در روزهای ۹ و ۱۰ شهریور امسال بیش از بیست رهبر دولتی جهان در نشست مجمع امنیت منطقه‌یی «سازمان همکاری شانگهای» (SCO) در شهر تیان‌جین در چین گرد هم آمدند.

نشست امسال این سازمان، که گفته می‌شود بزرگ‌ترین نشست آن از زمان تأسیس در سال ۱۳۸۰ بود، نمایش دیگری از همبستگی کشورهای در حال توسعه یا به‌اصطلاح «جنوب جهانی» در دوره‌ای بود که رهبران راست‌گرایی مثل دونالد ترامپ برای حفظ و گسترش سلطه‌جویی امپریالیسم آمریکا حاضرند دست به هر تلاشی بزنند تا «نظم»‌ مطلوب سرمایه‌های کلان انحصاری و مالی و نظامی را تأمین کنند. اما از سوی دیگر، بسیاری از تحلیلگران سیاسی این گروه‌بندی منطقه‌یی در آسیا را «نیرویی مهم در ایجاد نوع نوینی از روابط بین‌المللی» و نظم عادلانه‌ٔ جهانی خوانده‌اند.

در نشست ۲۰۲۵ سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، علاوه بر شی‌ جین‌پینگ، رئیس‌جمهور کشور میزبان و از ‌هم‌بنیادگذاران سازمان همکاری شانگهای، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند- دو کشوری که همراه با چین و برزیل و آفریقایی جنوبی از بنیادگذاران بریکس‌اند- رهبران چند کشور آسیای میانه، آسیای غربی، آسیای جنوبی، و آسیای جنوب شرقی نیز شرکت داشتند، از جمله مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، و کیم جون اون، رئیس‌جمهور جمهوری دموکراتیک خلق کره.

سازمان همکاری شانگهای با تمرکز اصلی بر موضوع «امنیت» و با مشارکت گروهی متشکل از شش کشور اروسیا (اروپا+آسیا) آغاز به کار کرد. مشارکت در این سازمان در سال‌های اخیر به ده عضو دائم و شانزده کشور ناظر یا مشاور گسترش یافته است.

دستور کار این سازمان نیز از موضوع امنیت و مبارزه با تروریسم اکنون به همکاری‌های اقتصادی و نظامی گسترش یافته است. به این ترتیب، سازمان همکاری شانگهای بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌یی از لحاظ منطقهٔ جغرافیایی و جمعیت اعضا است. کشورهای عضو این سازمان حدود ۲۴درصد از سرزمین‌های جهان و ۴۲درصد از جمعیت جهان را دارند. دو عضو دائم شورای امنیت (چین و روسیه) و چهار کشور اتمی (چین و روسیه و هند و پاکستان) عضو این سازمان‌اند. این سازمان نقشی اساسی در شکل دادن به دنیای چندقطبی ایفا می‌کند و در عمل وزنهٔ تعادلی در برابر اعمال نفوذ قدرت‌های غربی در امور بین‌الملل است.

چین، روسیه، قراقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان (شش کشور بنیادگذار)، و هند، پاکستان، ایران، و بلاروس اعضای رسمی این سازمان‌اند.

با توجه به درگیری‌های اخیر بین جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل و تهدیدهای آمریکا و دولت‌های اروپایی علیه جمهوری اسلامی در ارتباط با برنامهٔ هسته‌یی و تسلیحاتی، دیدارهای جداگانه‌ای نیز بین نمایندگان جمهوری اسلامی ایران با رهبران کشورهای دیگر،‌ صورت گرفت. پزشکیان با شی جین‌پینگ و اردوغان دیدار و گفت‌وگو کرد و در نشست وزیران امور خارجهٔ ایران و چین و روسیه نیز سندی مشترک در مخالفت با «سازوکار ماشه» که بریتانیا و فرانسه و آلمان به جریان انداخته‌اند امضا شد و به شورای امنیت سازمان ملل عرضه شد. جمهوری اسلامی ایران تلاش دارد در برابر تلاش‌های آمریکا و اروپا در ارتباط با برنامهٔ هسته‌یی و توسعهٔ نظامی ایران متحدانی در کنارش داشته باشد، از جمله برای پشتیبانی از ایران در برابر تلاش‌های بریتانیا و فرانسه و آلمان برای ارجاع پروندهٔ هسته‌یی ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد و بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل متحد علیه ایران. علاوه بر این، به گفتهٔ سیدعلی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد جمهوری اسلامی، در حاشیهٔ نشست امسال شانگهای «توافق‌های ارزشمندی در حوزه‌های مختلف اقتصادی به‌ویژه تجارت، سرمایه‌گذاری، و تأمین مالی به امضا رسید.»

