جمعه گذشته با تصویب طرح پیشنهادی «توقف شهرک‌سازی در مناطق اشغالی فلسطینی» برای سازمان ملل متحد و همچنین جایگاه «حقوق بین‌الملل» روزی تاریخی به حساب خواهد آمد. چالش‌های حول این قطع‌نامه که ابتدا در روز پنجشنبه از سوی جمهوری مصر به شورای امنیت ارائه شده بود و تنها چند ساعت قبل از رأی‌گیری با فشار رژیم اسرائیلی و رایزنی‌های سه‌جانبه «بنیامین نتانیاهو»، نخست‌وزیر راست‌گرای تل‌آویو، «عبدالفتاح السیسی»، رئیس‌جمهوری مصر و «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا، که از روز ٢٠ ژانویه ساکن کاخ سفید می‌شود، پس گرفته شد، به‌نوعی یک پیروزی برای بی‌بی و ترامپ تلقی شد.

 
اما بقیه کشورهای عضو شورای امنیت که این‌بار عزم دولت روبه‌پایان «باراک اوباما» را برای استفاده‌نکردن از «حق وتو» درباره قطع‌نامه می‌دانستند، بعد از مهلت ٢۴ساعته مصر، این‌بار از طریق چهار کشور ونزوئلا، مالزی، زلاندنو و سنگال که در تدوین پیش‌نویس قطع‌نامه مشارکت داشتند، طرح را به صحن شورا آوردند. رأی مثبت ١۴ کشور عضو شورا و یک رأی ممتنع آمریکا به‌نوعی یکی از مصوبات شورای امنیت را رقم زد که با اکثریت قاطع و اجماع عمومی همراه بود و این اجماع جهانی حاوی یک پیام قاطع به طرف اسرائیلی است. هر چند این قطع‌نامه تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد به تصویب رسیده و اجرای آن یا تعهد طرف اسرائیلی به رعایت آن «الزام‌آور» است، اما به دلیل نبود اراده واقعی در عرصه جهانی به نظر نمی‌رسد چندان قابلیت اجرائی داشته باشد. اسرائیل در طول چند دهه اخیر نشان داده است به همه قطع‌نامه‌های تصویبی شورای امنیت بعد از جنگ شش‌روزه ١٩۶٧ با اعراب، هیچ اعتنایی نداشته و همیشه با نادیده‌گرفتن این قطع‌نامه‌ها بر خلاف آن عمل کرده و هرگز هم با مجازات و تنبیه بین‌المللی روبه‌رو نشده است.

 
از طرف دیگر، تصویب قطع‌نامه در شورای امنیت تنها گام اول برای تعیین یک چارچوب حقوقی الزام‌آور تلقی می‌شود و به لحاظ حقوقی و طبق منشور همین سازمان در صورت رعایت‌نکردن آن هرگونه مجازات و تنبیه علیه کشور یا فرد خاطی مستلزم تصویب دوباره قطع‌نامه‌های جدید در همین شورا خواهد بود. از آنجا که بلافاصله بعد از تصویب این قطع‌نامه در شورای امنیت دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری بعدی آمریکا در یک واکنش خشم‌آلود ضمن محکوم‌کردن آن و تهدید سازمان ملل متحد، در توییتی نوشت «پس از ۲۰ ژانویه، امور در سازمان ملل به گونه دیگری خواهد گذشت»، به نظر نمی‌رسد روند و مکانیسم حقوقی شورای امنیت برای ضمانت اجرائی قطع‌نامه به فعل درآید.

 
از طرف دیگر، برخورد بسیار خشم‌آلود نتانیاهو و دیگر مقامات اسرائیلی هم نشان می‌دهد آنان تحت هیچ شرایطی نه‌فقط خود را ملتزم به رعایت این قطع‌نامه نمی‌دانند که به احتمال زیاد در روزهای آینده در اقداماتی تلافی‌جویانه مجوزهای بیشتری برای ادامه شهرک‌سازی‌های تازه در مناطق اشغالی فلسطینی صادر خواهند کرد. واکنش بسیار منفی رهبران کنگره آمریکا، از جمله «پل رایان»، رئیس‌ جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان آمریکا، در محکومیت این قطع‌نامه و حتی لجن‌مال‌کردن دولت اوباما به‌دلیل استفاده‌نکردن از حق وتوی خود، گویای عزم دولت ترامپ در تقابل با این قطع‌نامه و همراهی کامل با سیاست‌های دولت دست‌راستی نتانیاهو خواهد بود.

