روزنامه اینترنتی «وزگلیاد» در مقاله‌ای نوشته است: وزارت کار روسیه در صدد ارزیابی دقیقی از سطح فقر در این کشور است. برخورد جدید با مشکل فقر باید تاثیر بیشتری بر زندگی شهروندان فقیر و کسانی که به حمایت اجتماعی نیازمندند، داشته باشد و ارتکاب اشتباه در این جهت گیری را به حداقل برساند.

حال این سئوالات مطرح است که چگونه باید سطح فقر در روسیه به درستی ارزیابی شده و دریافت که برای کاهش آن چه اقداماتی باید انجام داد؟ آیا این اقدامات آنطور که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در دستور ماه مه خود درخواست کرده، می‌تواند سطح فقر در این کشور را به نصف کاهش دهد؟

وزارت کار روسیه تصمیم گرفته تا در راهکار خود برای نحوه سنجش میزان فقر در کشور تجدیدنظر کند. قرار است تا سال ۲۰۲۰ گروه کاری به وجود آمده در این زمینه، پیشنهادات لازم برای رویکرد جدید با این مشکل اجتماعی بزرگ را ارائه دهد.

بدین ترتیب استانداردهای تعیین کننده سطح زندگی و سطح حداقل معیشت که تاکنون بر اساس رویکرد در نظر گرفته در سال ۱۹۹۲ ارزیابی می‌شد، در حال تغییر هستند و لازم است تا به طور کلی استانداردهای جدید برای ارزیابی فقر در سطوح مختلف و بر اساس اصول بین المللی جدید مورد استفاده قرار بگیرد.

در سال‌های رشد اقتصادی روسیه، سطح فقر تا حد قابل توجهی کاهش یافت. از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۱۳ این میزان از ۲۹ درصد به ۱۰.۸ درصد کاهش یافته بود. ولی بحران به وجود آمده اقتصادی طی سال‌های ۲۰۰۹ الی ۲۰۱۰ و همچنین طی سال‌های ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۶، مشکل فقر را به مرکز دستورکار سیاسی کشور بازگرداند.

افزایش حداقل دستمزد، میزان مزایای بیکاری و سطح حقوق بازنشستگی باعث کاهش اثرات موج اول و دوم بحران اقتصادی و کاهش فقر در سال ۲۰۱۲ شد. ولی بروز بحران جدید اقتصادی در روسیه باعث گردید تا میزان فقر در سال ۲۰۱۷ به ۱۳.۲ درصد برسد که بیشتر از میزان آن طی سال‌های ۲۰۰۹ الی ۲۰۱۳ بود.

کسری درآمد نقدی مردم روسیه از ۰.۵۴ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۲ به ۰.۷۸ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۷ افزایش یافت که میزان آن بر اساس گزارش کارشناسان، ۶. ۷۱۶ میلیارد روبل بود.

“ماکسیم توپیلین” وزیر کار و امور اجتماعی روسیه در این باره گفته است: «این کسری درآمد حدود ۸۰۰ میلیارد روبل است. یعنی اگر بخواهیم به طور کامل بر فقر فائق آییم، باید به طور دقیق ۸۰۰ میلیارد روبل را بین خانواده‌های دارای کسری درآمد توزیع کنیم.»

کاهش سطح فقر در روسیه

به گفته مقامات دولتی، کاهش نسبی سطح فقر در روسیه طی دو سال گذشته مشهود است، اگر در سال ۲۰۱۵ -۲۰۱۶ این شاخص در مجموع ۱۳.۳ درصد بوده، در سال ۲۰۱۷ برای نخستین بار پس از سال ۲۰۱۲به اینطرف کاهش یافته و حتی به میزان ۱۳.۲ درصد هم رسید. در عین حال طی ۹ ماه نخست سال ۲۰۱۸ سطح فقر به میزان ۰.۵ درصد تولید ناخالص داخلی کاهش یافته و به ۱۳.۳ درصد که پایین‌تر از دوره زمانی مشابه در سال ۲۰۱۷رسید که این شاخص ۱۳.۸ درصد بود. این به معنای آن است که افراد دارای حداقل درآمد شامل ۶.۱۹ میلیون نفر از شهروندان روس، یعنی دقیقا ۱۳.۳ درصد جمعیت این کشور می‌شوند.

برای رسیدن به دستور ماه مه رئیس جمهوری روسیه و کاهش میزان فقر به نصف سطح کنونی، لازم است تا حمایت هدفمندی از خانواده‌های دارای حداقل درآمد انجام شود. در روسیه بطور متداول سیستم حمایت اجتماعی عمدتاً مورد استفاده قرار می گیرد، عدم کارایی این شیوه در آن است که تعداد جمعیت فقیران به اشتباه بر اساس پرداخت دستمزدها و مزایا صورت نمی گیرد و کسانی که نیازمند واقعی هستند، بدین ترتیب همچنان بدون حمایت باقی می‌مانند.

