زباله‌گردی کودکان یکی دیگر از شغل‌هایی است که از سوی نظام ستمگر و مردم‌ستیز فقها تعریف شده است.

مدیرعامل “انجمن حمایت از حقوق کودکان” در مصاحبه‌ای با برنا (خبرگزاری وابسته به وزارت ورزش و جوانان جمهوری اسلامی)، اظهار داشت: “کودکان زباله‌گرد زیرمجموعه شهرداری هستند، یعنی پیمانکاران شهرداری این کودکان را به‌دلیل سودی که از ناحیه آنها نصیبشان می‌شود به‌کار می‌گیرند، زیرا کودکان با دستمزد پایین‌تر زباله ارزشمند را جمع‌آوری و تفکیک می‌کنند که این موضوع سود بالایی را برای شهرداری به‌دنبال دارد، لذا این نهاد نیز نه برنامه‌ای دارد و نه حتی به این کودکان فکر می‌کند بلکه بیشتر به سودی که از ناحیه کودکان زباله‌گرد عایدشان می‌شود، توجه می‌کنند، زیرا اگر به این موضوع فکر کنند دیگر کودک زباله‌گردی نخواهیم داشت.”

این فعال حقوق کودک با اشاره به اینکه کودکان زباله‌گرد ۳ گروه هستند، خاطرنشان کرد: “یک گروه بچه‌های افغانستانی هستند که برای جمع‌آوری زباله به پیمانکاران شهرداری اجاره داده می‌شوند، بخش دیگر کودکان ایرانی هستند که بخشی از آنها در کنار خانواده زباله جمع کرده و حتی زباله‌ها را برای تفکیک به محل زندگی خود می‌برند، بخش دیگر نیز کودکان ایرانی هستند که از سایر شهرها به تهران مهاجرت می‌کنند آنها نیز یا داخل کمپ‌های جمع‌آوری زباله زندگی می‌کنند یا اینکه در کنار آشنایان خود مستقر شده‌اند.”

برای این کودکان که به‌دلیل فقر فزایندهٔ اقتصادی خانواده‌های زحمتکش آنان مجبور به گشتن لابه‌لای زباله‌ها و به کار سخت خود مشغول‌اند، فرقی نمی‌کند هوا سرد باشد یا گرم، بارانی باشد یا صاف. رفتارشان هیچ نشانی از کودکی در خود ندارد. لبخند بر لبان‌شان نمی‌آید و بر چهره‌شان شادی نمی‌پاید. در تداوم کارشان زمان و عقربه‌های ساعت هیچ‌‌گاه برای آنان هیچ درنگی نمی‌کنند، برگ‌های تقویم پشت سرهم و بی‌وقفه ورق می‌خورند و آخرین ساعات و دقایق یک روز به آخرین ساعات و لحظات یک هفته و سرانجام یک ماه می‌پیوندد. واژهٔ زباله بیش از آنکه یادآور میزان مصرف و مدیریت پسماند و جز این‌ها باشد، چهره خردسالانی را به ذهن متبادر می‌کند که در شرایطی غیربهداشتی تا کمر در سطل‌های زباله خم شده‌اند تا هزینه زندگی‌شان را از آنجا بیابند. این کودکان که با دریافت مقدار بسیار اندکی پول، به‌جای نشستن بر نیمکت کلاس‌های درس تمام وقت‌شان لای زباله‌ها می‌گذرد. این زباله‌گردی جمعیتی از کودکان جامعه- آینده سازان- سودی تنها به‌اندازهٔ زنده ماندن‌شان دارد. سایت رویداد ۲۴، به‌نقل از محمد لطفی، فعال حقوق کودک و نماینده سمن‌ها (سازمان‌های مردم نهاد) در مرجع ملی حقوق کودک، نوشت: “فرق اساسی انواع کار کودک با زباله‌گردی کودکان شرایط و جایگاه بسیار پست آن است. مثلاً کودکی که در کارگاه خیاطی یا مکانیکی مشغول کار است در آینده خیاط یا استاد مکانیک می‌شود، اما زباله‌گردی کار مرده است و درنهایت کودک تبدیل به بزرگ‌سال زباله‌گرد می‌شود اگر کودک به بزرگ‌سالی برسد. ”