 
با اینکه تصویب قطع‌نامه محکومیت شهرک‌سازی در مناطق اشغالی (کرانه‌باختری و شرق بیت‌المقدس) هیچ‌گونه ضمانت اجرائی در وضعیت موجود ندارد، اما به لحاظ حقوق بین‌الملل یک سند معتبر بین‌المللی تلقی می‌شود که حتی از سوی دولت فلسطینی و نهادهای حقوق‌بشری می‌تواند در ارائه دادخواست برای اقامه دعوی علیه اسرائیل در دادگاه‌های بین‌المللی و حتی دادگاه‌های ملی در بعضی کشورها مورد استناد قرار گیرد.
از آنجا که مکانیسم‌های حقوقی در دادگاه‌های بین‌المللی و ملی در دیگر کشورهای تابع حق وتوی هیچ قدرتی نخواهد بود و به‌نوعی مکانیسم‌های حقوقی دموکراتیک‌تری را نمایندگی می‌کند، درواقع زنگ خطر اصلی است که در آینده می‌تواند رژیم اسرائیلی را تهدید کند. نتانیاهو و دولت او از همان ابتدای بحث طرح این قطع‌نامه و سپس بعد از تصویب آن به‌صراحت ضمن محکوم‌کردن آن، موضع شفاف خود را در بیانیه دفتر نخست‌وزیری مبنی بر اینکه «اسرائیل این قطع‌نامه ضداسرائیلی سازمان ملل متحد را رد می‌کند و خود را ملزم به رعایت مفاد آن نمی‌داند»، اعلان کرده‌اند. بنابراین به نظر نمی‌رسد تصویب قطع‌نامه جدید شورای امنیت تغییری در سیاست غیرقانونی گسترش شهرک‌سازی اسرائیل در مناطق اشغالی فلسطینی به وجود بیاورد و این مصوبه برای طرف فلسطینی فقط یک دستاورد حقوقی و سمبولیک خواهد بود که در آینده در صورت تغییر در مناسبات قدرت جهانی بتوانند با استناد به آن به بخشی از حقوق پایمال‌شده خود دست یابند.

 
در روزهای آینده باید در انتظار یک جنگ دیپلماتیک گسترده بین رژیم اسرائیلی با دولت روبه‌پایان اوباما بود که در آخرین روزهای کاری خود گویا تصمیم گرفته بعضی از اقدامات و توهین‌های «بی‌بی» را تلافی کند. به‌همین‌دلیل هم‌اکنون بهترین فرصت برای حامیان فلسطینی‌ها در مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل متحد است که تا قبل از ٢٠ ژانویه طرح یک قطع‌نامه برای به‌رسمیت‌شناختن دولت مستقل فلسطینی را به صحن شورای امنیت ببرند.
موضوع به‌رسمیت‌شناختن دولت مستقل فلسطینی در سال ٢٠١۶ در پارلمان بعضی از کشورهای اروپایی به تصویب رسیده است و این مجموعه در شورای امنیت نمی‌تواند مخالفتی با این موضوع داشته باشد. چین و روسیه نیز به عنوان دو عضو دائم دارای حق وتو نه‌فقط مخالف طرح به‌رسمیت‌شناختن دولت مستقل فلسطینی نیستند که معمولا همیشه به عنوان دوستان تاریخی فلسطینیان شناخته شده‌اند. از طرف دیگر، هم‌اکنون ترکیب اعضای غیردائم که حداقل پنج کشور آن در تدوین قطع‌نامه جدید شورای امنیت مشارکت عملی داشته‌اند، به نفع فلسطینی‌ها خواهد بود.
نقطه ابهام بازهم به موضع تعیین‌کننده آمریکا برمی‌گردد که تا حدودی به نظر می‌رسد باراک اوباما در آخرین روزهای کاری خود تصمیم گرفته است با چالش‌گری علیه بی‌بی، توهین‌های چند سال اخیر او را تلافی کند. چنانچه شورای امنیت به سطح این بازی بزرگ برای طرح و تصویب قطع‌نامه برای به‌رسمیت‌شناختن دولت مستقل فلسطینی برسد، قادر خواهد بود التزامات حقوقی همین قطع‌نامه را نیز برای آینده تضمین کند.
اردشیر زارعی‌قنواتی
شرق