ترکیبی از پشتیبانی قطعی از خانواده‌های کم درآمد با حمایت هدفمند باید اشتباهات در این زمینه را به طور قابل توجهی کاهش داده و روی کمک به فقیرترین بخش‌های جمعیت کشور تاثیر واقعی داشته باشد. به همین دلیل برای شناسایی صحیح افراد فقیر لازم است تا در محاسبه سطح فقردر کشور تجدیدنظر اساسی شود.

نخستین شاخص فقر گسترده – خطر ابتلا به فقر نسبی است که بیش از ۲۲ درصد مردم جمعیت روسیه در حال تجربه کردن آن هستند. به بیان دیگر، یک پنجم از شهروندان روس درآمدی کمتر از ۶۰ درصد سطح درآمد متوسط کشور را دارند. ضمن اینکه در اتحادیه اروپا هم این رقم در همین سطح است. نزدیکترین شاخص به روسیه، وضعیت در کشورهای ایرلند، انگلیس، لهستان و بلژیک دیده می شود.

حداکثر خطر فقر درآمد در روسیه مربوط به نواحی فدرال قفقاز شمالی می شود. در این مناطق تقریبا ۴۰ درصد از مردم درآمدی پایین‌تر از ۶۰ درصد متوسط دارند. شرایط مشابهی از سطح کمبود درآمد در یونان، رومانی و بلغارستان مشاهده شده است. ضمنا سطح فقر درآمد در مناطق روستایی و همچنین در میان کودکان و شهروندان بالای ۶۵ سال بیشتر است.

دومین شاخص فقر گسترده – وجود محرومیت مادی هر فرد است. آیا هر یک از شهروندان روس پول کافی برای تامین کالاها و خدمات ثابت را دارند؟ اگر پول کافی برای تامین حداقل چهار کالا یا خدمات از هشت کالا و خدمات اساسی زندگی وجود نداشته باشد، این فرد فقیر به شمار می‌رود.

در اوایل سال ۲۰۱۷ حدود ۴.۶ درصد از مردم روسیه با محرومیت شدید مالی مواجه بودند. این میزان کمتر از اتحادیه اروپا بود که در آن زمان ۷.۵ درصد بود. البته مقایسه این ارقام درست نیست، به خاطر اینکه معیارهای متفاوتی در روسیه و در اتحادیه اروپا برای ارزیابی این محرومیت در نظر گرفته می‌شوند.

در سطح منطقه‌ای، بدترین حالت مربوط به ناحیه فدرال قفقاز شمالی می‌شود که هر یک از ساکنین این منطقه فقدان کمبود بودجه برای داشتن چهار کالا یا خدمات از هشت کالا و خدمات اساسی خود را تجربه کرده است. ناحیه فدرال سیبری نیز وضعیت مشابهی دارد. این در حالی است که برعکس اوضاع در ناحیه فدرال مرکزی و ناحیه فدرال شمال غربی روسیه به مراتب بهتر است. ساکنین مناطق روستایی هم در مقایسه با شهروندان ساکن شهرها بیشتر محروم هستند و کمبود درآمد نقدی را دو برابر بیشتر از شهروندان شهرنشین تجربه می‌کنند.

مشکل کمبود درآمد نقدی مردم روسیه چیست؟

بر اساس یک مطالعه که در اوایل سال ۲۰۱۷ در روسیه صورت گرفت، ۴۰ درصد از شهروندان روسی قادر نیستند تعطیلات آخر هفته خود را با تفریحاتی در خارج از خانه سپری کنند، چرا که پول کافی برای این کار را ندارند. در اتحادیه اروپا نیز وضعیت بسیار مشابه است: در کشورهای اروپایی نزدیک به ۳۳ درصد از شهروندان نمی‌توانند بطور سالانه تعطیلات آخر هفته خود را در خارج از خانه بگذرانند.

علاوه بر این، یک هفتم از شهروندان روس برای پرداخت هزینه‌های تامین مسکن خود از اجاره یا اعتبار مالی استفاده می کنند. یک هشتم از شهروندان پرداخت هزینه‌های روزانه آنها بیشتر از درآمدشان است. یک دهم از شهروندان نمی توانند به خود اجازه دهند تا یک وعده کامل غذایی، شامل: گوشت، مرغ، ماهی یا معادل گیاهی آنها را در یک شبانه روز تامین کنند.

به بیان دیگر، همانند کشورهای عضو اتحادیه اروپا در روسیه نیز مشکلات مربوط به صرف هزینه‌های روزمره، پرداخت هزینه‌های مسکن، گرمایش و گذراندن تعطیلات، بیشترین مشکل مالی مردم در مقایسه با مشکل خرید کالاهایی است که زمان مصرف طولانی دارند، مانند ماشین لباسشویی، تلویزیون رنگی و تلفن و دیگر امکانات زندگی است.

