دستان یخ‌زده، تراژدی کودکانی است که سرنوشت آنان در خیابان رقم می‌خورد، این کودکان به‎خاطر تهیه تکه‌نانی برای خانواده از تحصیل بازمانده و آینده‌ای پُر از آسیب در انتظارشان است؛ این پدیده فضایی را ایجاد کرده که بغض جامعه بوده و وجدان هر انسان پاک سرشتی را می‌رنجاند.

کودکان کاری که سر هر چهارراه گل می‌فروشند و شیشه اتومبیل‌ها را پاک می‌کنند. کودکانی هستند که باید بازی و تحصیل کرده اما جبر زمانه سبب شده به این کار روی آورند پس باید یاریگرشان باشیم. موضوعی که متاسفانه نهادهای متولی آنها را به همدیگر پاس می‌دهند و هیچ‌کس نیست که پاسخگوی این وضعیت باشد و آنان همچنان پشت چراغ قرمز زندگی می‌مانند و حق کودکی ندارند.

شناسایی ۴۸۸ کودک کار در لرستان

در این خصوص فاطمه زهرا توکلی، مدیرکل بهزیستی لرستان با بیان اینکه ۱۱ دستگاه استان متولی توانمندسازی کودکان کار هستند اما متاسفانه این امر تنها به دوش بهزیستی است، افزود: زنگ خطر کودکان کار در شهرهای بزرگ به صدا درآمده و در سال ۸۴ هیأت وزیران مصوبه‌ای برای ساماندهی آنان داشته، این درحالیست که ۱۱ دستگاه متولی سازماندهی کودکان کار هستند و سوالی که اینجا مطرح می‌شود این بوده که چرا سازمان بهزیستی به عنوان متولی شناخته می‌شود جای بحث دارد.

وی با بیان اینکه ساماندهی کودکان کار در استان تبدیل به مطالبه عمومی شده است، بیان کرد: تعدادی از این کودکان کار شناسایی شده و بخشی از این افراد مهاجر بودند.

مدیرکل بهزیستی لرستان با بیان اینکه بر اساس آخرین شناسایی ۴۸۸ کودک کار در استان داریم، یادآور شد: از این تعداد ۹ نفر تحت پوشش کمیته امداد بودند و ۶۶ نفر آنها مستمری‌شان برقرار است.

توکلی با اشاره به اینکه این سازمان به تنهایی اقدام به تأسیس سه مرکز نگهداری از این کودکان در خرم‌آباد و بروجرد کرده است، افزود: ۴۱۷ میلیون تومان طی دو سال اخیر تحت عنوان کمک هزینه مدرسه و معیشت، کارگاه‌های آموزشی و تأسیس این سه مرکز هزینه شده است.

وظیفه بهزیستی شناسایی و نیاز سنجی این کودکان است

وی تصریح کرد: همچنین ۱۱۰ نفر از مادران این کودکان آموزش‌های فنی و حرفه‌ای را فراگرفتند و ۵۰ نفر آنها موفق به کسب مدرک فنی و حرفه‌ای شدند و چنانچه کارفرمایی آنها را به کار گیرد آمادگی داریم تسهیلاتی را در اختیار این کارفرما قرار دهیم تا این مادران اشتغال و این کودکان از چرخه کار خارج شوند.

مدیرکل بهزیستی لرستان با اشاره به اینکه با بیمارستان شفا قراردادی بسته‌ایم تا ۲۱۰ خدمات درمانی دریافت کنند، تأکید کرد: اگر قرار است این کودکان توانمند و از آسیب‌ها دور شوند نیازمند همکاری جدی ۱۱ دستگاه متولی هستیم.

توکلی با تاکید براینکه وظیفه بهزیستی شناسایی و نیاز سنجی این کودکان است و دستگاه‌های دیگر که در بحث ساماندهی این کودکان نقش دارند باید به رسالت خود عمل کنند، خاطرنشان کرد: از مجموع کودکان شناسایی شده، ۶۷ درصد دستفروشی، ۸ درصد پادویی، ۱۲ درصد شیشه پاک‌کنی، یک درصد جمع آوری ضایعات و ۸ درصد وزن کرده و تعدادی از آنان در مغازه‌ها کار می‌کنند.

