روز یکشنبه ۸ ژانویه (۱۸ دی)، درست یک هفته پس از برگزاری مراسم سوگند خوردن لوئیس ایناسیو لولا دا سیلوا به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید برزیل، صحنه‌ای در آن کشور دیده شد که یادآور تلاش ترامپ و هوادارانش در روز ۶ ژانویه ۲۰۲۱ در واکنش به شکست انتخاباتی ترامپ بود.
طرفداران ژاییر بولسونارو، رئیس‌جمهور پیشین برزیل که در انتخابات اخیر آن کشور (در ۸ آبان) از لولا دا سیلوا، نامزد چپ‌گرا، شکست خورد، روز یکشنبه به ساختمان‌های کنگره، دیوان عالی کشور، و کاخ ریاست‌جمهوری یورش بردند و سعی کردند با همان شیوهٔ کودتایی آمریکایی‌ها، دموکراسی در برزیل را زیر پا بگذارند.
هزاران تظاهرکنندهٔ راست‌گرا، با لباس‌هایی به رنگ‌های پرچم برزیل- زرد و سبز- راه خود را از میان اندک نیروهای نگهبانی در شهر برازیلیا، پایتخت برزیل، باز کردند و پیش از آنکه پلیس دوباره بتواند کنترل را به دست بگیرد، به مدّت چند ساعت موفق به اشغال ساختمان‌های دولتی شدند. این عده پس از آنکه دفترها را غارت کردند، سالن کنگره را با شلنگ آتش‌نشانی به آب بستند، و اتاق‌های ساختمان را به هم ریختند، مجبور به ترک محل شدند.
هدف یورش برندگان به ساختمان‌های دولتی متقاعد کردن ارتش به مداخله و باطل اعلام کردن نتایج انتخابات اخیر، برکنار کردن رئیس‌جمهور جدید لولا دا سیلوا، و بازگرداندن بولسونارو به قدرت بود. بولسونارو در انتخابات پاییز گذشته در دور دوم از لولا دا سیلوا شکست خورد، اما از پذیرش نتیجهٔ انتخابات و شکستش سر باز زد. حتی پیش از برگزاری انتخابات، بولسونارو به شیوهٔ ترامپ مدعی تقلب در انتخاب شد و گفت فقط در صورتی شکست خواهد خورد که چپ‌ها تقلب کنند.
روزی که شورشیان به ساختمان‌های دولتی برزیل یورش بردند، بولسونارو خودش در فلوریدا بود. آن روز، چون روز تعطیل بود، عدهٔ زیادی در ساختمان‌های دولتی نبودند. به همین دلیل، شورش ضدانقلابی هواداران بولسونارو بیشتر به خرابکاری و آسیب رساندن به ساختمان‌ها تبدیل شد، به‌خصوص وقتی که ارتش فراخوان آنها برای پیوستن به شورشیان را نادیده گرفت.
در نهایت، هواداران بولسونارو موفق نشدند به هدف خود، یعنی دامن زدن به هرج‌ومرج گسترده در سراسر کشور، برسند. صبح روز دوشنبه، بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ تن از آنها پشت میله‌های زندان بودند. نیروهای مترقی برزیل، از شخص رئیس‌جمهوری گرفته تا نهادهای مدنی جامعه، خواستار تحقیق فوری دربارهٔ این موضوع شدند که تظاهرکنندگان چگونه توانستند نقشهٔ خود را تا ورود به ساختمان‌های دولتی پیش ببرند.
لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور کنونی، بولسونارو را متهم کرد که “متعصبان فاشیست” را به اجرای کودتا تشویق کرده است. او همچنین از دولت فدرال خواست که کنترل امنیت در پایتخت را به دست گیرد.
لولا با اشاره به عده‌ای که به ساختمان‌های دولتی یورش برده بودند گفت: “تا کنون [در برزیل] چنین چیزی رخ نداده بود و این افراد باید مجازات شوند.”
بولسونارو که مدتی است در فلوریدای آمریکاست، یعنی در ایالت محبوب دیکتاتورها و رؤسای جمهور راست‌گرای سابق کشورهای آمریکای لاتین، اتهام لولا را رد و تقبیح کرد. او در توییتی نوشت: “تظاهرات مسالمت‌آمیز… بخشی از دموکراسی است.” او برای اینکه به نظر نیاید که بی‌قانونی را آشکارا تأیید می‌کند، گفت که البته “یورش به ساختمان‌های دولتی” استثنا است!
