فایننشال تایمز روز جمعه در تفسیری با اشاره به اینکه اروپا در موقعیت سخت دوراهی ادامه برجام و یا تبعیت از برجام قرار دارد، نوشت: ‘قدرت نظامی و برتری دلار’ محورهای قدرت آمریکا را تشکیل می دهند و اروپا در موقعیتی نیست که بتواند مقابل آن عرض اندام کند؛ شاید ناچار به تسلیم شود.

در این تفسیر به قلم ‘ گیدئون راچمن’ آمده است:

آیا آمریکا می تواند بدون کمک متحدانش جهان را اداره کند یا نه؟

تصمیم گیری ‘ دونالد ترامپ’ رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از یک توافق بین‌المللی که با زحمت فراوان بدست آمده بود تا بلندپروازی‌های هسته ای ایران را مهار کند، انگیزه این پرسش شده است.

‘قدرت یک جانبه گرایی’ آمریکا؛ این فکری است که مدتهاست به سر ‘جان بولتون’ مشاور تازه امنیت ملی آمریکا زده است.

بولتون در صحبت هایی در سال ۲۰۰۰ مطرح کرده بود: ‘ اگر من روزی می توانستم ساختار شورای امنیت را از نو بسازم، حتما کاری می‌کردم که شورا فقط یک عضو دائم داشته باشد و آن؛ آمریکاست. این واقعی ترین شکل تقسیم قدرت در جهان است’.

حالا بولتون بر سر کار است و برای رئیس جمهوری کار می‌کند که او هم همانند بولتون نسبت به اصل همکاری بین‌المللی بی اعتناست. ترامپ بارها در بوته عمل اعتقادش به این رویکرد را ثابت کرده است. او اعتنایی به التماس های رهبران فرانسه و آلمان و انگلیس نکرد و از توافق هسته‌ای ایران خارج شد.

نکته اینجاست که؛ ترامپ رویکردش در شئون بین‌المللی ‘ یک جانبه گرایی تهاجمی’ است. تصمیم گیری ترامپ در مورد توافق هسته ای ایران؛ آخرین و البته جدی ترین مصداق این رویکرد رئیس جمهور آمریکاست.

او پیش از این هم همین رویه را در مورد یک توافق بزرگ دیگر بین‌المللی در پیش گرفته است شامل، توافق آب و هوایی ‘ پاریس’. ترامپ قرار است در این هفته سفارت آمریکا در اسرائیل را از ‘ تل آویو’ به ‘بیت المقدس’ منتقل کند. همه متحدان اصلی آمریکا این عمل او را مردود شمرده اند. ترامپ دارد به نظام تجاری جهان هم حمله می کند. او تهدید کرده است که تعرفه سنگینی نه فقط بر ورود کالاهای چینی بلکه بر کالاهای متحدان کلیدی آمریکا همچون ژاپن , کانادا و اتحادیه اروپا اعمال خواهد کرد. این تفکر، ‘اول، آمریکا’ نیست؛ بلکه ‘ فقط؛ آمریکا’ است.

موضع آمریکا در قبال ایران را سایر امضا کنندگان توافق هسته ای رد کردند ؛ فقط اسرائیل و عربستان مدافع آن بودند. در خصوص تجارت و آب و هوا هم رویکرد ترامپ را متحدان مهم آمریکا رد کردند.

این یکجانبه گرایی ترامپ، تاثیر مستقیم بر کل جهان و بالاخص بر سیر تحولات در خاورمیانه خواهد داشت.

‘ جک سولیوان’ از مقامات دولت ‘اوباما’ که نقش محوری در گفت وگوهای سری آمریکا و ایران داشت در این زمینه معتقد است:’ تهران هم خود را ناچار خواهد دید به عقب نشینی آمریکا از توافق پاسخ بدهد. منتها این پاسخ به گونه ای نخواهد بود که فورا بحرانی را خلق کند’.

سولیون می گوید: ‘ ایران سعی خواهد کرد گامهایی بردارد اما این گامها مسلما تحریک آمیز نخواهد بود. این گام ها می تواند مشتمل بر تشدید تحقیق و توسعه بر روی سانتریفیوژهای پیشرفته باشد’.

اما به هر حال، هر قدمی که ایران در این راه بردارد ، حتی اگر خیلی محتاطانه باشد، بازهم کشورهایی مانند آمریکا ، عربستان و اسرائیل را تحریک خواهد کرد که به فکر یک اقدام نظامی علیه ایران باشند.

رویکرد ترامپ در مورد ایران امکان دارد در وهله نخست افزودن بر فشارها باشد تا ایران مجبور شود امتیاز بیشتری بدهد. اما می تواند مشاوران کلیدی ترامپ نظیر بولتون پیشنهادشان فقط ‘جنگ’ باشد با هدف غایی تغییر رژیم در ایران. بولتون در مطلبی در سال ۲۰۱۵ در یک روزنامه نوشته بود :’ تنها اقدام نظامی می تواند ما را به هدف مورد نظر برساند’.