کودکان کار با معضلات زیادی روبرو هستند، معضلاتی از قبیل بیماری و مشکلات اجتماعی تا مسائل روانی و روحی که باعث می‌شود در آینده نیز این افراد دچار مشکلاتی شوند. یکی از مصادیق خشونت علیه کودکان نیز کار در شرایط سخت و دشواری مانند زمستان و خیابان‌هاست.

فقر فرهنگی و ساختار نامطلوب اقتصادی کودکان کار را ایجاد کرده است

در این باره فرهاد طهماسبی دکترای جامعه‌شناسی با بیان اینکه کودکان خیابانی در استان ما کودکان کار هستند، اظهار کرد: در استان کودک خیابانی که شب را در خیابان سپری می‌کنند نداریم و آنها کودکان کار هستند.

وی با بیان اینکه برآوردها نشان می‎دهد در سطح استان ۷۰۰ کودک کار خیابانی وجود دارد،اضافه کرد: سال گذشته ۲۸۱ کودک در استان شناسایی و ساماندهی شدند.

این مدرس دانشگاه‌های استان با بیان اینکه علت معیشتی و ناشی از ساختارهای نامطلوب اقتصادی و فقر فرهنگی که در محیط زندگی این کودکان وجود دارد، سبب ایجاد این پدیده شده است، یادآور شد: بخش معیشتی و ساختاری دست ما نیست که آن را مرتفع کنیم یعنی اگر بخواهیم نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی را کاهش دهیم باید برنامه‌های بزرگ اجتماعی و فرهنگی طراحی کنیم.

طهماسبی با اشاره به اینکه باید روش‌هایی بکار ببریم که هم خانواده‌ها توانمند و هم کودکان ذیل آنها توانمند شوند، گفت: باید خانواده‌های این کودکان را به لحاظ اقتصادی و فرهنگی حمایت کنیم؛ توانمندسازی آنان این نباشد که مسمتری به آنان پرداخت کنیم بلکه باید حرفه‌ای به آنان آموزش دهیم تا منبعی بری امرار معاش باشد.

وی تاکید کرد: کار توانمندسازی خانواده‎هارا از دستگاه دولتی به مردمی سوق دهیم و در این راستا تشکل‌ها مردمی همکاری لازم را داشته باشند.

به‎جز مسئولان، مردم نیز نقش ویژه‌ای در برابر معضلات اجتماعی نظیرکودکان کاردارند، سوالی که مطرح می‌شود این است با این کودکان چطور باید برخورد کرد، آیا باید به آن‌ها پول داد آیا باید آن‌ها را راند تا از کار بیزار شوند و به آن مشغول نشوند؟ یا آنان را به حال خود رها کرد؟ اینها همه ابهاماتی است که باید مسئولین بجای سکوت، پاسخگو باشند.
‌

کودکان بی‌بهره از تجربه دوران کودکی

در این باره دکتر داوود کردستانی، روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور لرستان گفت: معمولاً کودکان کار به کودکانی گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به یک کاری مشغول هستند و سبب می‌شود از رفتن به مدرسه و تجربه آن دوران کودکی بی‌بهره بمانند و معمولاً دارای خانواده هستند و به علت فقر مبادرت به انجام کار می‌کنند.

وی با بیان اینکه کودکان کار کسانی هستند که تماس با خانواده را حفظ کرده ولی به‎علت فقر اکثر ساعات در خیابان سپری می‎کنند، بیان کرد: عوامل اجتماعی و اقتصادی، مشکلات و فقر اقتصادی، ناآرامی‌های سیاسی، رشد جمعیت، بیکاری و بلایای طبیعی در ایجاد این پدیده موثر هستند.