این کودکانی که به‌دلیل فقر فزایندهٔ اقتصادی خانواده‌های زحمتکش در میان زباله‌ها می‌لغزند و نفس می‌کشند تا دیگری با پرداخت کمترین هزینه‌ها مالک ماحصل رنج و زحمت آنان شود، تعدادشان کم نیست. به‌گزارش رویداد ۲۴، ۷ آبان‌ماه ۱۳۹۸، فرشید یزدانی، مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان، از وجود ۴۷۰۰ کودک زباله‌گرد در تهران خبر داده است. واقعیت این است که سال‌هاست دربارهٔ کار کودکان به‌ویژه کودکان زباله‌گرد که قربانی سودجویی و کسب درآمد “مافیای زباله “اند، به متولیان مبارزه با آسیب‌های اجتماعی کشور تذکر داده می‌شود و کاری هم از پیش نمی‌رود. در سال‌های اخیر معضل اجتماعی زباله‌گردی کودکان و استفاده از این کودکان از سوی پیمانکاران بانفوذ شهرداری، در زمرهٔ مصداق‌های جنایت بر ضد بشر به‌حساب آمده و بُعدهایی چنان گسترده‌ پیدا کرده و نگران‌کننده شده است که حتی دولت‌مردان هم دیگر نمی‌توانند با آمارسازی یا با تجاهل از کنار آن بگذرند. روزنامه خراسان، به‌نقل از طیبه سیاوشی، نایب‌رئیس فراکسیون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مجلس شورای اسلامی، درباره کودکان زباله‌گرد، نوشت: “۶۰ درصد این کودکان غیر ایرانی و ۴۰ درصد باقی‌مانده ایرانی هستند. ” او در ادامه گفت: “تهران، مشهد، زاهدان و اهواز شهرهایی هستند که کودکان زباله‌گرد در آن جا بیشتر از دیگر مناطق به‌کار گرفته می‌شوند. “پیش از این نیز وحید قبادی‌دانا، رئیس سازمان بهزیستی، در گفت‌وگو با “ایلنا”، از به‌کارگیری کودکان در تهران برای غربال‌گری زباله خبر داده و گفته بود: “با کودکان زباله‌گرد، بار‌ها از شهرداری مطالبه کرده‌ایم که به پیمانکاران اجازه ندهند از کودکان در غربالگری زباله سوءاستفاده کنند. اما تذکرات پارلمان شهر تهران و سازمان بهزیستی نیز تا کنون نتوانسته شهرداری را وادارد تا با گذشت از سودی که به گفته برخی از فعالان حوزهٔ پسماند به ۲۰۰ میلیارد تومان می‌رسد، پیمانکاران پسماند را به رفتاری انسانی و ضابطه‌مند مجبور کند. ” همچنین داریوش بیات‌نژاد، مدیرکل سازمان بهزیستی استان تهران، هم به خبرگزاری آنا (خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی) گفته بود: “برخی از پیمانکاران کودکان کار را برای جمع‌آوری زباله دراختیار می‌گیرند و روانه خیابان‌ها می‌کنند. ماه قبل سوسن مازیارفر، یکی از پژوهشگران این عرصه، درخصوص پدیدهٔ زباله‌گردی کودکان، گفته بود: “برخی از آن‌ها بیش از ۷۰ تا ۸۰ کیلو زباله را روزانه بر دوش خود می‌کشند و نمی‌توانند از گاری استفاده کنند زیرا مأمور شهرداری گاری‌های آنان را می‌گیرد. برای این کودکان کارت‌های غیرقانونی طراحی شده که شهرداری می‌گوید از جانب ما نیست اما مأموران بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان رشوه می‌گیرند که اجازه بدهند این کودکان تفکیک زباله کنند و اگر این باج را ندهند به این کودکان اجازه کار داده نمی‌شود ” [روزنامه خراسان، ۸ آبان‌ماه ۱۳۹۸].

