لغو سفر لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا که قرار بود هفته گذشته به عربستان سفر کرده و با محمد بن سلمان و برخی مقامات بلندپایه سعودی دیدار کند، اختلافات میان دو همپیمان دیرینه را آشکار کرد.

فارس، خبرگزاری فارس، گفتگو پیرامون وضعیت افغانستان، بررسی توان دفاعی سعودی، دیدار با فرماندهان آمریکایی حاضر در ریاض و اعضای سفارت آمریکا در این شهر، از برنامه های اعلام شده وزیر آمریکایی در سفر به عربستان بود که ناگهان آستین در تصمیمی که گفته شد به مشکل در جدول زمانی مرتبط است، سفرش به ریاض را لغو کرد.

این درحالیست که وزرای خارجه و دفاع آمریکا در هفته گذشته وارد قطر شدند، سپس بلینکن به اروپا رفت و آستین، دیدار از کشورهای عربی خلیج فارس را ادامه داد و از بحرین و کویت دیدار کرد اما هنگامی که نوبت به عربستان رسید، سفر وی ناتمام ماند.

هرچند پنتاگون در ابتدا لغو سفر آستین را با عنوان مشکلات پیش آمده در جدول زمانی توجیه کرد، اما همان زمان نیز به گفته کارشناسان این دلیل چیزی جز بهانه برای حفظ آبرو نبود؛ زیرا چنین دیدارهایی از هفته‌ها قبل برنامه ریزی می‌شود و در موارد اضطراری ممکن است یک یا دو روز به تعویق بیفتد ، اما دیدار لغو نمی‌شود. افزون بر این در برنامه های آسیتن جز جلسات از پیش تعیین شده وجود نداشت و مورد فوری و اضطراری مشاهده نمی‌شد و همتای سعودی وی؛ محمد بن سلمان نیز در عربستان حضور داشت.

از سوی دیگر بن سلمان نیز با رسانه ای کردن دیدار روز پنجشنبه خود در نئوم (همان جایی که قرار بود در آن با وزیر دفاع آمریکا ملاقات کند) با «لنوید اسلاتسکی»، رئیس کمیته روابط خارجی دومای روسیه پیامی تند و غیر منتظره به طرف آمریکایی فرستاد.

اما روایت غیر رسمی سعودی با صراحت، جزئیات بیشتری را بیان می کند؛ سعودی ها اعلام کردند که به دلیل مشغله فراوان محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی و وزیر دفاع این کشور، به آستین پیشنهاد شده که با خالد بن سلمان؛ جانشین وزیر دفاع یا با معاون امور نظامی وی دیدار داشته باشد، که وزیر آمریکایی با رد این پیشنهاد از سفر به عربستان منصرف شده است.

همچنین به نظر می رسد برخی تنش‌های اخیر با لغو این سفر بی ارتباط نبوده است، تنش‌هایی که پیش از لغو این سفر نیز به وضوح در رابطه دو کشور نمایان بود، تا جایی که در جریان خروج امریکا از افغانستان و تخلیه نیروهای نظامی و کارمندان سفارتخانه امریکا و پناهجویان افغان، سعودی ها بر خلاف کشورهایی چون قطر، امارات، بحرین، کویت و اردن که به گذرگاه عبور دیپلمات ها و شهروندان آمریکایی، روزنامه نگاران، اتباع خارجی و پناهجویان افغان تبدیل شده بودند، هیچگونه همکاری ای با آمریکا در این فرایند ۲ هفته‌ای که به خروج بیش از ۱۲۰ هزار نفر از افغانستان منتهی شد، نداشته است.

در مجموع روابط میان واشنگتن و ریاض به مرحله بسیار حساسی رسیده و مسولین سعودی که مدت هاست نسبت به مواضع دولت جدید آمریکا در قبال کشورشان انتقاد دارند و تا پیش از این نارضایتی خود را صرفا از طرق غیررسمی ابراز می کردند، اکنون به ارسال پیام های قوی تر و علنی رو آورده‌اند.

شدت گرفتن این واگرایی در پرونده‌های منطقه ای و بین‌المللی به حدی بوده که سعودی‌ها از افغانستان گرفته تا لبنان تردید دارند خود را با سیاست های ایالات متحده همراه کنند. این درحالی است که اختلاف نظر در مورد برنامه هسته ای ایران، تحولات تونس و پرونده ایغورهای چین مواضع دو طرف را سرشار از اختلاف کرده است.

از جمله تنش هایی که پس از روی کار آمدن دمکرات ها در آمریکا و بی توجهی آنان به سعودی ها رخ داد، چرخش عربستان به سوی شرق به خصوص روسیه و چین بود، آن هم در زمانی که بایدن توان دولتش را برای کنترل نفوذ این دو قدرت به کار گرفته بود.

