گزینش “رودریگو دوتِرته” به‌ریاست جمهوری فیلیپین می‌تواند واقعیت یافتن بدترین کابوس آمریکا در منطقه باشد. فیلیپین رکن اصلی در طرح نظامیِ دولت اوباما به‌نام:”چرخش به‌سوی شرق”- به‌هدف محاصرهٔ نظامی چین- به‌شمار می‌رود. درحال‌حاضر رئیس‌جمهور دوتِرته، که بیش از چندماه از مراسم سوگند او در مقام رئیس‌جمهور نمی‌گذرد، نه‌تنها تهدید کرده است که با برقراری روابط گرم و دوستانه با چین طرح ایالات‌متحده در منطقه را نقش بر آب می‌کند، بلکه به “جدایی” سیاسی و نظامی از ایالات‌متحده نیز تهدید کرده است.

فیلیپین- مستعمرهٔ پیشین ایالات‌متحده- کهن‌ترین متحد نظامی آمریکا در منطقه است که در همه جنگ‌هایی که آمریکا در منطقه به‌راه انداخته است- ازجمله جنگ شبه‌جزیره کره و ویتنام- با آمریکا همراهی کرده است. پایگاه‌های نظامی “کلارک” و “خلیج سوبیک” در فیلیپین، جزو بزرگ‌ترین پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه آسیای جنوب‌شرقی هستند. توضیح اینکه، فیلیپین در جنوب شرقی آسیا و در غرب اقیانوس آرام- پاسیفیک- و بین دریای جنوبی چین و دریای فیلیپین و در شرق کشور ویتنام، قرار دارد. فیلیپین از سده‌های ۱۶ تا ۲۰، مستعمرهٔ اسپانیا بود و در نیمهٔ نخست قرن بیستم مستعمرهٔ ایالات‌متحده آمریکا شد. این کشور در سال ۱۳۲۵ / ۱۹۴۶ استقلال یافت.
دولت پیشین به‌ریاست “بنیگنو آکینو”، رئیس‌جمهور پیشین، پس از وقفه‌ای افزون بر دو دهه بار دیگر اجازهٔ استفاده از پایگاه‌های نظامی را به ارتش آمریکا داده بود. دو کشور در سال ۲۰۱۱ “بیانیهٔ مانیل” را امضا کردند که بر مبنای آن، بر روابط تنگاتنگ دفاعی آمریکا و فیلیپین دوباره تأکید می‌شد. در خلال مراسم امضای این بیانیه، هیلاری کلینتون، وزیر امورخارجه پیشین آمریکا، گفت که ایالات‌متحده همواره شانه‌به‌شانه فیلیپین خواهد ایستاد. او گفت: “ما همواره در کنار شما ایستاده‌ایم و به آینده‌ای که در طلب آن هستیم دست خواهیم یافت.” پس از صدور بیانیهٔ مانیل، طولی نکشید که طرح استراتژیک نظامیِ “چرخش به‌سوی شرق” آمریکا اعلام گردید. در آوریل ۲۰۱۴، آمریکا و فیلیپین “پیمان افزایش همکاری دفاعی” (EDCA) را امضا کردند که بر مبنای آن، ارتش آمریکا به‌دسترسی یافتن به منطقه‌های مشخصی که زیر نظارت نیروهای نظامی فیلیپین‌اند، مجاز خواهد بود. این پیمان، از سوی هر دو طرف پس از یک سال از تاریخ درخواست کتبی می‌تواند فسخ شود. هدف از این پیمان روشن بود: برتری‌جویی ایالات‌متحده با برخورداری از نیروی نظامی در آب‌های دریای “چین جنوبی” به‌هدف مقابله با چین. پیوند فیلیپینی‌ها با آمریکایی‌ها، پیوندی همراه با عشق و نفرت است. هنگامی‌که فیلیپین در آستانهٔ اعلام استقلال خود از اسپانیا بود، آمریکا فیلیپین را “آزاد” کرده بود. قوانین مستعمراتی آمریکایی‌ها در سنجش با زمانی که فیلیپین زیر سیطرهٔ اسپانیای استعمارگر قرار داشت، سودبخش تلقی می‌شد. مردمِ فیلیپین در رسانه‌های آمریکا “برادران کوچک قهوه‌ای” نامیده می‌شدند. شرکت‌های آمریکایی پرورش میوه و کائوچو را در بخش‌های وسیعی از زمین‌های این کشور به‌عهده گرفتند. زمین‌داران بزرگ و نخبگان حکومتی فیلیپین، همکاری‌شان با استعمار جدید آمریکائی را با رغبت و اشتیاق فراوان پذیرفتند. پسایندِ تهاجم نظامی ژاپن به جزیره‌های فیلیپین در طول جنگ جهانی دوم به بیرون رانده شدن آمریکایی‌ها از فیلیپین منجر شد. پس از پایان جنگ جهانی دوم، استقلال فیلیپین تضمین شد اما قدرت به زمین‌داران نخبهٔ سازشکار منتقل شد، زمین‌دارانی که، در سیاست‌بازی‌های فیلیپین همچنان نیرویی قدرتمند به‌شمار می‌روند.
