فاتحه دریاچه ارومیه عروس سفیدپوش ایران و آذربایجان در حالی خوانده‌شده است که به گفته مسئولان و متولیان امر ۷۰ درصد آن خشک‌شده و نفس دریاچه دیگر به‌سختی بالا می‌آید.

همه‌چیز از سد زدن‌های بی‌مورد و غیر کارشناسانه، به همراه کاهش نزولات آسمانی شروع شد. هرچه کارشناسان و رسانه‌ها هشدار دادند که سدزنی دیگر منسوخ‌شده است، گوش کسی بدهکار نشد، مردم اعتراض کردند، اما برخورد مناسبی با اعتراض‌کنندگان نشد.

خواستند راه تبریز- ارومیه را کوتاه کنند و به قول خودشان خدمتی برای مردم، اما به‌جای اینکه ابرو را درست کنند، زدند چشم دریاچه را کور کردند و به‌جای پل‌سازی رایج امروزی و ساخت پل کابلی مناسب، با ریختن شن و سنگ و بتن به دریاچه، آن را به دو نیم تقسیم کردند.

مصیبت و غصه غم‌انگیز دریاچه شروع شده بود و آب رفته رفته پایین می‌آمد دیگر خبری از بندری به نام شرفخانه نبود و هتل‌های این بندر سابق متروکه شد، خبری از روستاهای گردشگری همچون «چی چست» نبود و به مخروبه‌ای تبدیل شده بود، کشتی به‌گل‌نشسته بود و دیگر خبری از مردم شادی که برای تفریح به دریاچه می‌آمدند، نبود.

اوضاع به این منوال پیش می‌رفت و دولت‌های مختلف نظاره‌گر اوضاع بودند و به‌جای اندیشیدن راه نجات، گاهی با اظهارات جنجالی خشک شدن دریاچه را توجیه می‌کردند، تا اینکه نوبت به دولت روحانی رسید و وعده‌هایی که برای نجات دریاچه داده بود.

ستاد احیا تشکیل شد و کنفرانس و همایش و جلسات و بیشتر بودجه تعیین شده برای این کارها صرف شد و در میدان عمل تنها قطره‌ای کردن آبیاری زمین‌های کشاورزی و تغییر نوع محصول کشت و پر کردن چاه‌های غیرمجاز (که مختص نجات دریاچه نیست، بلکه سیاست کلی نجات کشور از بحران بی‌آبی است) اجرایی شد که بدون ستاد هم این کارها عملی می‌شد.

مردم منتظر کار تخصصی برای دریاچه بودند ولی خبری نشد، تا اینکه از خوش‌اقبالی دولت، میزان نسبی بارش‌ها یک سال افزایش یافت و دلیلی شد برای تثبیت آب دریاچه منتظر مرگ.

دولتی‌ها شروع کردند به تبلیغ، اینکه کارهایشان نتیجه داده و توانسته‌اند مانع کاهش آب دریاچه بشوند، اما غافل از اینکه این اوضاع بیش از هشت ماه دوام نمی‌آورد و دوباره قصه غم‌انگیز دریاچه روبه‌مرگ سر زبان‌ها افتاده و هر روز یک قدم به مرگ نزدیک‌تر می‌شود.

خشکی ۷۰ درصدی دریاچه ارومیه

به گفته سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، در حال حاضر ۷۰ درصد از دریاچه ارومیه خشک شده که علت آن مدیریت ناصحیح منابع آبی، توسعه بی‌رویه اراضی کشاورزی، استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، کاهش بارندگی و تغییر اقلیم در کشور است.

شاعری معتقد است که حدود ۶۰ درصد عوامل خشک‌سالی دریاچه ارومیه تصمیمات و عوامل انسانی بوده است. یعنی دست‌کاری‌های بی‌رویه منابع طبیعی و منابع حوضه دریاچه ارومیه این مشکلات را ایجاد کرده است؛ در این میان ۴۰ درصد هم عوامل دیگری در این چالش دخیل بوده‌ است.