این درحالیست که برخی کارشناسان معتقدند خروج آمریکا از افغانستان در پی سفر خالد بن سلمان به روسیه و امضای قرارداد دفاعی با همتای خود سرگئی شویگو رخ داده، اما سعودی ها همچنان به سرعت در حال گسترش روابط تجاری و دفاعی خود با شرق هستند و حجم تجارت عربستان تنها با چین، هند و ژاپن در سال جاری به ۶۶.۸۷ میلیارد دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۱ درصد افزایش داشته است.

اما ضربه‌ای که باعث شد فنر فشرده شده سعودی پس از دو سال تحمل فشارهای بایدن از جا در برود تصمیم اخیر وی در مورد لغو محرمانگی اسناد تحقیقات اطلاعاتی امریکا پیرامون حمله ۱۱ سپتامبر بود، که قرار است در ۶ ماه آینده صورت بگیرد.

گرچه اعلام چنین تصمیمی آن هم در آستانه سفر آستین به عربستان با هدف بالابردن فشار بر سعودی با هدف امتیازگیری بیشتر ارزیابی شد اما به نظر می رسد بن سلمان به جای ادامه تحمل و سکوت، ترجیح داده خود را از گوشه رینگ خارج کند. از این رو سفارت سعودی در واشنگتن در بیانیه ای استثنائی، تنها چند ساعت پیش از پرواز آستین به ریاض اعلام کرد پادشاهی سعودی به عنوان قربانی تروریسم از افشای این اطلاعات استقبال می کند و همواره چنین خواسته‌ای داشته است. بیانیه سفارت سعودی در ادامه رنج غیر قابل وصف خانواده های قربانی حملات یازده سپتامبر را قابل درک خواند و تاکید نمود هرگونه ادعایی مبنی بر مشارکت سعودی در این حملات قطعا اشتباه است.

پیش از این نیز ترکی الفیصل در مصاحبه آگوست خود گفته بود، سعودی هیچ چیزی در مورد حملات ۱۱ سپتامبر را مخفی نکرده و اگر هنوز اسنادی در آرشیوهای آمریکا وجود دارد که در دسترس عموم قرار نگرفته است، من فکر می کنم که آنها باید منتشر شوند، زیرا هیچ چیز در آنها وجود نخواهد داشت.

الفیصل درست در همین مصاحبه خود با CNBC به یکی دیگر از تنش های میان دو کشور اشاره کرده و با انتقاد از آمریکایی ها می گوید که سعودی و خاورمیانه نسبت به تعهد آمریکا اطمینان خاطر ندارند، زیرا در زمانی که عربستان قربانی حملات موشکی و پهپادی، نه از یمن بلکه از ایران است، آمریکا نباید تجهیزات دفاعی خود را از عربستان خارج کند و خروج این سامانه های دفاعی نشان دهنده قصد اعلام شده آمریکا برای کمک به پادشاهی سعودی نیست.

اما این گلایه‌ها راه به جایی نبرد و خبرگزاری آسوشیتدپرس اعلام کرد با مقایسه تصاویر ماهواره ای دو هفته گذشته به این نتیجه رسیده که آمریکایی ها همه سامانه های پاتریوت و تاد موجود در پایگاه هوایی امیر سلطان در ۱۱۵ کیلومتری جنوب شرقی پایتخت عربستان که از زمان حمله موشکی و پهپادی انصارالله در سال ۲۰۱۹ میزبان چندین هزار سرباز آمریکایی بوده را خارج کرده‌اند.

با تمام این موارد و در عین حالی که گروهی از کارشناسان بر این باورند که سعودی برای مقابله با تهدیدات داخلی و منطقه ای به دنبال یافتن متحدین و شرکای جدیدی است، برخی تحلیلگران معتقدند عمر این واگرایی به درازا نخواهد کشید و دلایلی چون منافع متقابل و نیاز مشترک دو طرف برای همکاری در پرونده های دفاعی، اقتصادی و امنیتی از قیمت نفت گرفته تا حضور نظامی امریکا در منطقه و تکیه آمریکا بر متحدان منطقه ای برای رقابت با طرح هایی چون جاده ابریشم جدید چین و گسترش نفوذ روسیه، دو طرف را مجبور به پذیرش نقش آفرینی طرف مقابل خواهد کرد. اما اگر این تنش ها ادامه پیدا کند و دو طرف نتوانند از عمق این شکاف ها بکاهند این واگرایی علاوه بر روابط دو کشور، حضور آمریکا در منطقه و تحولات داخلی عربستان را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. لذا تحولات شش ماه آینده و پیش از افشای اسناد محرمانه ۱۱ سپتامبر، اهمیت چشمگیری در روابط راهبردی آمریکا و عربستان خواهد داشت و این رابطه در این مدت شاهد تحولاتی اساسی خواهد بود.

هاشم ایوب زاده رضوی