نخستین گام مهم در حهت رهایی از نفوذ فراگستر آمریکا در سیاست‌بازی فیلیپین، شورشِ “هاکبالاهاپ” بود که از سوی حزب کمونیست منسجم فیلیپین به‌راه افتاد. اعضای زبدهٔ “حزب کمونیست فیلیپین”، در مبارزه با اشغالگرانِ ژاپنی نقشی چشمگیر داشتند. اگر به‌سبب مداخله آمریکا در جانب‌داری از نخبگان فیلیپین نبود، جنبش انقلابی می‌توانست در کسب قدرت موفق شود. از دیگرسو، “جنگ سرد” آغاز شده بود و آمریکا “نظریهٔ دومینو” را مطرح می‌کرد. بنا بر نظریه دومینو: اگر حکومتی کمونیستی در یکی از کشورهای منطقهٔ جنوب شرق آسیا بر سر کار آید، کشورهای پیرامون آن نیز- همانند مُهره‌های دومینو در بازیِ دومینو- یکی پس از دیگری در دام “تهدید سرخ” فرو خواهند ریخت.
بریتانیا خیزشِ مردم شبه‌جزیرهٔ مالایا (واقع در جنوب شرقی آسیا. سنگاپور و بخش‌هایی از کشورهای مالزی، برمه و تایلند در این شبه‌جزیره واقع‌اند) به‌رهبری “حزب کمونیست مالایا” را در سال‌های آغازین دههٔ ۱۹۵۰ با یورشی خونین با “موفقیت” سرکوب کرده بود (نبرد مالایا از تاریخ ۸ دسامبر ۱۹۴۱ تا ۳۱ ژانویه ۱۹۴۲ بین نیروهای متفقین و نیروهای محور در مالایای بریتانیا ادامه داشت). در سرکوب جنبش هاکبالاهاپ یا به‌اختصار “هاک”، که کمونیست‌های فیلیپین را هم با این اسم می‌نامیدند، راهکارهای جنگی مورداستفادهٔ انگلیسی‌ها به‌آزمون گرفته شد. سازمان سیا یکی از مأمورانش به‌نام ادوارد لنسدی را برای همکاری تمام‌وقت با سیاستمداری به‌نام رامون ماگسای سای- که تا کسب مقام ریاست جمهوریِ فیلیپین پیش رفت- به فیلیپین اعزام کرده بود. جنبش هوکبالاهاپ به‌طرزی ددمنشانه‌ سرکوب شد و ماگسای سای مانند یک قهرمان موردستایش قرار گرفت. یکی از تاریخ‌شناسان معاصر او را همچون “عروسک خیمه‌شب‌بازی‌ای که به‌خوبی با نخ‌‌های سیا به‌رقص درمی‌آمد” توصیف کرده است. ازآن‌پس، هرسال جایزه‌هایی به‌نام ماگسای سای، که سرمایه آغازین آن را سازمان سیا تأمین کرده بود، در مناسبت‌هایی با سروصدایی بسیار به‌واجدین شرایطش اعطا می‌شود. ماگسای سای در ۱۹۵۷ در حادثه‌یی هوایی کشته شد. پس از آن‌، همهٔ رئیس‌جمهورهای فیلیپین روی‌هم‌رفته اتحاد و نزدیکی با واشنگتن را برگزیده‌اند.