البته این تحقیقات نشان داده است که ۱.۵ درصد از مردم روسیه به خاطر کمبود درآمد، نمی‌توانند ماشین لباسشویی بخرند. نیم درصد آنها هم نمی‌توانند به خود اجازه دهند که تلویزیون رنگی یا تلفن خریداری کنند. همچنین شهروندان روسی در مقایسه با ساکنین کشورهای اتحادیه اروپا به مراتب کمتر قادر به خرید اتومبیل شخصی هستند. این رقم در روسیه ۱۹.۳ درصد است، در حالی که در اتحادیه اروپا تنها ۷.۵ درصد شهروندان را شامل می‌شود.

تحقیقات نشان داده است که در روسیه کمبود پول بیشتر از همه، کودکان زیر ۱۷ سال و افراد سالخورده بالای ۶۵ سال، به خصوص در مناطق روستایی، را آزار می‌دهد. کودکان در مقایسه با دیگر دسته‌های جمعیتی، بیشتر دوره‌هایی از محرومیت‌ها را تجربه می کنند. این محرومیت‌ها در مجموع شامل مشکلات اقتصادی مختلف خانواده آنها می شود. برای مثال بیش از ۱۸ درصد کودکان در روسیه در خانواده‌های زندگی می کنند که پول کافی برای پرداخت هزینه‌های مسکن خود را نداشته و آن را به صورت اجاره یا اعتبار مالی پرداخت می کنند. همچنین بیش از ۱۸ درصد از کودکان در خانواده‌هایی زندگی می کنند که به سختی می‌توانند درآمد کافی برای پرداخت هزینه‌های روزمره خود را به دست آورند. به طور متوسط در روسیه این شاخص کمتر از ۱۲ درصد ارزیابی شده است. کودکان به مراتب بیشتر از سایر رده‌های سنی با مشکل تغذیه مواجه هستند. نزدیک به ۱۲ درصد از کودکان در روسیه یک وعده غذایی کامل، شامل: گوشت، مرغ، ماهی یا معادل گیاهی آنها را حتی به طور یک روز در میان هم دریافت نمی‌کنند.

به گفته کارشناسان، بدین ترتیب محرومیت در میان جمعیت کودکان در روسیه یک چالش مهم برای سیاست اجتماعی این کشور به شمار می رود. کمک به این مسئله می تواند از طریق ارائه کمک‌های مالی ماهانه به خانواده‌های فقیر دارای کودکان خردسال انجام شود که طرح‌هایی در این زمینه با موفقیت محدود در حال اجراست.

به گفته کارشناسان، چنین حمایت هدفمندی در مقیاس یک در ده هزار روبل، این امکان را خواهد داد که میزان فقر در میان خانواده‌های کم درآمد دارای چند کودک خردسال به ۱.۷ برابر کاهش یابد. البته برای پرداخت این کمک هزینه‌ها، حدود ۵۸۰ میلیارد روبل بودجه اضافه باید در بودجه فدرال سالانه دولت اختصاص یابد که رقم ناچیزی نیست.

البته کارشناسان یادآور شده‌اند که ارائه چنین حمایت هدفمندی به تنهایی برای حمایت از فقرا بر اساس دستور ماه مه رئیس جمهوری روسیه که باید فقر در کشور به نصف کاهش یابد، کافی نخواهد بود. لازم است تا رشد درآمدهای نقدی واقعی همچنین پرداخت‌های واقعی در سطح کشور نیز افزایش پیدا کند.

برای مثال از سال ۲۰۰۰ الی ۲۰۰۷ میزان پرداخت دستمزد واقعی سالانه بیش از ۱۰ درصد افزایش داشت. در این فاصله زمانی میزان فقر در روسیه تقریبا به نصف کاهش یافته بود و از ۲۹ درصد به ۱۳.۳ درصد رسید. برای نصف کردن میزان فقر طی ۶ سال آینده نیز لازم است تا میزان دستمزد پولی واقعی شهروندان روسی حداقل ۵ درصد در سال در شرایط رشد اقتصادی افزایش یابد.

در آخر لازم به یادآوری است که محققان مرکز «لیوادا» این هفته نتایج همه پرسی که در ماه نوامبر-دسامبر سال گذشته انجام گرفته درباره مشکلات اجتماعی در روسیه را منتشر کردند. بر اساس این نظرسنجی، تقریبا دو سوم از سئوال شوندگان، یعنی ۶۱ درصد از مردم روسیه نسبت به فقر دائمی در کشورشان ابراز نارضایتی و خجالت زدگی کرده‌اند، در حالی که از لحاظ تاریخی به اینکه «ملتی بزرگ» هستند و در کشور روسیه زندگی می‌کنند، افتخار می‌کنند.

تسنیم