در روزهایی که مردم با سختی‌های فراوان اقتصادی خود را آماده شروع سال نو و فصل بهار می‌کردند، بارش‌های جوی از نقاط شمالی کشور و سپس از ناحیه‌ی زاگرس، سبب بروز خسارت‌های بی شماری شد تا یک بار دیگر غفلت‌های عمیق مدیریتی در میدان بزرگ اقلیم که نتیجه چندین دهه عملکرد بسیار ضعیف بوده بیش از پیش نمایان شود.

بیهوده نیست اگر سخن از ورشکستگی مدیریتی به میان آورده و آمارهای مستند را به گواهی این حقیقتِ تلخ بگیریم که بسیاری از خط قرمزهای اکولوژیکی را با سرعت رد کرده و شوربختانه هنوز هم متوجه اقدامات خود نیستیم و هنوز هم بر طبل تو خالی توسعه ناپایدار می‌کوبیم تا امروز شاهد چنین شرایط وخیمی در بسیاری از استان‌ها، شهرها و روستاهای خود باشیم.

در این شرایط می‌توان سوال‌های بسیاری را مطرح کرد اما به راستی چه عواملی باعثِ ناپایدار شدن شرایط محیطی در کشور شده و چگونه است که برنامه‌های آینده محور بر پایه توسعه‌ی پایدار عقب نگه داشته شده‌اند!؟ با در نظر گرفتن هشدارهایی که اقلیم شناسان و پژوهشگران حوزه آب و محیط زیست در طی دهه‌های اخیر داده‌اند، به کار بردن جمله‌هایی همچون دوباره غافگیر شدیم و یا این سیل ناشی از تغییرات آب و هوایی است، نه تنها خردمندانه نیست، بلکه به صورت مستقیم بر بی دانشی ما تاکید می‌کند.

ساخت سدهای بیشتر سودی ندارد، آبخیزداری تقویت شود

محسن تیزهوش کارشناس محیط زیست در گفت و گو با مهر، با اشاره به اینکه در طی یک هفته گذشته شاهد بروز سیلابی با وسعت و شدت زیاد بودیم که آسیب‌های جدی به زیرساخت‌های کشور وارد کرد، اظهار داشت: اگر امروز به راستی به دنبال یافتن مقصر هستیم بهتر است تمرکز خود را بر روی عملکرد خودمان چرخانده و فارغ از هیاهوهای بی فایده، راهبردهای اساسی را بر بنیاد شرایط حاکم بر اقلیم کشور از طریق پژوهشگران حوزه‌های منابع طبیعی و محیط زیست به شکلی واقعی و سزاوارانه بررسی و نتیجه را به جهت اجرا به دست مدیرانی بدهیم که در مسیر توسعه‌ی پایدار جدی هستند.

وی افزود: به عنوان مثال پیگیری ساخت سدهای بیشتر با این دلیل که اگر سدهای بیشتری ساخته می‌شد امروز چنین نشده بود، هیچ سودی نخواهد داشت؛ در مقابل بالا بردن بودجه طرح‌هایی همچون آبخیزداری می‌تواند از شدت سیل‌های آتی کم کرده و از سوی دیگر می‌توانیم از شدت فرسایش خاک نیز بکاهیم.

اگر به پایداری طبیعت بازنگردیم، رخدادهای بعدی می‌تواند بسیار خطرناک‌تر باشد

این کارشناس محیط زیست با تاکید بر اینکه یکی دیگر از ایده‌های آینده محور طرح تنفس جنگل در شمال کشور است که باید به صورت کامل اجرا شود، ادامه داد: میزان بارش از یک سو و اکوسیستم‌های تخریب شده هم از سوی دیگر سبب بروز چنین حوادثی شده و اگر به پایداری طبیعت بازنگردیم، رخدادهای بعدی می‌تواند بسیار خطرناک‌تر باشد.

در مسیل های بسیاری ساخت و ساز انجام شده و رودخانه‌های فصلی تبدیل به مسکن و جاده شده‌اند

تیزهوش با اشاره به اینکه در منطقه زاگرس به ویژه در استانی همچون لرستان شرایط با شمال کشور کاملاً متفاوت است زیرا در مسیل های بسیاری ساخت و ساز انجام شده و رودخانه‌های فصلی تبدیل به مسکن و جاده شده‌اند، گفت: ریزش کوه‌ها و مسدود شدن جاده‌ها نمونه‌ای بارز از طرح‌هایی است که بدون ارزیابی، اجرا شده و در چنین روزهایی سبب تنش‌های گوناگون می‌شود.