شاعری با بیان اینکه حدود ۴۰ درصد پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه عملیاتی شد، افزود: اجرای طرح نکاشت در نزدیکی منطقه دریاچه ارومیه راه‌حل و راه چاره نیست.

اعتباراتی که به دریاچه ارومیه جاری نمی‌شود

نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی هم در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به آخرین وضعیت دریاچه ارومیه، اظهار داشت: وضعیت این دریاچه تعریفی ندارد و وضعیت این دریاچه امسال نسبت به سال‌های گذشته بدتر شده است. علت این امر عدم تخصیص اعتبارات مالی از سوی سازمان برنامه‌وبودجه کشور به منظور انجام اقدامات موردنیاز برای احیاء است که موجب متوقف شدن فعالیت‌ها شده است.

محمد اسماعیل سعیدی با بیان اینکه اقدامات انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه تأثیرگذار نیست، افزود: خشک‌سالی و کاهش بارش‌ها و همچنین تبخیر بیشتر در کنار اقدامات غیر مؤثر برای احیای این دریاچه دست به دست هم داده‌اند تا این دریاچه به سمت خشکی سوق پیدا کند.

وی ادامه داد: نمایندگان آذربایجان شرقی و غربی در مجلس تذکر شفاهی و کتبی خود را در خصوص دریاچه ارومیه ارائه کرده‌اند و این تذکرات در جلسات مختلف نیز مطرح شده و حرف اول و آخر سازمان برنامه‌ریزی و بودجه کشور این است که اعتبار نداریم. همین گفته این مسئول نشان‌دهنده این است که دولت دریاچه ارومیه را جزو اولویت‌ها نمی‌داند.

این نماینده مجلس با بیان اینکه دریاچه ارومیه جزو اولویت برنامه‌های کشور است، تصریح کرد: در صورت خشک شدن این دریاچه تبعات آن در ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، روحی و روانی و … تأثیرگذار خواهد بود.

حداقل انتظار مردم تحقق وعده‌هاست

سعیدی به وعده دکتر روحانی در انتخابات رئیس‌جمهوری به مردم آذربایجان، اشاره کرد و گفت: حداقل انتظار مردم تحقق وعده‌هاست، وعده احیای دریاچه ارومیه‌ای که خود رئیس‌جمهور قول آن را به مردم داده بود، نه‌تنها در این خصوص اقدامی انجام‌نشده بلکه احساس نگرانی مردم در خصوص خشکی دریاچه ارومیه بالا رفته و دولت باید به این موضوع محیط زیستی توجه جدی داشته باشد.

وی تبخیر بیش‌ازحد و غلظت بالای نمک دریاچه ارومیه را زنگ خطری در این زمینه دانست.

نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه هیچ کشوری برای احیای دریاچه ارومیه پیشنهاد تأمین هزینه نداده است، افزود: هر کشوری برای احیای دریاچه ارومیه پیشنهادی بدهد مطمئناً کشور ایران استقبال می‌کند و عدم قبول کردن ایران برای احیای دریاچه ارومیه توسط کشورهای دیگر صحتی نداشته و شایعه‌ای بیش نیست. در این خصوص تنها ژاپن مطالعه داشته و بنده طی سفر به ژاپن با رئیس دانشگاه این کشور و کارشناسان جلسه‌ای داشتم و آن‌ها تنها نظر مشاوره‌ای می‌دادند و از سرمایه‌گذاری برای احیای دریاچه هیچ سخنی به میان نیامد.

