب و معرفی شده‌اند. ۵۰ نفر بقیه از فعالان جامعه مدنی و شخصیت‌های مستقل خواهند بود. در اجلاس ژنو، وزیران خارجه سه کشور ایران، ترکیه و روسیه لیست اسامی کاندیداهایی را به استفان دومیستورا ارائه دادند. به‌نظر می‌رسد که چالش اصلی در اطراف ترکیب این گروه ۵۰ نفره فعالان جامعه مدنی و شخصیت‌های مستقل است. قرار است که اولین نشست کمیته تدوین قانون اساسی جدید سوریه در اوایل سال جدید میلادی برگزار شود. سه کشور ضامن آتش‌بس- ایران، روسیه و ترکیه- در بیانیه‌ مشترکی که در پایان اجلاس خود در روز ۲۷  آذرماه منتشر کردند، آغاز “روند انتقال سیاسی بادوام و پایدار” برای آینده سوریه را خواستار شده‌اند. روسیه اعلام کرده است  که خروج آمریکا  از روند مذاکرات و تصمیم‌گیری‌ها به‌حل‌وفصل سیاسی کمک می‌کند.

آیا می‌توان گفت که دونالد ترامپ شکست راهکار کنونی دولت آمریکا در خاورمیانه را قبول کرده و درصدد تلاش برای نوعی بازچینی راهکرد امپریالیستی‌ای جایگزین و کاراتر برآمده است؟ اظهارات منابع دولتی اسرائیل نشانه‌هایی از عدم خشنودی این متحد استراتژیک دولت ترامپ از تصمیم اخیر او به‌منظور تغییر سیاست در ارتباط با ترکیه را بروز می‌دهد. همچنین تصویب یکپارچهٔ  قطعنامه متهم دانستن محمد بن‌سلمان در قتل جمال خاشقجی در مجلس سنای آمریکا در روز ۲۲ آذرماه و زیر سؤال رفتن ظرفیت حکام کنونی سعودی- به‌خصوص محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان، برای ایفای نقش در مقام  متحدان استراتژیک هیئت حاکمه آمریکا در خاورمیانه را به این مسئله  باید افزود.

دونالد ترامپ، دوشنبه ۱۰ دی‌ماه (۳۱ دسامبر ۲۰۱۸)،  در تلاشی به‌منظور اطمینان دادن به منتقدان تصمیم خود در کنگره آمریکا تأکید کرد که، خروج سربازان آمریکائی به‌صورت “یک‌باره” و به‌سرعت نخواهد بود، ولی ادعای موفقیت نیروهای آمریکایی درشکست داعش را مجدداٌ مورد تأکید قرار داد. این گفته دونالد ترامپ زمانی بیان می‌شود که یکی از نزدیکانش، یعنی سناتور جمهوری‌خواه لیندسی گراهام که پیش از آن تصمیم ترامپ به خارج کردن نیروهای آمریکائی از سوریه را یک اشتباه دانسته بود، پس از دیدار و گفتگو با ترامپ می‌گوید: “در مورد پرونده سوریه مطمئن شدم” و در ادامه می‌گوید: “رئیس‌جمهور می‌داند که باید کار را به‌پایان برسانیم. ما هوشمندانه اوضاع را آرام خواهیم کرد.” جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، نیز هفته گذشته اعلام کرد که در ماه ژانویه به ترکیه و اسرائیل سفر خواهد کرد تا دربارهٔ خروج نیروهای آمریکایی از سوریه  گفتگو  کند.

نامۀ مردم