یک حادثه و دو حادثه نیست. مخازن تحت فشار که مخازن بخار تنها یکی از آنها هستند، کام خود را از جان کارگران، شیرین کرده‌اند.

قربانی کردن انسان‌ها در فرهنگ‌های باستانی یک رسم بود. مردم می‌خواستند خدایانشان را با ریختن خون انسان خوشنود کنند تا آنها برکت‌های آسمانی و زمینی را ارزانی دارند. قربانی کردنِ انسان توسط انسان گرچه ورافتاد؛ اما ساخته‌های دست انسان همچنان کارگران را هر چند وقت یک بار به کام مرگ فرو می‌برند.

مخازن تحت فشار مانند “بویلر”ها (مخزن بخار) از این جمله هستند. کار با آنها شرایطِ ایمنی را می‌طلبد، اما در ایران صاحبان مشاغل چندان به روز رسانی مخازن بخار را جدی نمی‌گیرند و با این کار بلایی جان سوز را بر سر کارگران آوار می‌کنند.

نمونه‌هایش هم کم نیست. در هر سال چند نفر به واسطه این نوع از حادثه کار، جان داده‌اند یا خانه‌نشین شده‌اند. اسفند ماه سال ۹۶ سه کارگر در دیگ بخاری در شهرک صنعتی چرمشیر در ورامین سقوط کردند و دو تن از آنها “زنده زنده” جان دادند. سه سال پیش هم در انفجار مخزن بخار در کارخانه فوم‌سازی در شهرک صنعتی شیراز یک کارگر جانش را از دست داد و پنج کارگر دیگر مجروح شدند.

انفجار به حدی بوده که علاوه بر تخریب کارخانه فوم‌سازی، به یک کارخانه مبل‌سازی خسارت‌هایی وارد شد. دیگ‌ها یا مخازن تحت فشار بسیار حساس هستند. کسانی که انفجار زودپزهای خانگی را دیده‌اند، می‌دانند که زمانی که هوای تحت فشار با سرعت بالا بیرون می‌زند، چه قدرت تخریب بالایی دارد. دی ماه سال ۹۶ هم یک کارگر کارخانه تولید کشک در شهرک صنعتی بیرجند، بر اثر انفجار دیگ بخار جان خود را از دست داد. یک کارگر دیگر این کارخانه هم که زنی ۴۰ ساله بود، بر اثر شدت انفجار دچار شکستگی استخوان و سوختگی شد. چندی پیش بر اثر انفجار یک زودپزِ خانگی در برزیل ۶۰۰ خانه در آتش سوختند.

مخازن تحت فشار در هر ابعادی که باشند، خطرناک هستند. از این رو توصیه می‌شود که آزمایش‌های “هیدرواستاتیک” روی آنها انجام شود. به این منظور مالک یا بهره‌بردار موظف است برای موعد تعیین شده، دستگاه را تخلیه، سرد، باز، شست و شو و آماده‌سازی کند.

عدم نظارت یا نبود نظارت‌های مستمر کارفرمایان بر مخازن تحت فشار به شدت جان کارگران را تهدید می‌کند. دیگ‌های بخار در حالی کارگران را به کام می‌‌گیرند که بازرسان کار وقتِ بازرسی از تمامی شهرک‌های صنعتی را که به صورت گسترده از دیگ‌های تحت فشار استفاده می‌کنند، ندارند.

اما در فقدان بازرس،‌ هم‌اکنون شرکت‌هایی وجود دارند که در زمینه بازرسی سیستم‌ها و تجهیزات خدمات و مشاوره ارائه می‌کنند؛ چراکه غالب کارفرمایان تخصص کار با دستگاه‌ها خصوصا مخازن تحت فشار را ندارند. از این رو کارفرمایان نمی‌توانند پس از حادثه بهانه “ناآشنا بودن” بیاورند.

این شرکت‌ها با بازرسی ادواری از مخازن برای آنها پروانه سلامت صادر می‌کنند. این پروانه‌ها مورد تایید وزارت کار است. آنها همچنین در مورد ایمنی مخازن مشاور می‌دهند، تا از وقوع حوادث کار پیشگیری کنند. با این همه کارفرمایان صنایع به همان اندازه که به افزایش سود و غلبه بر مشکلات جاری مانند تامین نقدینگی می‌اندیشند، به ایمن نمودن محیط کار نمی‌اندیشند یا کمتر می‌اندیشند.

افزایشِ شمارِ حوادث کار، خصوصا در حوزه‌ مذکور این پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند که چرا آیین نامه حفاظتی مولد بخار و دیگ‌های آب گرم به دقت پیاده‌سازی نمی‌شود؟

در ماده ۹ این آیین‌نامه شرایط بازرسی از مخزن تشریح شده است: مولد بخار باید از داخل و خارج به وسیله بازرسان بصیر که از طرف مقام صلاحیت‌دار اجازه داشته باشند به ترتیب زیر بازرسی گردد: الف – درحین ساخت . ب – بعد از نصب و قبل از آنکه به کارانداخته شود. ج – پس از هر نوع تعمیر اساسی یا تجدید ساختمان و قبل از راه اندازی مجدد. د – منظماً در فواصل کمتر از ۱۲ ماه.

در ماده ۳۲ آیین نامه، به تشریح شرایط دریچه‌های بازدید و انفجار می‌پردازد: کلیه مولدهای بخار و متعلقات آنها می‌بایستی بر حسب مورد مجهز به دریچه‌های آدم رو – دست رو یا هرگونه دریچه‌های بازرسی دیگر برای آزمایش و نظافت باشند (به استثنای بعضی انواع مخصوصی که احتیاج به چنین دریچه‌هایی ندارند.