سعیدی به مشارکت مردم برای احیای دریاچه ارومیه تأکید کرد و گفت: مردم با تشکیل صندوقی که هیئت‌امنای آن از خودشان باشد می‌توانند کمک‌های مالی خود را به این صندوق واریز کنند و همچنین تصمیمات ستاد احیا را با همیاری و همکاری اجرایی کنند، برای مثال کشاورزان، دام‌پروران و آن‌هایی که چاه‌های آب دارند با تغییر الگوی کشت برداشت چاه‌های خود را کنترل کنند و نهادهای مردمی به‌تناسب تخصص افراد تشکیل شود.

وی با بیان اینکه موضوع دریاچه ارومیه نباید به یک موضوع سیاسی تبدیل شود، تأکید کرد: موضوع دریاچه موضوعی فراملی است و مردم داخل و حتی خارج از کشور برای احیای آن احساس مسئولیت کرده و مشارکت کنند.

کاهش ۲۲ سانتی‌متری سطح تراز دریاچه در ارومیه

به گفته خلیل ساعی، دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان‌شرقی، طبق آمارهای شهریور امسال سطح تراز دریاچه ارومیه ۲۲ سانتی‌متر و ۳۶ درصد نزولات جوی در استان کاهش یافته و یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در دریاچه ارومیه موجود و وسعت دریاچه نیز یک هزار و ۷۸۳ کیلومترمربع است.

یک پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار هم در خصوص آخرین وضعیت دریاچه ارومیه، اظهار داشت: ساخت ۵۶ سد در حوزه کوچک دریاچه ارومیه می‌تواند در عرض ۱۰ سال این دریاچه را خشک کند و این در حالی است که بر روی رودخانه‌های منتهی روی دریاچه زریوار سدی نساخته‌ایم و این دریاچه با مشکلی مواحه نشده است. علم هم ثابت می‌کند عامل خشک شدن بسیاری از دریاچه‌ها مدیریت سازه‌ای آب بوده است.

ساعی معتقد است که دریاچه ارومیه هم به سرنوشت دریاچه بختگان و تالاب جازموریان و کارون دچار شده است. در این میان فقط دریاچه زریوار، گهر و چند دریاچه کوچک دیگر هستند که جان سالم به‌در برده‌اند.

وی افزود: دولتی‌ها برای نجات دریاچه ارومیه در این چهار سال کاری نکرده‌اند لطفاً اشتباه و کم‌کاری خودتان را تقصیر اقلیم نیندازید.

وی ادامه داد: تا زمانی که سیاست های غلط در وزارت نیرو و شرکت‌های ذی‌ربط آن وجود دارد در همه حوزه‌های آبی با همین مشکلات مواجه خواهیم بود؛ باید مدیریت سازه‌ای را برداریم و آب را به منابع طبیعی برگردانیم.

سدها توهم پرآبی در سرزمین خشک ایران را ایجاد کرده‌اند و متأسفانه سرانه مصرف آب در کلان‌شهرهای ما سه برابر اروپا است. دریاچه‌ای که در طول ۳۰۰ هزار سال گذشته خشک نشده بود چطور امکان دارد در شرایط اقلیمی کوتاه‌مدت خشک شود مگر اینکه فناوری‌های انسانی بر عملکرد و اکوسیستم آن چیره شده باشد.

حال با این شرایط یک کویر شناس معروف کشور برای این دریاچه نسخه‌ای عجیب و غیر قابل باور مبنی بر خشکاندنش تجویز می‌کند. شاید این جغرافی شناس معروف از طوفان‌های نمکی که به همراه کوچک‌ترین بادها در شهرهای اطراف دریاچه به راه می‌افتد بی‌خبر است.

تأسف‌بارتر اینکه خبری از خطر طوفان‌های نمکی که ممکن است تمام کشور را فراگیرد، ندارد. اما انگار بیشتر مسئولان کشور، نسخه این جغرافی شناس را در باطن قبول کرده‌اند و در ظاهر دم از نجات و احیای دریاچه می‌زنند. شاید با همین تفکر روزی مرگ نگین آذربایجان را به همراه منابع غنی و نادرش را شاهد باشیم.

زهرا ناصران

مهر