سازمان همکاری شانگهای همچنین در حال تبدیل شدن به نیرویی کارآمد در حکمرانی جهانی است و همبستگی و همکاری را- به‌جای تقابل و رقابت مخرّب- کلید مقابله با خطرها و چالش‌های جهانی می‌داند.

چین، یکی از بنیادگذاران سازمان همکاری شانگهای، همواره نقشی محوری در هدایت و توسعهٔ این سازمان ایفا کرده است. تلاش‌های چین در گسترش همکاری‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی، ارتقای همکاری‌های امنیتی، گسترش اثربخشی سازمان همکاری شانگهای و تضمین کارآمدی سازوکارهای آن مورد توجه سران کشورها بوده است. سازمان همکاری شانگهای با پایبندی جوهر کلام یا «روح شانگهای»، شامل اعتماد متقابل، منافع مشترک، برابری، مشورت، احترام به تمدن‌های گوناگون، و پیگیری توسعهٔ مشترک، مسیرش را پیش برده است. شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین، در نشست ژوئیه ۲۰۲۴ سازمان همکاری شانگهای در شهر آستانه، در قزاقستان، خطاب به رهبران حاضر گفت: «هیچ کوه یا اقیانوسی نمی‌تواند بین مردمی که آرمان‌های مشترکی دارند، فاصله بیندازد.» یک سال بعد از آن نشست، در زمانی که بخش عمده‌ای از جهان با هرج‌ومرج ناشی از تهدیدهای ترامپ و تعرفه‌های گمرکی او روبه‌روست، تحلیلگران انتظار دارند که سازمان همکاری شانگهای نیرویی ثبات‌بخش و قادر به متحد کردن کشورهای در حال توسعه برای ایجاد تعادل در برابر قدرت‌های سرمایه‌داری غرب، به‌ویژه آمریکا، باشد. حضور فعال نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در نشست امسال سازمان همکاری شانگهای در کنار ولادیمیر پوتین و شی جین‌پینگ از این لحاظ مهم بود که هند تا همین اواخر از متحدان دولت‌های پیاپی آمریکا بود، اما اکنون به نظر می‌آید روابط نزدیک‌تری با قطب‌های جدید در آسیا پیدا کرده است. کار به جایی رسید که دونالد ترامپ روز جمعه ۱۴ شهریور در یادداشتی در شبکه‌های اجتماعی همراه با عکسی از این سه رهبر در کنار یکدیگر در نشست تیان‌جین چین نوشت: «به نظر می‌رسد هند و روسیه را به چین باخته‌ایم.»

البته اختلاف‌هایی نیز میان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای وجود دارد، از جمله میان پاکستان و هند. دولت هند از این سازمان خواسته است که تروریسم فرامرزی را، که پاکستان را مسئول آن می‌داند، محکوم کند. اشارهٔ دولت هند به حملهٔ افراد مسلح در بخش تحت کنترل هند در کشمیر است که منجر به کشته شدن ۲۶ نفر شد. دولت هند در گذشته از محکوم کردن اسرائیل در حمله به خاک ایران خودداری کرد و از امضای بیانیهٔ مشترک سازمان همکاری شانگهای خودداری کرد.

در ارتباط با نقش ائتلاف‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای در شکل دادن به نظم جهانی عادلانه و حقوق برابر کشورها در این نظم، شی جین‌پینگ موضوع «اصلاح نظام حکمرانی جهانی و ساختن جامعهٔ بشری با سرنوشتی مشترک» را مطرح کرد. او در روز دوم نشست امسال گفت: «مایلم ابتکار مدیریت جهانی را مطرح کنم تا به‌اتفاق بتوانیم نظام مدیریت جهانی عادلانه‌تر و منصفانه‌تری ایجاد کنیم و دست‌به‌دست یکدیگر به‌سمت جامعه‌‌ای بشری با سرنوشت مشترک حرکت کنیم.» او به پنج عامل در این تلاش اشاره کرد: حمایت از برابری حق حاکمیت، رعایت حاکمیت قانون بین‌المللی، پایبندی به چندجانبه‌گرایی، ترویج مردم‌محوری، و تأکید بر عمل‌گرایی.

شی جین‌پینگ در ادامه گفت: «ما باید به اصول دیوارشکنی به‌جای دیوارسازی و ادغام به‌جای انزوا پایبند باشیم و فرایند جهانی‌سازی اقتصاد را در مسیری فراگیرتر از گذشته به پیش بریم.» او همچنین گفت: «چین مایل است با همهٔ طرف‌ها برای ایجاد یک مرکز همکاری مشترک برای کاربردهای هوش مصنوعی و به اشتراک گذاشتن سود حاصل از توسعهٔ هوش مصنوعی همکاری کند. ما از کشورهایی که شرایط لازم را دارند دعوت می‌کنیم تا در ساختن ایستگاه بین‌المللی پژوهشی کرهٔ ماه شرکت کنند.»

