جنبش سندیکایی و چهره‌های آن

طبقه کارگر ایران از هنگام پیدایش و قوام خود در مقام یک طبقه اجتماعی، تاریخ پر فراز و نشیبی را پشت سر نهاده، و در گرماگرم رخدادهای پراهمیت تاریخی، مهر و نشان خودرا بر تحول‌های جامعه زده‌است.

مبارزات سندیکایی زحمتکشان به مثابه بخش جدایی‌ناپذیر جنبش کارگری میهن ما از همان آغاز فعالیت مسیر پررنج، خونین اما پرافتخاری را پیموده‌است. دراین تاریخ پرغرور و خونین، سنت‌های انقلابی جنبش سندیکایی در همراهی و هم‌گامی حزب طبقه کارگر (در هر سه دوره حیات آن اجتماعیون – عامیون، حزب کمونیست ایران و حزب توده ایران) در طول دهه‌ها شکل گرفته، قوام یافته و به بار نشسته است.

این سنت‌ها و راه و روش انقلابی ریشه‌دار، در متن زندگی و مبارزهٌ روزانه برشانه‌های قهرمانان به‌نام و گمنام به‌ثمر رسیده‌است. رشته مطالب نام‌های نازدودنی کوشیده و می‌کوشد چهره این قهرمانان را در حد امکانات خود به نسل نو مبارزان جنبش کارگری معرفی نماید. اینک به معرفی یکی از پیشکسوتان ارجمند جنبش کارگری میهن، کارگر توده‌ای و از پایه‌گذاران و رهبران شورای متحدهٌ مرکزی، رفیق شهید علی قهرمانی می‌پردازیم.

رفیق علی قهرمانی به سال ۱۲۸۳ خورشیدی در تبریز زاده‌شد. از دوران کودکی و خانوادهٌ او اطلاعات دقیق در دسترس قرارندارد. فضای آذربایجان و به‌ویژه شهر تبریز در سالهای کودکی و نوجوانی او مشحون از روحیه انقلابی و آزادی‌خواهی بود. خیلی زود با فعالین اجتماعیون و عامیون آشنا شد و زمانی که به‌عنوان یک جوان کارگر مشغول به‌کار بود، به صف مبارزه وارد گردید. او از مبارزان بسیار فعال خیزش لاهوتی در تبریز بود. با آنکه علی قهرمانی بسیار جوان بود در جریان قیام لاهوتی در پیوند با کمیته ملی که رهبری آن با زنده یاد ابولقاسم لاهوتی شاعر پرآوازهٌ ملی بود، قرار داشت. کمیته ملی بلافاصله پس از قیام در شهر تبریز از جمع دمکرات‌ها و ملیون تشکیل شد و وظیفه رهبری و اداره امور را برعهده داشت. پس از شکست قیام و مهاجرت ابولقاسم لاهوتی به اتحاد شوروی، رفیق علی قهرمانی برای رهایی از پیگرد و سرکوب، راهی تهران شد. طی این دوره به‌عنوان کارگر راه و جاده‌سازی مشغول به‌کار گردید و بیش از پیش با فعالیت حزب کمونیست و اتحادیه‌های کارگری آن زمان در تماس قرارگرفت.

طی همین دوره در صفوف حزب کمونیست ایران – سلف حزب توده ایران – به مبازره مشغول شد. او یکی از فعالین کارگری حزب محسوب می‌گردید و به‌طور مثال در شهریور ماه سال ۱۳۰۳ در سازماندهی اعتصاب کارگران پارچه‌بافی تهران نقش داشت. با آغاز سرکوب و پیگرد کمونیست‌ها توسط رضاخان، رفیق علی قهرمانی به‌شکل مخفیانه به مبارزهٌ خود ادامه داد. رفیق شهید مهدی کیهان در پژوهش‌های ارزشمند خود در خصوص این دورهٌ تاریخی نوشته‌است: “سرکوب جنبش سندیکایی و اتحادیه‌ایی و غیرقانونی ساختن فعالیت سندیکایی و اتحادیه‌ایی در ایران به همراه جلوگیری از فعالیت حزب کمونیست ایران، در فاصله سالهای ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۰ که به تصویب قانون معروف به قانون سیاه منتهی گشت، مقدمه سرکوب هرنوع آزادی در ایران و اضمحلال واقعی قانون اساسی و متمم آن بود. رضاخان به توصیه اربابان استعمارگر انگلیسی خود برای آن در وهلهٌ اول به‌کارگران و زحمتکشان و سندیکاها و حزب کمونیست ایران تاختن گرفت، که خوب می‌دانست کارگران و کمونیست‌ها سخت‌ترین مدافع آزادی و استقلال ایرانند و تا آنها از حق فعالیت آزاد برخوردارند، سرکوب آزادی و فروش مصالح وطن به بیگانه کاری است دشوار و غیرممکن.” (مجله دنیا، نشریه سیاسی و تئوریک کمیته مرکزی حزب توده ایران، شماره ۲ – سال دوم – دوره چهارم ۱۳۵۹، صفحات ۳۰-۳۱)

