کارشناس مسائل سیاسی و اقتصادی منطقه معتقد است آمریکا و غرب به شدت مخالف عضویت ازبکستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که این موضوع، دلایل و انگیزه‌های خاصی دارد.

به گزارش فارس در دوشنبه، «بختیار ایرگشوف» مدیر مرکز ابتکارات پژوهشی «معنا» در ازبکستان در تحلیلی، وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور را مورد بررسی قرار داد.

در این مطلب آمده است: آسیای مرکزی در محل تلاقی سه قدرت در حال ظهور جهانی قرن ۲۱ که اساس یک جهان چند قطبی را تشکیل خواهد داد، قرار گرفته است. این منطقه با روسیه، چین و هند هم مرز است. به همین دلیل، آسیای مرکزی و از جمله ازبکستان که از نظر موقعیت جغرافیایی در مرکز منطقه واقع شده و با همه این کشورها به علاوه افغانستان دارای مرز مشترک است، مورد توجه آمریکا، اتحادیه اروپا و انگلیس خواهد بود.

به عنوان مثال اتحادیه اروپا علاقه مند به مشارکت فعال در فرآیندهای منطقه بوده و تاثیر معینی نیز روی این فرآیندها دارد. در سال ۲۰۱۹ اتحادیه اروپا استراتژی جدید «اتحادیه اروپا – آسیای مرکزی» را تصویب کرد که نکته محوری آن بحث «اتصال» (اتصال حمل و نقلی، انرژی و اطلاعاتی) است. از دید آنها، منطقه آسیای مرکزی نقش پلی بین اروپا، چین و آسیای جنوب شرقی را دارد.

در استراتژی جدید آمریکا در مورد آسیای مرکزی نیز در مقایسه با برنامه‌ها و بیانیه‌های قبلی «واشنگتن» کمتر به بحث حقوق بشر، آزادی‌ها پرداخته شده و بیشتر بر جنبه‌های اقتصادی تأکید شده است. به ویژه آمریکا به دنبال فرصت‌هایی برای کاهش نفوذ و اهمیت پروژه چینی «کمربند و جاده» در زمینه‌های تجاری، سرمایه گذاری و سیاسی در منطقه بوده و ابتکارات خود را پیشنهاد می‌کند.

در شرایط رقابت در حال افزایش میان چین و آمریکا، نقش و اهمیت منطقه آسیای مرکزی به عنوان عرصه برخورد منافع مراکز قدرت جهانی بالا خواهد رفت.

در ماه اکتبر سال جاری میلادی انتخابات ریاست جمهوری ازبکستان برگزار خواهد شد. طی ۵ سال اخیر رهبری ازبکستان با «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور اصلاح طلب و مبتکر استراتژی اصلاحات در تمام حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور بود. در حال حاضر تحقق این اصلاحات در سطوح و مراحل مختلفی قرار دارد.

هنوز برخی از اصلاحات اقتصادی منجر به نتایج جدی که هر خانواده‌ای در کشور آن را احساس کند، نشده است. البته این وضعیت قابل درک است، زیرا انتقال از یک مدل اقتصادی به مدل دیگر چندان آسان و سریع نخواهد بود.

در شرایطی که اصلاحات آغاز شده ولی هنوز نتایج واقعی به همراه نداشته است، ازبکستان در پایان سال ۲۰۲۰ با عضویت ناظر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا اقدام به برداشتن نخستین گام به سوی این سازمان کرد. این بدان معنا است که این کشور به حرکت خود در این مسیر ادامه خواهد داد. ضمنا رهبری ازبکستان نیز بر آن است که وضعیت ناظر تنها اولین گام در مسیر همگرایی فعال با اتحادیه اقتصادی اوراسیا خواهد بود.

در چنین شرایطی رقبای ژئوپلیتیک روسیه و قبل از همه آمریکا، احتمال تقویت و گسترش  اتحادیه اقتصادی اوراسیا در پی ورود ازبکستان را حرکتی منفی ارزیابی می‌کنند. زیرا از نخستین روزهای ایجاد اتحادیه گمرکی در سال ۲۰۱۰ که سپس به اتحادیه اقتصادی اوراسیا تبدیل شد، واشنگتن به دنبال آن بود تا جمهوری‌های پساشوروی از جمله آسیای مرکزی در مدار اتحادیه‌های منطقه‌ای که روسیه شکل می‌دهد، قرار نگیرند.

این بحث که ازبکستان در چشم انداز استراتژیک قصد عضویت کامل در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را دارد، باعث شد تا تحریکات و حملات اطلاعاتی (از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی) علیه «تاشکند» صورت گیرد که حاکی از آن است که آمریکا و غرب حرکت ازبکستان به طرف این اتحادیه را نامقبول‌ترین سناریو می‌دانند.