پس از برگزاری تظاهرات توده‌ای به‌رهبری کنشگران چپ در ۱۹۹۱، دولت فیلیپین تمدید اجاره‌نامهٔ بهره‌برداری ایالات‌متحده از پایگاه‌های کلارک و خلیج سوبیک را رد کرد. رئیس‌جمهور فیلیپین در آن زمان کرازون آکینو، مادر بنگینو آکینو- رئیس‌جمهور فیلیپین در سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۱۶ – بود. خانم کرازون آکینو در راه تمدید این قرارداد (اجاره‌نامه) که مهلت بهره‌برداری از آن به‌سر آمده بود، گام برمی‌داشت. اما در همان زمان اکثریت نمایندگان مجلس سنای فیلیپین مخالف استمرار حضور نظامیان آمریکا در کشورشان بودند و حاضر نبودند این توافق (اجاره‌نامه) بین دو کشور را تصویب کنند. اما پس از رویداد “یازدهم سپتامبر”، ایالات‌متحده به‌بهانهٔ “جنگ با تروریسم جهانی” توانست بار دیگر نیروی نظامی‌اش را به فیلیپین بازگرداند. نیروهای ویژهٔ آمریکائی در جزیره “میندانائو”، جایی که رئیس‌جمهور کنونی (دوتِرته) بین ساکنانش محبوبیت دارد، حضور و فعالیتی چشمگیری داشته‌اند. حضور نظامیِ آمریکا در جزیرهٔ میندانائو و دیگر منطقه‌های فیلیپین، بنا به‌گفته دوتِرته رئیس‌جمهور کنونی، تنها به شدید و پیچیده‌تر شدن اوضاع منجر شده است. او حتی آمریکایی‌ها را متهم کرده است که برای توجیه حضورشان در فیلیپین، به‌نمایش درآوردن “رخدادهای تروریستی” دست می‌زنند. ”
رئیس‌جمهور دوترته در دوران کارزار انتخاباتی‌اش وعده داده بود که او نخستین “رئیس‌جمهور با گرایش‌های چپ‌گرایانه” فیلیپین خواهد شد. دوترته هیچ‌گاه نزدیکی‌اش به حزب کمونیست ممنوعِ فیلیپین (CPP) و همین‌طور شاخهٔ نظامی آن یعنی “ارتش نوین خلق” (NPA) را پنهان نکرده است. یکی از نخستین اقدام‌های دوترته پس از کسب مقام ریاست جمهوری، ازسرگیری گفتگوهای صلح با ارتش نوین خلق بود که از سال‌های پایانی دههٔ ۱۹۶۰ دست به مبارزهٔ مسلحانه در فیلیپین زده است. او دستور آزادی دو تن از رهبران بلندمرتبهٔ حزب کمونیست را صادر کرد تا بتوانند در گفتگوهای صلح در هلند حضور یابند. دوترته همچنین گفته بود که با “رویارویی” با پکن در مسئلهٔ ستیزبرانگیز دریای چین جنوبی مخالف است. او به تمایل آمریکا به مقابلهٔ نظامی با چین، درصورت حمله به فیلیپین واقعاً، به‌دیدهٔ شک می‌نگرد.
دوترته، به‌محض اینکه به‌ریاست جمهوری رسید نشان داد که خواهانِ “تعدیل” در سیاست‌خارجی فیلیپین است و راهِ گفتگو در حل‌وفصل مسئلهٔ ارضی موردبحث با چین (دریای جنوبی چین) را ترجیح می‌دهد. او خروج نیروهای ویژه آمریکایی را از جزیره میندانائو، جایی که درگیر مبارزه با اسلام‌گرایان‌اند، خواهان است. دوترته، پیش از دیدار رسمی‌اش از چین- در سومین هفته اکتبر ۲۰۱۶- گفت که، قصد دارد در مانور نظامی سالانه مشترک با آمریکا شرکت نکند. او در این زمینه گامی فراتر رفت و اعلام کرد که فیلیپین از حالا به‌بعد توجه‌اش را بر تقویت روابط با چین و روسیه معطوف می‌کند و منبع خرید تسلیحات نظامی برای نیروهای دفاعی فیلیپین نیز چین و روسیه خواهند بود. دولت اوباما اگرچه با این دگرگونی در سیاست خارجی فیلیپین غافل‌گیر شد، اما وانمود ‌کرد که درحال دادوستد معمولی با “مانیل” (یعنی: دولت فیلیپین) است. وزیر دفاع پیشین ایالات‌متحده، اشتون کارتر، گفت: “اتحاد بین ما و فیلیپین همان‌گونه که از دهه‌ها پیش وجود داشته، محکم و آهنین است. ” سفارت آمریکا نیز در مانیل- پایتخت فیلیپین- با صدور بیانیه‌یی، اعلام کرد که وقت آن است تا دولت فیلیپین به تعهداتش در قبال قرارداد با آمریکا عمل کند. سفیر آمریکا هنگام ترک فیلیپین گفت: “گفته‌های دوترته با دوستی و اتحاد ناسازگار است.”
