اندیشکده آمریکایی «رند» در مقالهای تلاشهای چین برای تشکیل یک ائتلاف بین کشورهای درحالتوسعه و ایفای نقشی پررنگتر در معادلات سیاسی جهان را مورد بررسی قرار داده است.
اندیشکده آمریکایی «رند» در مقالهای به قلم «تیموتی هیت» پژوهشگر امور دفاعی و بینالملل این اندیشکده، ضمن اشاره به تلاشهای چین در سالهای اخیر برای تشکیل یک ائتلاف جهانی با حضور حداکثری کشورهای درحالتوسعه، اثرات این رویکرد دولتمردان پکن را بر معادلات سیاسی جهان بررسی کرده است.
در حالی که اختلافات بین چین و آمریکا بر سر مسائل تجاری شدت گرفته است، برخی تحلیلگران بر این باورند که عوامل داخلی باعث شده است که «شی جینپینگ» رئیسجمهور چین در برهه کنونی تمایلی برای سازش با آمریکا نداشته باشد؛ اما محقق اندیشکده رند بر این باور است که در این میان نباید از مسائل بینالمللی و مشخصاً تمایل روزافزون چین به ایفای نقشی پررنگتر در معادلات جهانی غافل شد.
تلاش چین برای تشکیل یک ائتلاف جهانی با حضور کشورهای درحالتوسعه نه تنها به این کشور انگیزه میدهد تا در برابر وسوسه سازش با آمریکا مقاومت کند، بلکه احتمالاً موجب پیچیدگی بیشتر روند حل و فصل مناقشات تجاری پکن با سایر دولتهای غربی نیز خواهد شد.
مقامات چین اکنون طرح توسعه «شبکهای جهانی از شرکا» را به عنوان بخشی از راهبردهای سیاست خارجی این کشور برای تبدیل شدن به یک ابرقدرت جهانی، در اولویت قرار دادهاند. ریشههای این تغییر رویکرد را باید در کنفرانس «فعالیتهای مرتبط با سیاست خارجی» که در سال ۲۰۱۴ در چین برگزار شد جستجو کرد؛ کنفرانسی که «شی جینپینگ» در آن ضرورت ایجاد شبکهای جهانی متشکل از کشورهای دوست و شریک چین را مورد تأکید قرار داد.
نویسنده مقاله معتقد است اگرچه مقامات چینی بارها تأکید کردهاند که هر کشوری میتواند برای کشورشان یک شریک بالقوه باشد اما با نگاهی دقیقتر به بیانیههای رسمی آنها میتوان دریافت که هدف اصلی چین ایجاد یک ائتلاف سیاسی متشکل از کشورهای درحالتوسعه است، چنانکه در کنفرانس سال ۲۰۱۴ نیز رئیسجمهور چین از دیگر مقامات کشورش خواسته بود که «صدای سایر کشورهای درحالتوسعه» باشند.
در سال ۲۰۱۷ «وانگ یی» وزیر امور خارجه چین در مقالهای خاطرنشان ساخت که معنای واقعی شراکت، همکاری صلحآمیز بر اساس عدالت و انصاف است. وی در مقاله خود عدالت را اینگونه تعریف کرده بود: «مخالفت با دخالت در امور داخلی دیگر کشورها و مخالفت با تحمیل خواستههای یک کشور به دیگران». وانگ یی در تعریف واژه انصاف نیز بر لزوم محترم شمردن منافع کشورهای درحالتوسعه توسط کشورهای پیشرفته تأکید کرده بود.
از نظر پژوهشگر اندیشکده رند، معیارها و هنجارهایی که چین برای ائتلاف جهانی مد نظر خود تعریف نموده، به گونهای است که در نهایت خود رهبر این ائتلاف باشد. وی به این نکته اشاره میکند که شی جینپینگ در کنفرانس سیاست خارجی حزب کمونیست در سال ۲۰۱۸ کشورهای درحالتوسعه را متحدان ذاتی چین خوانده و بر ضرورت جذب آنها نه به عنوان متحد نظامی بلکه به عنوان متحد سیاسی تأکید کرده است.
چین میکوشد تا با تشکیل یک ائتلاف منسجم از کشورهای درحالتوسعه، قدرت غرب را به چالش بکشد و از منافع کشورهای درحالتوسعه دفاع کند. چینیها معتقدند با توجه به کاهش سهم کشورهای غربی از تولید ناخالص جهان در دهههای اخیر، سهم کنونی آنها از اداره جهان نامتناسب و ناعادلانه است و باید تعدیل شود. از طرفی به نوشته روزنامه پیپل دیلی چین، این کشور در کنار تلاش میکند تا در برابر آمریکا و متحدان سیاسی و نظامیاش بایستد و اجازه ندهد که آنها امنیت دیگر کشورها را فدای امنیت خود کنند.
حال که چین میخواهد رهبر کشورهای درحالتوسعه باشد، اثبات ادعاهایش در زمینه دفاع از منافع این کشورها منوط به این است که بتواند در مقابل آمریکا از منافع خود دفاع کند. اگر چین به راحتی در برابر فشارهای آمریکا تسلیم شود و از منافع خود بگذرد، کشورهای درحالتوسعه چگونه میتوانند به این کشور اعتماد کنند؟
تشکیل یک ائتلاف بزرگ با حضور حداکثری کشورهای درحالتوسعه انگیزه بیشتری را به چین میدهد تا از کشورهایی که در حال مناقشه با کشورهای غربی هستند یا از طرف آنها تحت فشار قرار گرفتهاند، حمایت کند. مثلاً در سال ۲۰۱۷ چین، روسیه و هند در بیانیهای مشترک مواضعی را در قبال برخی مسائل روز جهان شامل جنگ سوریه، موضوع فلسطین و حقوق دریایی اتخاذ کردند که با مواضع آمریکا و کشورهای غربی در تضاد بود.
نویسنده مقاله در پایان اذعان میکند که اگرچه پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد برای مدتی عملاً هیچ کشوری قادر نبود قدرت غرب را به چالش بکشد اما اینک وضعیت فرق کرده و چین توانسته است راهگشای بسیاری از کشورهایی باشد که نمیخواهند به دموکراسی غربی تن بدهند.
تسنیم