لوسیانا سانتوس، رهبر حزب کمونیست برزیل (PCdoB) و وزیر علوم و فناوری در دولت لولا دا سیلوا، خواستار مجازات شرکت‌کنندگان در کودتای ضدّدولتی شد. وی یورش به ساختمان‌های دولتی را محکوم کرد و گفت که تحقیق و بررسی و اقدام تنبیهی در این مورد نباید فقط محدود به کسانی باشد که در این یورش‌ها شرکت داشتند و باید شامل کسانی نیز بشود که این عده را سازمان‌دهی و تأمین مالی کرده‌اند.
خانم سانتوس همچنین تأکید کرد که پس از سال‌ها حکومت بولسونارویی، نباید به نیروهای راست‌گرا اجازه داد که در روند ترمیم و بازسازی سیاسی کشور اخلال و آن را از مسیر لازم منحرف کنند.
در چهار سالی که بولسونارو رئیس‌جمهور بود، میلیون‌ها برزیلی به فقر سقوط کردند. اکنون بیش از ۳۳میلیون برزیلی غذای کافی برای خوردن ندارند. عملکرد بولسونارو در جریان همه‌گیری کووید نیز بسیار زیان‌بار بود. او تا مدّت‌ها مدعی بود که ویروس جدید چیزی بیش از “یک آنفلوآنزای جزئی” نیست. در برخورد با همه‌گیری کرونا، بولسونارو از الگوی سیاست‌های ترامپ پیروی کرد، از جمله در خودداری کردن از ماسک زدن، واکسیناسیون، رعایت فاصلهٔ اجتماعی، و اِعمال قرنطینه.
تقریباً ۷۰۰هزار برزیلی قربانی این ویروس شدند. متخصصان همه‌گیری برزیل تخمین زدند که اگر به‌خاطر این سوءرفتار دولت نبود، بیش از نیمی از کسانی که جان خود را از دست دادند زنده می‌ماندند.
در دورهٔ ریاست‌جمهوری بولسونارو، برنامهٔ اقتصادی نولیبرالی پیش برده شد که به سود ثروتمندان و شرکت‌های بزرگ کشاورزی و استخراج منابع طبیعی بود. سیاست‌های ریاضتی در این برنامه آسیب زیادی به زندگی طبقهٔ کارگر، تهی‌دستان، و بومیان کشور، و نیز به محیط‌زیست برزیل زد. صاحبان شرکت‌های بزرگ که حالا نمایندهٔ سیاسی خود را در دولت از دست داده‌اند، نگران اصلاحات پیشنهادی لولا دا سیلوا و دوری از سیاست‌های نولیبرالی‌اند. شاید یورش به ساختمان‌های دولتی هشداری از جانب همین سرمایه‌داران بزرگ باشد.
خانم سانتوس، در همان روز یکشنبه ۱۸ دی گفت: “فاشیسم و تروریست‌هایی که در خدمت آن هستند نمی‌توانند قدرت مردم و بازگشت امید به بازسازی برزیل را متوقف کنند.”
رِنیلدو کالِیروس، عضو دیگر حزب کمونیست و معاون کنگرهٔ برزیل نیز ضمن محکوم کردن اقدام کودتایی راست‌گرایان، از دولت خواست در مورد پلیس و دیگر سازمان‌های انتظامی، که یا نتوانستند از یورش راست‌گرایان جلوگیری کنند یا حتی با آنها همدستی کردند، تحقیق کاملی کند. او گفت اگر ثابت شود آنهایی که باید حافظ نظم و امنیت باشند، بی‌کفایت بوده‌اند یا سوءنیّت داشته‌اند، آنها نیز باید مجازات شوند.
کمیتهٔ ایالتی حزب کمونیست در برازیلیا حتی صریح‌تر از این بود و انگشت اتهام را به سوی استاندار و مسئول امنیت منطقهٔ فدرال گرفت. در زمان یورش، استاندار در مرخصی بود و مسئول امنیت منطقه هم در مرخصی در فلوریدا بود. با اینکه کودتاگران پیشاپیش نیّت خود را اعلام کرده بودند، این مسئولان هیچ اقدام پیشگیرانه‌ای نکرده بودند. حتی پس از ورود بیش از ۱۰۰ اتوبوس پُر از معترضان به پایتخت، مقام‌های محلی هیچ اقدامی برای متوقف کردن آنها نکردند. هر دو این مسئولان دولتی، که از حامیان بولسونارو هستند، در حال حاضر از کار برکنار یا تعلیق شده‌اند.
در آمریکا، دونالد ترامپ در مورد تلاش کودتایی مشابه با کودتای خودش در ژانویه ۲۰۲۱ سکوت کرد. قرار بود ترامپ و مشاورانش با پسر ژاییر بولسونارو، که عضو پارلمان برزیل است، ملاقات کند. حزب راست افراطی “لیبرال” برزیل، در دورهٔ ریاست‌جمهوری بولسونارو و تا همین امروز، بزرگ‌ترین فراکسیون در مجلس نمایندگان و سنا و حامی سیاسی بولسونارو بوده است.