رئیس‌جمهور دوترته، در طول دیدار رسمی‌اش از پکن با استقبال گرمی مواجه شد. او در جمع فیلیپینی‌هایی که به پیشوازش آمده بودند، گفت: “وقت خداحافظی با آمریکا فرا رسیده است.” ارزش پیمان‌نامه‌های امضاشده میان چین و فیلیپین بیش از سیزده میلیارد دلار است. چین در زمینهٔ ایجاد زیرساخت‌های کشور نیز سرمایه‌گذاری سنگینی را برعهده‌گرفته است. اتصال جزیرهٔ “لوزون”- که مانیل پایتخت فیلیپین در آن قرار دارد- به جزیرهٔ میندانائو که پایگاه قدرت دوترته است، یکی از آرزوهای او است. چین تمایل خود را برای اجرای چنین طرح بلندپروازانه‌ای نشان داده است. چنین به‌نظر می‌رسد که رئیس‌جمهور چین، “شی جین پینگ”، و دوترته- باوجود این واقعیت که رأی دیوان داوری لاهه در مورد حقوق دریاها در مناقشهٔ ارضی در دریای جنوبی چین به‌نفع فیلیپین صادر شده است- توافق کرده‌اند که رسیدگی به‌ این موضوع را کنار بگذارند.
چین از همان آغاز اعلام کرده بود که رأی دادگاه کیفری بین‌المللی را هرگز به‌رسمیت نخواهد شناخت. دوترته، در بازگشت به کشورش، در ارتباط با رأی دادگاه کیفری گفت: “پیگیری این رأی اولویت نخواهد داشت.” پس از سال‌ها که آمریکا بر دامنه تنش‌ها در مورد دریای چین جنوبی افزوده است، دوترته و رئیس‌جمهور شی چین پینگ اعلام آمادگی کرده‌اند که گفتگوهای مستقیم در این رابطه را از سر بگیرند. دولت قبلی فیلیپین این گفتگوها را با چین در سال ۲۰۱۲ قطع کرده بود. خودداری فیلیپین از درپیش گرفتن موضعی سرسختانه در دفاع از دیوان بین‌المللی لاهه، پیش‌رَویِ واشنگتن در بسیج افکار همگانی در جهان برای پشتیبانی از موضع آمریکا در دریای چین جنوبی را دشوار ساخته است. هند، در بین کشورهایی که در ارتباط با مسئله دریای چین جنوبی از مواضع واشنگتن حمایت می‌کند، به‌سرعت بیانیه‌یی منتشر کرد و پیروزی حقوقی فیلیپین در دیوان لاهه را تبریک گفت. فیلیپین ریاست گروه “آسه آن” در سال جاری را به‌عهده خواهد گرفت و دیگر مجبور نیست به بازی کردن ‌نقشی نیابتی و تباه‌کننده از جانب واشنگتن ادامه دهد. همچنین انتظار می‌رود که فیلیپین نقشی فعال‌تر در طرح اقتصادی- استراتژیک پیشنهادیِ چین به‌نام: “راه کمربندی” یا “جادهٔ ابریشم جدید” بازی کند.