در همین راستا رادیو «آزادی» اطلاعات مربوط به «کاخ ریاست جمهوری» در شرق ازبکستان را پخش کرد و به شدت به آن دامن زد. اثر این اقدام تقریبا صفر بود ولی باز هم ناراحت کننده بود.

همزمان تلاش‌هایی برای فعال کردن به اصطلاح «مومیایی‌های سیاسی»، یعنی افراد یا گروه‌هایی که در ابتدای دهه ۱۹۹۰ به خارج از کشور، آمریکا، ترکیه و اروپا فرار کرده بودند، مشاهده می‌شود. منظور من حزب دموکراتیک «ایرک»، حزب «برلیک» و تعدادی دیگر از گروه‌های کوچک است. آنها اکنون در ازبکستان نه شناخته شده‌اند و نه جلب توجه می‌کنند، اما در تلاشند تا آنها را احیا و وارد رقابت‌های انتخاباتی کنند که تحقق این امر می‌تواند باعث شکل گیری زمینه‌های خاص تنش در جامعه شود.

همه این اتفاقات با فشارهای فزاینده سازمان‌ها و ساختارهای غربی علیه ازبکستان با موضوعاتی مانند حمایت از حقوق دگرباشان جنسی (ال‌جی‌بی‌تی)، تحقق عدالت در مورد نوجوانان، سیاسی کردن موضوع فمینیسم، حمایت از حقوق زنان، فعالیت سازمان‌های مذهبی غیر بومی به بهانه آزادی عقیده و مذهب همراه است.

همچنین فرایند استفاده از گروه‌های به اصطلاح حاشیه‌ای در ازبکستان، ولی فعال در شبکه‌های اجتماعی نیز مشاهده می‌شود. هدف این همه اقدامات ایجاد فضای پرتنش سیاسی در این کشور است.

به اعتقاد این کارشناس مسائل منطقه، این «گلوله‌های هشدار دهنده به هوا» با حرکت ازبکستان به سوی اتحادیه اقتصادی اوراسیا مرتبط است.

پیوستن ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا انتخاب استراتژیک این کشور است، حداقل به این دلیل که از ۳ شریک اصلی تجاری ازبکستان، دو کشور (روسیه و قزاقستان) عضو این اتحادیه  هستند.

اما در عین حال ورود ازبکستان به این سازمان باید به صورت تدریجی انجام شود، زیرا کشوری که در حال تحقق اصلاحات با نتایج فعلا نامشخصی قرار دارد، نباید در این روند عجله کند. برای سال‌های نزدیک، وضعیت عضویت ناظر به منافع تاشکند جواب خواهد داد.

اهداف مرحله اول اصلاحات سیاسی و اقتصادی باید تحقق یابد و پس از آن ازبکستان عضویت کامل این اتحادیه را کسب خواهد کرد.

سیاست خارجی تاشکند که حفظ فاصله با مراکز قدرت جهانی است، با یک مقدار تغییرات جزئی همچنان ادامه خواهد یافت.

باید کشورهای این منطقه درک کنند که تحت تأثیر طرف‌های خارجی قرار دارند. ازبکستان ناگزیر است در مورد موضوعات مختلف، از وضعیت افغانستان گرفته تا بحث سرمایه گذاری، با شرکای آمریکایی خود در تماس باشد.

همه مراکز قدرت جهانی باید انتخاب ازبکستان را بپذیرند. زیرا ازبکستان در این امور حاکم است و بر اساس منافع ملی خود عمل خواهد کرد، نه بر اساس «اشارات» شرکای خارجی.

احتمالا این اقدامات به موضوعاتی نظیر عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ساخت نیروگاه هسته‌ای با همکاری روسیه، وضعیت مهاجرین کاری ازبک در روسیه، حضور ازبک تباران چینی در «اردوگاه‌های بازپروری» در منطقه سین کیانگ اویغور چین مرتبط خواهد بود.

ازبکستان قادر به مقاومت لازم در برابر اقدامات تبلیغاتی و رسانه‌ای خارجی است. به عنوان مثال موضوع پیوستن ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا با وجود تلاش‌های خاص برخی از طرف‌های خارجی، نتوانست جامعه کشور را دو دسته کند. البته در محافل کارشناسی و همچنین در میان مردم مباحثی انجام شد ولی هیچ نوع نشانه‌های جدی از انشقاق به نظر نرسید.

ازبکستان دارای استحکام لازم اقتصادی، نظامی و مهمتر از همه وحدت جامعه است که به کشور اعتماد به نفس می‌دهد. هر کشوری موقعی ضعیف خواهد شد که بر سر موضوعات اساسی و کلیدی وحدت اجتماعی وجود نداشته باشد. چنین سناریویی ازبکستان را تهدید نمی‌کند.