مبارزه و فعالیت انقلابیونی چون رفیق علی قهرمانی در تمام مدت استبداد و اختناق رضاخانی به شکل‌های گوناگون ادامه یافت و این کارگر انقلابی که در مکتب حزب کمونیست ایران – سلف حزب توده ایران، به رزمنده‌ایی مجرب تبدیل شده بود، ازهیچ امکان و موقعیتی برای افشاندن بذر آگاهی در میان کارگران و زحمتکشان درآن محیط خفقان‌آور فروگذاری نمی‌کرد.

با آغاز تحول‌های دهۀ بیست خورشیدی و فرار رضاخان، فصل نوینی از زندگی و مبارزه این کارگر آگاه و انقلابی فرارسید. بلافاصله به عضویت حزب توده ایران درآمد و به دلیل تسلط به موازین کار سندیکایی از زمره مسئولین وقت حزب برای احیای سندیکاها و اتحادیه‌های کارگری شد. فعالیت شبانه‌روزی او در شهرهای مختلف نظیر تهران، تبریز، شاهی (قائم‌شهر)، سمنان و اصفهان طی سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۳ فراموش نشدنی است. او تقریباً در تمام رخدادهای پراهمیت مربوط به احیا و بازسازی اتحادیه‌ها و ایجاد سندیکاها طی این دوره تاریخی تا تشکیل شورای متحد مرکزی حضور پررنگ و نقش درجه اول دارد.

رفیق علی قهرمانی در تاسیس شورای مرکزی اتحادیه‌های کارگران ایران در سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۱ نقش اساسی و مهم داشت و می‌توان اورا همراه با رضا روستا و قازار سیمونیان از سازمانگران اصلی این مرکز سندیکایی نامید. این تشکل سندیکایی درآن سال‌ها با سی هزار عضو متشکل، بسیار نیرومند بشمار می‌آمد و در ادامه مبارزه خود هستهٌ اصلیِ شورای متحدهٌ مرکزی را پدید آورد.

با تشکیل این مرکز سندیکایی، زمینه وحدت صف‌های جنبش سندیکایی فراهم می‌شد. درکنار شورای مرکزی، سازمان‌های سندیکایی دیگری نیز در آن مقطع زمانی فعالیت می‌کردند. این سازمان‌ها عبارت بودند از: اتحادیه کارگران و برزگران، کانون کارگران راه‌‌آهن و کمیته مرکزی اتحادیه‌های زحمتکشان. دراین تشکل‌ها بخشی از طبقه کارگر و زحمتکشان ایران متشکل شده و فعالیت می‌کردند. گرچه در راس برخی از این تشکل‌ها عناصر ناباب و ناسالم مانند یوسف افتخاری قرارداشتند و در امر مبارزهٌ سندیکایی و تامین وحدت صف‌های جنبش کارشکنی و خرابکاری می‌کردند، اما با رهنمود خردمندانهٌ حزب ضمن افشای خرابکاری عناصر ناسالم، ضرور بودکه سیاست‌های تفرقه افکنانه خنثی و کلیه تشکل‌های کارگری در صفی واحد متحد و سازماندهی شوند.