و اما در موشکافی پیامدهای تصمیم ترامپ در مورد پاره کردن توافق هسته ای ایران؛ دیدیم که این تصمیم منجر به یک درگیری جدید در خاورمیانه نشد، بلکه شکافی عمیق درون ائتلاف غرب ایجاد کرد.

پیش از این هم با تصمیم گیری ‘جورج بوش’ در سال ۲۰۰۳ برای تهاجم نظامی به عراق، میانه آمریکا با فرانسه و آلمان به هم خورده بود. منتها بعضی از متحدان مهم اروپایی آمریکا، واشنگتن را در جنگ عراق یاری کردند از جمله بریتانیا، اسپانیا، هلند و لهستان. اما امروز در قبال ایران؛ آمریکا هیچ حامی مشهودی در اروپا ندارد.

در قضیه تصمیم ترامپ در مورد توافق هسته ای، اروپا کاملا در یک خشم ساکت فرو رفته است.

اروپا مشغول تفکر است ببیند آیا می تواند به معامله کردن با ایران ادامه بدهد و یا اینکه از تحریم های آمریکا تبعیت کند.

مسلما ایستادن جلوی خواست آمریکا، کار دشواری است. علت آن هم همان ‘ قدرت یکجانبه گرایی’ آمریکاست. آمریکا این امکان و قدرت را دارد که شرکت های اروپایی نظیر ‘ایرباس’ و ‘توتال’ را وادار کند بین آمریکا و بازارهای ایران، یکی را انتخاب کنند.

خوب واکنش اروپا به دونالد ترامپ چه خواهد بود؟

‘ ریچارد گره نل’ سفیر جدید آمریکا در آلمان در این باره در توئیتر توضیح داده است:’ بدیهی است که قدرت اقتصادی آمریکا بر دسترسی بر بازار؛ ارجحیت دارد. هر مدیر اجرایی اروپایی که به تجارت کردن با ایران ادامه بدهد، در صورتی که به آمریکا سفر کند بازداشت خواهد شد. بانکهای اروپایی هم که با ایران تجارت کنند، راه دسترسی شان به نظام مالی امریکا بسته خواهد شد و یا اینکه در آمریکا تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند و سخت جریمه خواهند شد’.

وی تاکید می کند:’ شرکت های آلمانی که با ایران تجارت می کنند بهتر است بلافاصله عملیاتهایشان را در ایران قطع کنند’.

‘ والری ژیسگاردستن’ رئیس جمهور سالها قبل فرانسه معتقد بود:’ تمام این امتیاز منحصر به فرد آمریکا به خاطر «دلار» آن است که به آمریکا یک ‘امتیاز فوق العاده’ بخشیده است ‘.

ژیسگاردستن می گفت:’ دلار آمریکا، همچون قدرت نظامی آمریکا، نیروی چیره گر و مسلط او نه فقط بر همه دشمنانش؛ که بر دوستان و متحدانش هم هست’.

قدرت تحریم های آمریکا و برتری دستگاه قضایی او، سال ها است که بر همگان ثابت شده است.

همین حقیقت که آمریکا محور نظام مالی جهان است؛ یک اسلحه فوق العاده نیرومند به دست هر دولتی در آمریکا داده است.

اما اگر همین قدرت به دفعات زیاد استفاده شود؛ می تواند به فرسایش برود. هم روسیه و هم چین مطرح کرده اند که قصد دارند یک نظام پرداخت جایگزین ایجاد کنند تا از آن طریق آمریکا را دور بزنند و یک ارز خارجی را برای انجام معاملات بین المللی شان جایگزین ‘دلار’ بسازند.

اروپا هم به خاطر آنکه ارزش بین المللی ‘یورو’ را بالا ببرد بدش نیامده است که از این پیشنهاد استقبال کند.

اما اینطور هم که این کشورها قضیه را آسان گرفته اند ؛ نیست. یورو هنوز نسبتا یک پول تازه وارد است. ‘یوان ‘ چین هم کاملا قابل تبدیل نیست و ‘روبل’ هم یک چالشگر قابل قبول نیست. از آن گذشته؛ حتی اگر هم شرکت هایی پیدا شوند که حاضر شوند خارج از سیستم مالی آمریکا کار کنند و از یورو در معاملاتشان استفاده نمایند اما مسلما در خطر خروج از بازارهای آمریکا قرار خواهند گرفت. هنوز خیلی مانده است که تصور کنیم می توان روزی بدون استفاده از دلار و پرهیز از ورود به بازارهای آمریکا یک تجارت بین المللی داشته باشیم.