حزب کمونیست آمریکا نیز ضمن بازتاب دادن تحلیل حزب کمونیست برزیل (PCdoB) دربارهٔ اوضاع برزیل، “کودتای فاشیستی به سبک ۶ ژانویه [۲۰۲۱ در آمریکا] علیه دموکراسی برزیل” را محکوم کرد.
در واشنگتن، برخلاف دولت‌های پیشین آمریکا که سرنگونی دولت‌های مترقی منتخب در آمریکای لاتین را یا خودشان ترتیب می‌دادند یا حداقل آن را تأیید می‌کردند، جو بایدن، رئیس‌جمهور کنونی آمریکا، شورش‌های روز ۱۸ دی را “یورش به دموکراسی” خواند و گفت که مشتاقانه منتظر ادامهٔ همکاری با لولا است.
با این حال، جو بایدن زیر فشار فزاینده‌ای است که فقط تلاش برای کودتا را محکوم نکند و علیه خود بولسونارو اقدام کند. همان روز یکشنبه ۱۸ دی، خانم الکساندریا اوکاسیو-کورتِز، عضو مجلس نمایندگان آمریکا از حزب دموکرات، در توییتی نوشت: “نزدیک به دو سال پس از روزی که کاخ کنگرهٔ آمریکا مورد حملهٔ فاشیست‌ها قرار گرفت، می‌بینیم که جنبش‌های فاشیستی در خارج از کشور [آمریکا] تلاش می‌کنند همان کار را در برزیل بکنند.” او خواستار آن شد که آمریکا “اعطای پناهندگی به بولسونارو در فلوریدا را متوقف کند.” او و چند تن دیگر از نمایندگان حزب دموکرات، از جمله ایلهان عُمَر از مینه‌سوتا، خواکین کاسترو از تگزاس، و مارک تاکانو از کالیفرنیا، از بایدن خواستند که ویزای بولسونارو را لغو کند و او را به برزیل بازگرداند تا در آنجا محاکمه شود.
اگرچه دولت برزیل هنوز هیچ حکم بازداشتی صادر نکرده است، لولا دا سیلوا انگشت اتهام را به سوی بولسونارو گرفت که در میامی، در ایالت فلوریدا است و گفت: “این شخص برانداز… از طریق رسانه‌های اجتماعی از میامی این کار را به پیش برده است. همه از سخنرانی‌های متعدد رئیس‌جمهور سابق خبر دارند که این کار را تشویق کرده است.”
تحلیلگران سیاسی معتقدند که به‌رغم شکست‌های انتخاباتی شخصیت‌هایی مانند ترامپ و بولسونارو، خطر فاشیسم همچنان رو به افزایش و گسترش است. پائولو کالمون، استاد علوم سیاسی در دانشگاه برازیلیا، می‌گوید: “وقایع اسف‌بار امروز [۱۸ دی] تلاش دیگری بود برای بی‌ثبات کردن دموکراسی و نشان داد که تندروی خودکامانه و عوام‌فریبانهٔ راست افراطی برزیل زیر فرماندهی بولسونارو، رئیس‌جمهور سابق و ‘ترامپ آمریکای لاتین’، همچنان فعال است.”
حزب تودهٔ ایران نیز سرپیچی از پذیرفتن نتایج انتخابات سالم اخیر در برزیل و توسل به اقدام کودتایی علیه دولت آن کشور را محکوم می‌کند. نبردی که در برزیل در جریان است، نمونهٔ آشکار دیگری از پیکار طبقاتی زحمتکشان با سرمایه‌داران و کارگزاران فاشیست و بازوهای سرکوب آنهاست. چنین نبردی را در دیگر کشورهای آمریکای لاتین، از جمله در حال حاضر در پرو و شیلی و مکزیک و نیکاراگوئه، و نیز در شماری دیگر از کشورهای جهان، از جمله در اروپا، شاهدیم. سرمایه‌داری برای حفظ سلطهٔ خود هنوز توانایی‌های اقتصادی و نظامی چشمگیری دارد. ولی در نهایت، و به‌رغم فراز و فرودهای گاه خونین، نیروی عظیم زحمتکشان جهان است که بر این نظام ناعادلانه پیروز خواهد شد.
(در تهیهٔ این مطلب از منابع متعدد، از جمله وبگاه وابسته به حزب کمونیست آمریکا، بهره گرفته شده است.)
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۱۷۳، ۲۶ دی ۱۴۰۱