تابلو نقاشی “سوم ماه مه” را فرانسیسکو گویا نقاش اسپانیایی از رویداد سوم ماه مه ۱۸۰۸ / ۱۱۸۷ خورشیدی در سال ۱۸۱۴/ ۱۱۹۳ خورشیدی خلق کرد. این تابلو جزو برجسته‌ترین آثار تاریخ هنر نقاشی است. در این تابلو نقاش هنرمند صحنه‌ای از وقایع خشونت‌بار در پی اشغال اسپانیا از سوی نیروهای ناپلئون را به‌تصویر می‌کشد.
این اثر سندی هنری است که علاوه بر جنبهٔ ارزشمند زیبایی‌شناختی‌اش، به‌لحاظ مضمون و بار سیاسی و انسانی‌اش کاری عظیم است.
گویا با خلق این اثر، قدرتِ هنر در بازتاب دادن واقعیت‌های تاریخی و اجتماعی را توانسته است به‌خوبی به‌نمایش بگذارد. او با استفاده از ترکیب‌بندی‌ای (کُمپوزیسیونی) هوشمندانه، نورپردازی‌ای شورانگیز و چشمگیر (دراماتیک)، و مضمونی انسانی، این اثر را به یکی از مهم‌ترین بیانیه‌های هنر بصری علیه ظلم و خشونت ارتقا داده است.
این نقاشی رویداد قیام مردم مادرید در برابر اشغالگری ناپلئون و نیروهایش در سال ۱۸۰۸ / ۱۱۸۷ خورشیدی را بر بوم نقاشی ثبت کرده است. این قیام به‌شدت سرکوب شد و سربازان ناپلئون شماری بسیار از انقلابیون را اعدام کردند.
گویا در این اثر، شبِ تیرباران انقلابیون، سایه‌روشن‌های ابعاد خشونت‌بار اعدام‌ها، و پای‌مردی‌هایی درخشان را به‌شکلی تأثیرگذار نشان می‌دهد.
تمرکز این اثر بر قربانیان است. در سمت چپ تابلو انقلابیون تیرباران شده بر خاک خونین افتاده‌اند، در سمت راست انقلابیون که در انتظار نوبت بعدی اعدام ایستاده‌اند، و در مرکز نقاشی مردی با پیراهن سفید قرار گرفته است که با دلاوری چشم در چشم جوخهٔ مرگ دوخته و دستانش را به‌نشانهٔ آمادگی برای پذیرش مرگ بالا برده است. چهرهٔ جوان او نمادی از سادگی و معصومیت سنخ انسان‌هایی ساده و بی‌گناه اما خواهان آزادی میهن از چنگ اشغالگران است.
منبع نور صحنه که یک فانوس است بر قربانیان تابیده می‌شود و تباینِ (کُنتراستِ) روشنایی مرکزِ تابلو با تاریکی اطراف را قوی می‌کند. این نور فضایی چشمگیر و احساسی (دراماتیک) به‌وجود آورده و بر دلیری شخصیت مرکزی و دیگر قیام کنندگان که قربانیان ستم اشغالگران‌اند تأکید بیشتر کرده است.
در سمت راست نقاشی، جمعی از نیروهای سرکوبگر- جوخهٔ اعدام- دیده می‌شوند که سلاح‌های‌شان را به سمت قربانیان نشانه گرفته‌اند. آنان را نقاش بدون نشان دادن چهره‌شان نمایش داده است و این نکته بی‌هویتی، بی‌رحمی، و اطاعت کورکورانهٔ ماشینیِ مجریان کشتار مردم و اِعمال خشونت را برجسته می‌کند.
در پس‌زمینهٔ تابلو کوه‌های تاریک و خالی، چشم‌انداز تیرهٔ شهر مادرید که در دوردست دیده می شود، به نمایی اندوه‌زا از بی‌پناهی تحمیل شده به قربانیان از سوی نیروهای ضدمردمی تبدیل می‌شوند.
این نقاشی یکی از نخستین آثار هنری است که خشونت جنگ را به‌جای نشان دادن قهرمانی، از منظر قربانیان به‌تصویر می‌کشد و بر هنر مدرن و جنبش‌های ضدجنگ توانسته است تأثیری زیاد داشته باشد و نیز همچون سندی هنری از تاریخ اسپانیا و مبارزات مردم این کشور علیه اشغالگران شناخته می‌شود.
این اثر هنری- نقاشی رنگ روغن روی بوم- با ابعاد ۳۴۷×۲۶۸سانتی‌متر در ”موزۀ پرادو“ در شهر مادرید، پایتخت اسپانیا نگهداری می‌شود.
بن‌مایه‌ها:
“ویکی‌پدیا” و “چت جی‌پی‌تی”
به نقل از «به سوی آینده» دورۀ دوم، سال سوم، شمارۀ ۱۰، آذر ۱۴۰۳