این سلطه مالی ممکن است این غرور را در ترامپ ایجاد کند که تصور کند یک جانبه گرایی اش می تواند عاری از هزینه باشد.

شاید متحدان آمریکا بگویند که خروج آمریکا از توافق هسته ای و از توافق پاریس قابل قبول نیست . اما مشکل اینجاست که آنها کاری از دستشان ساخته نیست.

به هرحال چه بخواهیم ، چه نخواهیم ، اروپا نه فقط متکی به دلار است، بلکه وابسته به محافظت نظامی آمریکا هم هست.

مطرح می شود که اروپا هم به سرش خواهد زد مقابل آمریکا عرض اندام کند و مثلا تصمیم بگیرد یورو را در برابر دلار قوی کند.

‘ آنگلا مرکل’ صدر اعظم آلمان گفته است که به اعتقاد او آمریکا اساسا دارد نقش خود برای رهبری جهان را واگذار می کند. اما این فقط بر روی کاغذ است. در وادی عمل، هر قدمی که برای قوی کردن یورو و چرخاندن محور رهبری جهان برداشته شود؛ تدریجی است و با مشکلات عدیده سیاسی و عملی روبرو خواهد بود.

همین معما برای متحدان آسیایی آمریکا هم مطرح است.

ژاپن هم از خروج آمریکا از پیمان ‘مشارکت ترانس – پاسیفیک’ ناراحت است. اما ژاپن زیر چتر مراقبتی آمریکا قرار دارد و مشتاقانه موضوع گفت وگوهای پیش روی ترامپ با رهبر کره شمالی ‘ کیم جونگ اون ‘ را دنبال می کند.

بدیهی است که یک جانبه گرایی آمریکا برای واشنگتن هم عاری از هزینه نخواهد بود ؛ هرچند این هزینه ها در طولانی مدت بروز کند.

شبکه ائتلافهای آمریکا؛ واشنگتن را از کشورهایی که آمریکا آنها را رقیب استراتژیک خود می شناسد نظیر روسیه و چین ؛ مجزا می سازد.

متحدان آمریکا؛ دارایی های واقعی شان را روی میز می گذارند. پایگاههای نظامی امریکا در سراسر جهان در حقیقت منابع دسترسی جهانی آنند.

تبادل اطلاعاتی میان متحدان کمک می کند که آمریکا تهدیدهای تروریستی را دفع کند. ضمنا؛ شرکای همفکر کمک می کنند تا چارچوب استانداردهای قانونی و تجاری طرح ریزی شود.

از همه مهم تر؛ این ائتلاف ها در واقع مشروعیت آمریکا برای اعمال قدرت نظامی است.
این اصلا برای امریکا امکان پذیر نیست که هر چالشی را با نیروی نظامی و یا تحریم اقتصادی پاسخ بگوید. اصولا در شرایط عادی؛ همه اتکای آمریکا به ‘ نظم بین المللی منطبق بر قانون’ است که شبکه ای است از قوانین و نهادهایی که آمریکا و متحدانش در طول سالیان متمادی آنها را شکل دهی کرده اند. مصداق آن هم نوع برخورد آمریکا با قضیه تجاوز روسیه به ‘کریمه’ و الحاق آن به خاک خود و همچنین ادعاهای ارضی چین بر ‘ دریای چین جنوبی’ بود. در این دو چالش، آمریکا منطبق با قوانین بین الملل عمل کرد و حمایت همه اعضاء سازمان ملل و هر جای دیگر را بدست آورد.
در مجموع آنکه، برای آنکه یک نظم جهانی مبتنی بر قانون خوب کار کند، این مستلزم آن است که آمریکا نیز خودش را راغب به آن نشان دهد.

آمریکا هم باید نشان دهد که به قانون پایبند است. حتی اگر این قانون به نفع آن نباشد؛ مثلا قانون ‘سازمان تجارت جهانی’ و یا الزامات توافق هسته ای ایران که مسلما همه اش ایده آل نیست.

اینها همان تعهداتی هستند که ترامپ و مشاورانش همچون بولتون ظاهرا تمایلی به تبعیت از آن ندارند.

دولت ترامپ به جای آنکه محور اتکایش بر یک سیستم استوار بر قانون باشد؛ هدفش ایجاد یک ‘نظم مبتنی بر قدرت’ است. در یک چنین نظمی، آمریکاست که قانون را وضع می کند و بقیه همه موظف اند به آن عمل کنند.

شاید یک چنین نظمی برای یک دوره زمانی خوب کار کند؛ اما این یک دعوت از همه رقبای آمریکاست تا آنها هم ترغیب شوند اراده آمریکا را بیازمایند و در اروپا؛ آسیا و خاورمیانه یک جانبه گرایانه عمل کنند.

این، یک دستور العمل است برای یک جهان بسیار خطرناک تر.

ایرنا