دوترته پس از بازگشت از چین، به ژاپن سفر کرد. او در جمع فیلیپینی‌ها و بازرگانان ژاپنی در توکیو گفت که توافق پیمان‌نامه دفاعی با آمریکا را “بازبینی و یا لغو” می‌کند. او تصریح کرد که او خواهان آن است که نیروهای نظامی خارجی تا دو سال دیگر خاک فیلیپین را ترک کنند. رئیس‌جمهور فیلیپین گفت که او نمی‌خواهد کشورش محل استقرار جنگ‌افزارهای تهاجمی‌ای مانند موشک‌هایی باشد که کشورهای ثالث را هدف قرار داده‌اند. او در سخنان خود در توکیو گفت: “من به موشک‌هایی که در خاک میهنم کار گذاشته شده باشند، نیازی ندارم. من به فرودگاهی که میزبان بمب‌افکن‌ها باشد، نیازی ندارم.” وزیر امورخارجه فیلیپین، “پرفکتو یاسای” پیش‌ازاین گفته بود که زمان آن فرا رسیده است هم‌وطنانش خود را از “زنجیرهای نامرئی که ما را از پویندگی به‌سوی استقلال و رهایی از تسلیم همچون برادران قهوه‌ای پوستی که آمادگی استقلال و آزادی را ندارند” رها سازند. وزیر امورخارجه فیلیپین، در اظهارنظری دیگر به‌منظور توجیه نیاز به جهت‌گیری‌ای نوین در سیاست‌خارجی، می‌گوید: ” آمریکا در مورد ما به وعده‌هایش وفادار نبوده است.”
در برخی از رسانه‌های غربی چرخشِ رئیس‌جمهور فیلیپین به سمت چین به‌منزله بزرگ‌ترین شکست برای واشنگتن در منطقه پس از سقوط سایگون ترسیم می‌شود. بی‌تردید ایالات‌متحده چنین موضع‌گیری‌‌هایی را برنخواهد تابید. رسانه‌های امریکا هم بی‌کار ننشسته و رئیس‌جمهور جدید فیلیپین را فردی متوهم یا حتی دیوانه می‌شناسانند. دوترته سیاستمداری زیرک و دوراندیش نیست و بی‌آنکه پیامد کار را بسنجد هرچه به‌ذهنش می‌رسد بر زبان می‌راند. دولت اوباما در مورد یافته‌هایی که “مرکز تحقیقات پیو”* در نظرسنجی‌ای در ۲۰۱۵ انجام داد و بنا بر آن اکثر فیلیپینی‌ها نسبت به ایالات‌متحده نظر مساعدی ابراز داشته‌اند، بیش ‌از اندازه دلگرم شده بود. در نظرسنجی دیگری که به‌تازگی انجام شد، محبوبیت رئیس‌جمهور دوترته، پس از رسیدن به مقام ریاست جمهوری و عملکردش به‌شیوه‌یی ناهنجار در کارزار ضد مواد مخدر از مرز هفتادوپنج درصد گذشته است.
امکان این وجود دارد که آمریکا با دست‌کاری در امور بخش‌هایی از ارتش، دولت جدید را به‌بی‌ثباتی بکشاند. در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بخش‌هایی از ارتش سعی کردند در سیاست‌گذاری کشور مداخله کنند. “فیدل راموس”، رئیس‌جمهور پیشین، فرماندهٔ نیروهای مسلح فیلیپین بود. او در این روزها متحد سیاسی دوترته است. دوترته نیز گفته است که تهدید به ترورش منتفی نیست. همچنین گفته می‌شود که نظامیان فیلیپینی که روابط تنگاتنگی با همتایان آمریکایی‌شان دارند، از تصمیم دوترته جهت آغاز گفتگو با ارتش نوین خلق و پذیرفتن چند تن از اعضای حزب کمونیست فیلیپین در هیئت دولت ناخشنودند. ارتش فیلیپین و ارتش نوین خلق بیش از چهل سال است که با یکدیگر درجنگ‌اند.

—————————–
*مرکز تحقیقات «پیو»: اندیشکده‌یی آمریکایی مستقر در واشنگتن دی سی است که به ارائه اطلاعات درباره مسائل، نگرش‌ها و روندهایی می‌پردازد که به آمریکا و جهان شکل‌ می‌دهند. “آلن موری”، معاون پیشین مدیر “وال‌استریت ژورنال”، از سال ۲۰۱۳ رئیس این مرکز است. او جایگزین “اندرو کوهت” گردید. این مرکز بودجه‌اش را از “تراست خیریه‌های پیو” دریافت می‌کند.

به نقل از نشریۀ ”دموکراسی خلق“،
ارگان حزب کمونیست هند (مارکسیست)

نامۀ مردم