این دکترای روانشناسی گفت: زمینه‌های اجتماعی مثل توزیع ناعادلانه منابع و حاشیه‌نشینی، عوامل مستقیمی همچون خانواده‌های بزرگ، پرجمعیت و فقیر، طلاق، اعتیاد، بدرفتاری اعضای خانواده، عدم توجه و تحصیلات پایین اولیاء، طرد کودکان، ترک خانه، کمک به معیشت خانواده و… زمینه‌ساز تبدیل کودکان کار شده است.

کودکان کار در پسران بیشتر از دختران نمود دارد

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه کودکان کار در پسران بیشتر از دختران نمود دارد، گفت: تحقیقات نشان می‌دهد تعداد زیادی از این افراد تحصیلات والدینشان در حد ابتدایی است و بالای ۷۰ درصد آنان والدین معتاد دارند و یا ازهم طلاق گرفتند.

این روانشناس با بیان اینکه کودکان کار دارای خانواده هستند و به خاطر مسائل معیشتی خانواده به این مهم پرداختند، گفت: در زمینه پیشگیری اگر بخواهیم اقدامی کنیم لازم است ارگان‌های دولتی راهکارهای مناسب را انتخاب کنند چراکه امروز نبود قوانین مشخص و مدون و ناهمگونی قوانین مشکلاتی را ایجاد کرده و به جای اینکه یک نهاد خاص پاسخگو باشد باید چند نهاد با همکاری هم این مشکل را حل کنند و متولی مستقیم ندارد؛ متولی بدون همکاری سایر سازمان‌ها راهی از پیش نمی‌برد.

عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور لرستان اظهار کرد: باید قوانین مدونی توسط مجلس وضع تا برخی از این مشکلات حل شود.

کردستانی یادآورشد: برخی از خانواده‌های این افراد بی‌بضاعت بوده و زیرخط فقر کار می‌کنند که همه این عوامل زمینه‌ساز ظهور و بروز کودکان کار است و این موضوع حمایت سازمان‌ها و نهادهای مختلف را می‌طلبد.

مشکلات کودکان کار به قدری ریشه‌ای و عمیق است که کلمات به سادگی قادر به تشریح آلام و تنگناهای آنان نبوده وتا زمانی که همگان بر موضوع مشترک برخورداری از مسئولیت اجتماعی در برخورد با کودکان کار دست نیابیم، حل مشکلات مربوط به این گروه از جامعه به این سادگی‌ها میسر نخواهد شد.

ساماندهی کودکان کار باید در اولویت قرار گیرد

در این خصوص نیز حسن اسماعیل زاده، مدرس دانشگاه‌های استان با بیان اینکه بین کودکان کار و خیابانی تفکیک صورت گیرد، تاکید کرد: ساماندهی کودکان کار باید در اولویت قرار گیرد.

وی اضافه کرد: نوع حمایت‌هایی از این افراد می‌شود خیلی مهم است و به خانواده‌های انان مهارت لازم آموزش داده شود تا توانمند شوند.

این دکترای جامعه‌شناسی تصریح کرد: باید روی بعد فرهنگی این مساله کار شود، هرچند حمایت از این افراد به شکل ناخواسته منجر به افزایش تعداد آنها می‌شود و این امر هم آسیب‌زاست.

اسماعیل‌زاده گفت: با توجه به سطح نیاز باید شناسایی‌ها انجام شود و نظارت روی این مهم باشد.

خانواده کودکان کار توانمند شوند

در خصوص کودکان کار، علی آشتاب مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان با بیان اینکه مشکلات مالی سبب شده که این کودکان به این نوع زندگی سوق پیدا می‌کنند، افزود: باید روی بحث توانمندسازی خانواده‌های این کودکان اهتمام ویژه شود و نوع علاقمندی آنان به مهارت مشخص شود.

وی با اشاره به اینکه با سازمان فنی و حرفه‌ای هماهنگی لازم را برای آموزش آنان داشته باشیم، گفت: برای تامین مالی این افراد نیز می‌توان موضوع را در کارگروه اشتغال استان مطرح کرد و متناسب با آموزشی که دیدند شغلی برای آنان ایجاد شود.