حزب توده ایران قاطعانه با سیاست سکتاریستی در جنبش سندیکایی مبارزه می‌کرد. دراین زمینه رفیق شهید حسین جودت در بررسی تاریخ جنبش کارگری و سندیکایی در توضیح مشی اصولی حزب درآن مقطع زمانی نوشته است: “حزب توده ایران پیشنهادهایی را که گاهی از جانب عناصر چپ‌رو مطرح می‌شد و حاکی از آن بود که باید از سندیکاها و اتحادیه‌ها و یا جمعیت‌های صنفی که در راس آنها افراد ناباب قراردارد بیرون رفت و به تشکیل سندیکا یا اتحادیه یا جمعیت دیگری به دست اعضای حزب پرداخت، پیگیرانه رد کرده است.” (حزب توده ایران و جنبش سندیکایی کارگران ایران – حسین جودت، صفحات ۱۲۵ – ۱۲۶)

کار پیگیر و صبورانه توسط کادرهای مجربی مانند رفیق علی قهرمانی انجام می‌گرفت. تماس، مذاکره و همکاری میان تشکل‌های مختلف آن دوره از زمره وظایف اصلی رفیق علی قهرمانی محسوب می‌گردید. دراثر کار خستگی ناپذیر و مساعی او و مبارزینی مانند رضا روستا، آوتیس مسروپیان، منوچهر مصلح، علی امید و دیگران سرانجام مسئله تامین وحدت صف‌های جنبش سندیکایی حل شد و از تجمع چهار مرکز و تشکل سندیکایی، شورای متحدهٌ مرکزی اتحادیه‌های کارگران و زحمتکشان ایران در اول ماه می ۱۳۲۳ پایه‌گذاری گردید. رفیق علی قهرمانی یکی از موسسان اصلی این مرکز واحد سندیکایی به‌شمار می‌آید و طی نخستین نشست به عضویت هیات اجراییه شورای متحد مرکزی انتخاب گردید. درادامه این فرآیند سندیکای کارگران نفت خوزستان نیز الحاق خود به شورای متحده مرکزی را تایید کرد. بدین سان شورای متحد مرکزی با بیش از ۳۰۰ هزار تن از کارگران ایران به عنوان مهم‌ترین سازمان سندیکایی خاورمیانه و قاره آسیا به عضویت فدراسیون جهانی سندیکاهای کارگری درآمد. با تشکیل شورای متحد مرکزی فعالیت رفیق علی قهرمانی به عنوان یکی از رهبران این مرکز سندیکایی دامنهٌ گسترده‌تری یافت. در اواخر سال ۲۳ رفیق علی قهرمانی رهسپار تبریز شد تا سازماندهی سندیکاها و اتحادیه‌های کارگری آذربایجان، گیلان و زنجان را هدایت و رهبری نماید. طی این مدت همراه با رفقای شهید میر حیدر عزیزی، حسین نوری، ولی گنجه‌مهر، آرسین شاخیان و ایوب شکیبا اتحادیه‌ها و سندیکاهای کارگری را در شهرهای مختلف سازماندهی و هدایت می‌کرد.

او که از انقلابیون با سابقه و مبارزان قیام لاهوتی بود با تشکیل حکومت ملی و خودمختار آذربایجان به‌عنوان سنگر آزادی ایران در برابر استبداد و امپریالیسم، در مقام یکی از مبارزان این جنبش، به‌سمتِ رئیس اداره نقلیات برگزیده شد. در مدت کوتاه و کمتر از یک سال این وظیفه را نیز با غرور و سربلندی به‌سود توده‌های محروم جامعه به‌انجام رسانید. در جریان سرکوب حکومت ملی و خودمختار به دست گزمگان دربار و امپریالیسم، همراه دیگر یارانش در شهر تبریز دستگیر و در سال ۱۳۲۵ در همین شهر به جوخه اعدام سپرده شد.

نام و راه مبارز پیشکسوت جنبش کارگری میهن ما رفیق کارگر توده‌ایی علی قهرمانی بر پرچم زحمتکشان با افتخار ثبت شده‌است. او از رزمندگان ارجمند و پیشکسوتان نستوه جنبش کارگری میهن ماست که جان برسر آرمان‌های والای طبقه کارگر ایران نهاد.