از بین رفتن پوشش گیاهی زاگرس، راه را برای بروز سیل‌های غیرقابل کنترل باز گذاشته

وی با بیان اینکه از سوی دیگر و در غیاب قوانین حامی طبیعت شاهد تخریب درختان بلوط هستیم که همین سبب تشدید شکنندگی در اکوسیستم زاگرس شده است، تصریح کرد: از بین رفتن پوشش‌های گیاهی به دلیل چرای بی رویه دام و یا بهره کشی‌های پی در پی از رودخانه‌ها راه را برای گسترش خشکیدگی و بروز سیل‌های غیرقابل کنترل کاملاً باز گذاشته است.

این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه در روزهای اخیر نیز موضوع ورود کشور به دوره ترسالی مطرح شده که این موضوع مبنای علمی نداشته و چالش خشکسالی و خشکیدگی همچنان در کنار ما خواهد بود، یادآور شد: این برنامه‌های ماست که می‌تواند در راستای یک انطباق اکولوژیک شرایط را برای مدیریت پایدار بر منابع فراهم آورد.

حق طبیعت شامل رودخانه، تالاب، چشمه، کوه، گیاه و جانور را حفظ کنیم

دکتر حسین آخانی عضو هیأت علمی دانشکده علوم دانشگاه تهران نیز در سخنانی گفته است: می‌دانم، الان وقت مچ گیری نیست؛ الان وقت همدردی و کمک به هموطنان است؛ من حداقل در سه سخنرانی که در همایش‌های متعددی در سال ۹۶ و ۹۷ سخنران بودم، عکسی از رودخانه خشک شیراز نشان داده بودم که به خیابان تبدیل شده بود و در هر سه، کلمه شرم بر این مهندسی باد را در سالن سخنرانی فریاد زدم.

وی ادامه داد: من یک گیاهشناسم، از مهندسی جاده و پل و سد چیزی نمی دانم، ولی به عنوان یک طبیعت شناس، یک چیز را می‌دانم که دهانه یک رودخانه و یا مسیل، فقط گذرگاه آب است.

در سیاست‌های خودرو محوری و بتن محوری تجدید نظر کنید

این عضو هیئت علمی دانشکده علوم دانشگاه تهران گفته است: چند دقیقه سیل در شیراز به ما پیام بسیار محکمی داشت، اول آنکه طبیعت را نباید دستکاری کرد و حق طبیعت شامل رودخانه، تالاب، چشمه، کوه، گیاه و جانور را حفظ کرد و دوم آنکه پر کردن کشور از خودرو و جاده یک اشتباه بزرگ است، شما دیدید که در چند دقیقه خودروها و جاده شدند بلا، من وقتی اولین فیلم‌ها را دیدم، وحشتم گرفت که اگر سیل تداوم داشته باشد، انبوه این خودروها، راه را می‌بندند و سیلاب به داخل شهر می‌رود. عکس‌های سیل شیراز را قاب کنید و در سیاست‌های خودرو محوری و بتن محوری تجدید نظر کنید.

به هر روی، سالهاست که محیط زیست جایگاه سزاواری در میان برنامه‌های توسعه محور نداشته و همواره مورد تخریب و بهره کشی قرار گرفته و اینک با تداوم بی دانشی در برخورد با اقلیم و جای خالی ارزیابی و آمایش در ساختارهای اکولوژیک، تنها و تنها بر مساحت خشکیدگی ایران افزوده و در حقیقت از آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی این رویکرد غافل مانده‌ایم؛ در حالی که باید با اقدامی بر اساس دانشِ روز و برنامه‌های آینده محور از شدت آسیب‌های وارد شده کم کرده و شرایط را برای احیای طبیعت فراهم می‌کردیم.

در سرزمین خشک و بسیار خشکی همچون ایران هیچگاه نباید علم‌هایی همچون اکولوژی، هیدرولوژی، مرتع داری و ساخت و گسترش شهرها بر اساس علمِ مهندسی را دست کم گرفت. در حقیقت آنچه که در شهرهای شمالی و غربی کشور رخ داد حاصل چند دهه بی توجهی به اصول و قوانین طبیعت است که در زیر سایه سیاست‌های شتابزده و نابخردانه تبدیل به سیلابی شد که روزهای نخست سال را بسیار تلخ کرد!