در مواد بعدی اندازه‌های استاندارد دریچه‌های آدم رو و دست رو که بسیار مهم است، تشریح شده‌اند. همچنین استاندادرهای جاگیری کارگران در مواقع انفجار در ماده ۲۲ تشریح شده است: در دیگ خانه و همچنین در محل های زیرآب خاکستردان و معابر لوله‌های بخار تحت فشار و هر محل دیگری که خطر محصور شدن کارگران هنگام انفجار دستگاه در بین باشد، لازم است لااقل دوراه خروج بدون هرگونه مانع وجود داشته باشد.

در مجموع آیین نامه این حوزه کامل است و از آیین نامه‌های کشورهای پیشرو در حوزه Q.H.S.E (ایمنی در صنعت) گرته‌برداری شده‌اند؛ با این حال در اجرا بسیار عقب‌مانده هستیم؛ تا جایی که باید گفت آمار کشتگان انفجارهای مخازن و سقوط در آنها پیوسته در حال افزایش است.

مخازن تحت فشار عمر معینی دارند

“محمد گنجی کیا” رئیس کانون انجمن‌های صنفی مسئولین ایمنی و بهداشت کار استان تهران با اشاره به آیین نامه فوق الذکر می‌گوید: در این آیین نامه تاکید شده است که هر سال باید از مخازن تست‌های هیدوراستاتیک، گرفت و بر روی آنها تست‌های مقاومت سنجی بدنه و ضخامت سنجی بدنه صورت بگیرد؛ تا اگر مخزن دچار خردگی داخلی است، مشخص شود.

وی افزود: مخازن تحت فشار عمر معینی دارند. یعنی پس از ۲۲ سال کار باید بازنشسته شوند. ضمن اینکه باید در این مدت بر روی آنها تست‌هایی که گفتم انجام شود؛ تا به خاطر کار نکردن شیر تخلیه و مشکلات دیگر مخزن دچار حادثه نشود. در بسیاری از موارد که منجر به حادثه شده است، نه بازنشستگی مخزن مدنظر بوده و نه اینکه اساسا آزمایش ادواری بر روی آنها صورت گرفته است.

عضو هیات مدیره کانون سراسری انجمن‌های صنفی مسئولین ایمین و حفاظت فنی با بیان اینکه مخازن دیگر هم در معرض انفجار و حوادث دیگری هستند؛ چراکه موارد نام برده در آنها رعایت نمی‌شوند، گفت: اگر امروز حادثه‌ای برای مخزنی رخ ندهد فردا حتما این اتفاق می‌افتد. پس بروز حادثه برای مخزنی که ایمنی آن به هیچ انگاشته می‌شود، قطعی است.

گنجی کیا تصریح کرد: از سویی باید تجهیزات کار ایمن در هنگام کار با مخازن برای کارگران فراهم شود؛ مانند: سکو. اما در حوادث می‌بینیم که اقدامات و امکانات فنی و مهندسی لازم در “سایت” وجود نداشته است. از سویی در همین موارد، تجهیزات حفاظت فردی مناسب در اختیار کارگران قرار داده نشده بود. در کل انجام یکسری اقدامات مهندسی و بازدیدهای سالیانه از ادوات و تجهیزات ضروری است.

وی با بیان اینکه مستعمل شدن مخازن تحت فشار را باید جدی گرفت، افزود: کار کردن شیر نخلیه، زمانی که فشار داخل مخزن بالا می‌رود، ضروی است. چراکه اگر شیر تخلیه کار نکند در یک لحظه فشار بالا می‌رود و مخزن منفجر می‌شود. همواره توصیه می‌کنیم آیین نامه مخازن تحت فشار مو به مو اجرایی شود. در ضمن باید چک لیست‌های هفتگی و ماهانه تهیه شود و بازرسی‌های هفتگی در دستور کار باشد تا دیگر شاهد تکرار این حوادث نباشیم.

به جای رفاه، مرگ قسمت کارگران شد

حوادث کار خاطره جمعی ایرانیان را از محیط‌های صنعتی مکدر کرده است. صفحات حوادث روزنامه‌ها و سایت‌ها از جان دادن کارگران پر شده‌اند؛ اما همچنان نظامی قدرتمند برای کنترل حوادث کار و جلوگیری از وقوع آنها وجود ندارد. کارفرمایان در حوزه ایمنی و بهداشت محیط کار دچار فقر علمی هستند و قدرت آموزش دادن به کارگران خود را ندارند.

مسئول ایمنی کارگاه برای تحت فشار گذاشتن کارفرما، نیاز به امنیت شغلی دارد؛ اما امنیت شغلی را از او ربوده‌‌اند. بازرسان کار، با توجه به تعدادشان (حدود ۸۰۰ نفر در کل کشور)، وقت بازرسی از تمام کارگاه‌ها را ندارند. در استان البرز که ۳ هزار و ۲۰۰ کارگاه صنعتی ثبت شده، تنها ۱۸ بازرس کار وجود دارد!

از همین رو حوادث کار پوسته سخت خود را دریده‌اند و بر چهره کارگران چنگ می‌کشند. برای مقابله با حوادث باید آنها را زیر اپیدمیولوژی (همه‌گیرشناسی) برد؛ تا از این رهگذر فوران آنها را خاموش کرد. شایسته نیست که از کارگر با عنوان “نیروی محرکه تولید” یاد کرد اما به جای رفاه مرگ را قسمت او کرد.

گزارش: پیام عابدی

ایلنا