در این ارتباط، سایت رویداد ۲۴، ۱۳ آبان‌ماه ۱۳۹۸، می‌نویسد: “موضوع ساده است؛ کارگران فاقد شناسنامه یا اتباع غیرقانونی نیروی کار ارزان‌تر و بی حاشیه‌ای هستند و کم‌دردسر‌ترین آن‌ها نیز کودکان هستند، این کارگران روزانه ۱۰۰ تا ۳۰۰ کیلو زباله جمع‌آوری کرده و خود تفکیک می‌کنند و بابت هر کیلو هم ۳۰۰ تا ۵۰۰ تومان دریافتی دارند. این درحالی ‌است که به‌عنوان مثال بر اساس نرخ مصوب شهرداری، هر کیلو کاغذ ۱۷۰۰ تومان و هر کیلو پلاستیک ۲۰۰۰ تومان قیمت دارد. البته این قیمت زباله‌هایی است که پیمانکار باید در قبال گرفتن زباله از شهروندان به آن‌ها بپردازد. یعنی اگر شهروندی زباله تفکیک شده خود را به پیمانکار از طریق غرفه‌های پسماند یا ماشین‌های جمع‌آوری زباله تحویل دهد پیمانکار ملزم به پرداخت آن است. پیمانکار با به‌کارگیری افراد بی‌پناه و کودکان از پرداخت این مبالغ خود را خلاص کرده و ماهیانه یک میلیون تومان به کارگران می‌پردازد و سود اصلی به جیب پیمانکار می‌رود. ثروت به‌دست‌ آمده از زباله‌ای که به شیوه دستی و با استفاده از کودکان و بزرگ‌سالان زباله‌گرد به‌دست آمده آن قدر هست که پیمانکاران بتوانند ماهانه میلیارد‌ها تومان به‌حساب شهرداری واریز کنند و آن‌چنان این نهاد نمک‌گیر شود که دیگر نسبت به عدم رعایت قانون کار و البته سوءاستفاده از کودکان اعتراضی نداشته باشد. ” ناگفته روشن است که مافیای زباله هم‌اینک روزانه میلیاردها تومان از بازار آشفتهٔ بازیافت پسماندها از مرحلهٔ جمع‌آوری تا تفکیک، بازیافت و فرآوری سود می‌برد.

با تأیید این واقعیت، امروز ناگزیر هر نهاد و ارگان مسئولی با فرافکنی سعی در رهانیدن گریبان خود از این معضل اجتماعی دارد. با این حال، نباید از نظر دور داشت که تمامی این نهادها و سازمان‌ها، همچون حلقه‌های به‌هم‌پیوستهٔ نظام و مجری سیاست‌های ضدمردمی آن، در بروز و ادامهٔ فاجعهٔ زباله‌گردی کودکان کشورمان نقشی چشمگیر داشته و دارند. ابعاد این فاجعه چنان برجسته و عظیم است که سایت رویداد ۲۴، نکته ‌تأمل‌برانگیزی در مورد مکانیسم بروز و ادامهٔ آن یادآور شد. این سایت به‌نقل از الهام فخاری، از اعضای شورای شهر تهران، نوشت: “جای پای مافیای پسماند آن‌چنان محکم است که چندین بار در مورد حوزهٔ پسماند و نحوهٔ جمع‌آوری آن نیز تذکر داده و حتی به او گفته‌اند این حوزه خطرناک است و ممکن است برای او مشکلی پیش بیاید. ”

حل مسئله بازیافت، تفکیک، و انهدام زباله‌ها در جهان پیشرفته امروز با استفاده از روش‌های بهداشتی و مدرن صورت می‌گیرد و نه با استفاده از کودکان معصوم و محرومی که برای به‌دست آوردن قرص نانی ناگزیر به این کار تن درمی‌دهند. حل مسئله کودکان کار و هزاران معضل لاینحل دیگر نیازمند ادارهٔ جامعه به‌وسیله دولتی ملی و دمکراتیک و با همراهی عزمی ملی از سوی مردم میهن ما است.

نامۀ مردم