در حوزهٔ اقتصادی و مبادلات تجاری، رهبران دولتی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای روز دوشنبه ۱۰ شهریور بیانیه‌ای در مورد حمایت از نظام تجارت چندجانبه منتشر کردند. این بیانیه نیز عملاً موضع‌گیری در مقابل شیوه‌های انحصارگرانه و تبعیض‌آمیز و سلطه‌جویانهٔ کنونی در نظام تجاری سرمایه‌داری جهان است. در این بیانیه، از نظر موضع کلی، از نظام تجارت چندجانبهٔ مبتنی بر قوانین بین‌المللی حمایت شده، با اقدامات محدودکنندهٔ تجاری (از جمله وضع تعرفه‌های گمرکی) که قوانین و اصول سازمان تجارت جهانی و رقابت آزاد را نقض می‌کند مخالفت شده، و از همهٔ طرف‌ها خواسته شده که از قوانین سازمان تجارت جهانی پیروی کنند، ضمن آنکه بر اهمیت پیشبرد اصلاحات در سازمان تجارت جهانی تأکید شده است. به همین دلیل، در این بیانیه بر اهمیت زنجیره‌های تأمین باز، فراگیر، انعطاف‌پذیر، و پایدار تأکید شده است. این نخستین بار است که سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بیانیه‌ای به‌طور خاص دربارهٔ حمایت مشترک از نظام تجارت چندجانبه منتشر می‌کنند که نشان‌دهندهٔ عزم این سازمان برای حفظ ثبات در نظم تجارت جهانی است.

در بیانیهٔ مذکور موضوع ایجاد «بانک توسعه» برای اعضای این سازمان نیز مطرح شده است. در این بیانیه آمده است که این بانک توسعه جدید به تقویت همکاری و توسعهٔ پایدار «از جمله در حوزهٔ صنعت، مدیریت کارآمد زباله و استفادهٔ کارا از منابع طبیعی مطابق با اصول حفاظت از محیط‌زیست، صرفه‌جویی در انرژی، و توسعهٔ انرژی پاک، با هدف اطمینان از مشارکت سازمان همکاری شانگهای در ارتقای توسعهٔ پایدار اجتماعی-اقتصادی» کمک خواهد کرد. اعضای این سازمان همچنین بر «انطباق کامل با پیمان منع طراحی، تولید، ذخیره‌سازی، و استفاده از سلاح‌های شیمیایی و نابود کردن آنها به‌عنوان ابزاری مهم در عرصهٔ خلع‌سلاح و منع گسترش سلاح‌های هسته‌یی» تأکید کردند.

سازمان همکاری شانگهای همچنین بر اصلاح نهادهای بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد و بر سازگاری و همخوانی سازمان ملل متحد «با واقعیت‌های سیاسی و اقتصادی مدرن» تأکید کرده است.

پس از پایان نشست دوروزهٔ سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای،‌ شماری از رهبران دولتی و هیئت‌های شرکت‌کننده در این نشست برای شرکت در رژهٔ نیروهای نظامی چین در روز ۱۲ شهریور، به مناسبت هشتادمین سالگرد پیروزی ملت چین در جنگ مقاومت علیه تجاوز ژاپن و در جنگ ضدّفاشیستی جهانی دوم، به پکن رفتند. در جنگ‌های تجاوزکارانهٔ ژاپن علیه چین، که از سال ۱۹۳۱ و پیش از شروع جنگ جهانی دوم آغاز شد، در حدود ۳۵میلیون چینی قتل‌عام شدند، شهرها و روستاهای زیادی ویران شد، و صدها هزار زن و دختر چینی مورد تجاوز و بهره‌کشی جنسی قرار گرفتند.

در نهایت مقاومت مردم چین بر تجاوزگران چینی و فاشیست‌ها پیروز شد. در نتیجهٔ همین قدرت بود که چین در شورای امنیت سازمان ملل متحد عضویت دائم یافت. رژهٔ نیروهای نظامی چین نمایشی دیدنی از پیشرفت‌ها و توانایی‌های آن کشور در عرصه‌های گوناگون دفاعی بود، از تسلیحات متعارف گرفته تا پهپادهای زیردریایی و سرباز-رُبات‌ها.

به نقل از «نامۀ مردم» شمارۀ ۱۲۴۲، ۱۷ شهریور ۱۴۰۴