در قانون کار هم موضوع کودکان کار پیش‌بینی شده است. ماده ۷۹ کار کودکان زیر ۱۵ سال را ممنوع کرده است اما ماده ۸۰ گفته است،کسانی که ۱۵ تا ۱۸ سال دارند،کارگر نوجوان نامیده می‌شود. یعنی در قانون ما طبق شرایطی کار کودکان به رسمیت شناخته شده است. طبق ماده ۸۰ تا ۸۵ ساعت کارشان کمتر باشد،کار سلامت جسم و روانشان را تهدید نکند. حتی در مقابل نامه ۱۸۲ سازمان بین‌المللی کار که ایران پذیرفته است،آنجا هم کشورها را مکلف کرده که سن را تعریف بکنند. عدم تناقض از ۱۲ سال تا ۲۰ سال هم داریم. در آنجا منع اشکال کار کودکان پیش‌بینی شده و در ایران هم مصوب شده و ابلاغ کرده است. برنامه ساماندهی کودکان خیابانی هم سال ۷۸ تصویب می‌شود در هیات دولت و شرح وظایفی برای دستگاه‌های مختلف و مرتبط پیش‌بینی می‌شود.

کودکان کار نوعی تکدی‌گری محترمانه است

در این خصوص حبیب‌الله خجسته‌پور، معاون سیاسی امنیتی استانداری لرستان نیز با بیان اینکه در استان با پدیده کودکان خیابانی مواجه نیستیم و آنچه که وجود دارد کودکان کار هستند که فعالیت آنها شبه‌ تکدی‌گری است و واژه کار به آنها اطلاق نمی‌شود، اضافه کرد: در برخی فصول سال این کودکان سرچهار راه می‌ایستند و شیشه اتومبیل‌ها را تمیز کرده و یا دستفروشی می‌کنند که این کار نه تنها هیچ نفعی برای جامعه ندارد بلکه نوعی تکدی‌گری محترمانه است.

وی با بیان اینکه برای ساماندهی این کودکان از ظرفیت موسسه‌های خیریه و سمن‌ها غافل نشویم، بیان کرد: در گذشته کودک به صورت استادشاگردی حرفه‌ای یاد می‌گرفت و توانمند می‌شد اما کاری که امروز کودکان کار انجام می‌دهند نفعی برای جامعه ندارد.

کودکان کار، اصلی‌ترین قربانیان خشونت اقتصادی

هادی شریعتی عضو هیئت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز به ایسنا گفته بود: در حال حاضر کودکان کار، اصلی‌ترین قربانیان خشونت اقتصادی هستند، این شرایط باعث شده کودکان خردسال نیز به کارهای سخت و زیان بار روی آوردند.

وی با بیان اینکه با شدت گرفتن بحران های اقتصادی در کشور، وضعیت کودکان کار بیش از پیش در مسیری پیچیده و دشوار قرار گرفته است، اظهار کرد: شرایطی که باعث شده کودکان خردسال نیز به کارهای سخت و زیان بار روی آوردند و در حال حاضر کودکان کار، اصلی‌ترین قربانیان خشونت اقتصادی هستند چراکه خشونت اقتصادی که بر زندگی آنها و خانواده‌های تهی دست و کارگری شان سایه انداخته است.

عضو هیئت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان با بیان اینکه در این میان جذب تعداد کثیری از کودکان در دو شغل طاقت فرسای کولبری و زباله گردی تراژدی ناگواری را در زمینه کار کودک رقم زده است، عنوان کرده بود: رسانه‌ای شدن مشکلات مربوط به این کودکان بیشتر از قبل دیده می‌شود که البته مثل همه موج‌های خبری مشابه در مقطعی با بازخوردهای هیجانی جامعه همراه و پس از مدتی کوتاه مجددا این موج فروکش می‌کند و به دست فراموشی سپرده می‌شود.

شریعتی با اشاره به اینکه از دیگر تحولات در زمینه حمایت حقوقی از کودکان کار تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در مدت اخیر بود، تصریح کرد: هر چند که پرداختن به حقوق کودکان کار در این قانون پایین‌تر از سطح انتظارات جامعه مدنی و فعالان حقوق کودک بود اما در مواد و بندهایی به شکل مستقیم و یا غیر مستقیم به شرایط حقوقی این کودکان پرداخته شده است.

این فعال حقوق کودک می‌گوید: از آن جمله می‌توان به بند”ث” ماده ۶ اشاره کرد که وزرات تعاون ،کار و رفاه اجتماعی را مکلف کرده است تا نظارتی موثر بر اماکن کار جهت مقابله با آزار یا بهره کشی اقتصادی از اطفال و نوجوانان داشته باشد. در این بند نسبت به پوشش بیمه‌ای کارگران نوجوان ۱۵ تا ۱۸ سال تعیین تکلیف شده است، همچنین در ماده سه بند “ر” هرگونه وضعیت ناشی از فقر شدید، مهاجرت یا بی‌تابعیتی تحت عنوان وضعیت مخاطره آمیز برای کودک تعریف شده که براساس آن در مواد بعدی سیستم‌های حمایتی در نظر گرفته شده است.

کودکان مجبورند به خاطر نان‌آوری خانواده قید تحصیل را بزنند

در این خصوص علی رستمیان عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با بیان اینکه در لرستان کودکان کار وجود دارد و این پدیده به‎خاطر وضعیت اقتصادی، معیشتی و ضعیف خانواده‌هاست، گفت: این کودکان مجبورند به خاطر نان‌آوری خانواده قید تحصیل را بزنند و به صورت کودکان کار در خیابان‌ها به مشاغل کاذب دست بزنند و همین منشاء آلودگی است.

وی تاکید کرد: ۱۱ دستگاه متولی ساماندهی کودکان کار هستند و البته این مهم در کمیسیون اجتماعی با حضور وزیر کشور، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و رئیس سازمان بهزیستی مطرح شد و تفکیک وظایف فنی و درستی در این رابطه صورت گرفته است.

نماینده مردم سلسله و دلفان در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: برای گرفتن بودجه این ۱۱ دستگاه اقدام می‌کنند و زمانی‎که بخواهند پاسخگو باشند هر کدام وظایف را برگردن دیگری می‌اندازند و کسی پاسخگو نیست.

رستمیان اضافه کرد: از وزیر کشور درخواست کردیم تا هر کدام از این ۱۱ دستگاه را با وظیفه خود متوجه سازند، تا کجا پیش رفتند، مسئولیت نگهداری این کودکان با کیست؟ برای ساماندهی و توانمندسازی آنان چه کردند؟ متاسفانه این مسائل مغفول مانده‎اند.

وی گفت: در ساماندهی کودکان کار دستگاه‌های حمایتی سردرگم هستند و باید شورای اجتماعی کشور این مسائل را بازنگری و وظیفه ۱۱ دستگاه را مشخص و از آنان پاسخگویی را مطالبه کند.

عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی افزود: متاسفانه خلاء بزرگی در تداخل کاری وجود دارد و آن موازی کاری سازمان‌ها در این امر است که باید با فوریت از این موازی کاری جلوگیری و مسئولیت پاسخگویی این دستگاه‌ها مشخص شود و از پاسخگویی طفره نروند.

کودکان کار در معرض خطرات بسیاری قرار دارند. اگر مسئولان ساماندهی این کودکان تنها برای ساعتی از پشت میز خود بیرون بیایند، خواهند دید که این نان‌آوران کوچک با چه مشکلاتی مواجه‌اند، البته در طول سال شاهد جمع‌آوری این کودکان از خیابان‌ها و معابر هستیم اما متاسفانه این جمع‌آوری تنها مسکنی است و راهکار اساسی نبوده که این معضل برای همیشه رخت بربندد و باید به جای حذف کودکان از خیابان و انتقال آنان به مراکز دربسته دولتی، دنبال راه چاره‌ای موثر باشیم.

آزیتا یوسفیان
ایسنا