«رکن‌الدین خسروی هیچگاه نقاب بر چهره نداشت و با خلوص نیت و گشاده‌رویی و پشتکار فراوان در عرصه تئاتر کشور فعالیت کرد و حالا ما وامدار او هستیم». اینها را ایرج راد در بزرگداشت مردی می‌گفت که اگرچه سال‌ها از وطن دور مانده‌ اما یادش در خاطر دوستداران تئاتر مانده بود. اهالی نمایش دیروز در تماشاخانه سنگلج، گرد هم آمدند و یاد رکن‌الدین خسروی را با نقاب‌هایی بر چهره گرامی داشتند.

مراسم گرامیداشت رکن‌الدین خسروی کارگردان و نویسنده تئاتر که دی‌ماه سال گذشته درگذشت، با حضور هنرمندان و اهالی تئاتر، علی مرادخانی و همچنین مهدی شفیعی مدیر کل هنرهای نمایشی در تماشاخانه «سنگلج» برگزار شد. نکته جالب در برگزاری این مراسم این بود که تمامی مهمانان ملزم بودند با ماسک‌هایی که عوامل اجرایی این مراسم به رنگ‌ها و شکل‌های مختلف از پیش برای این مراسم تدارک دیده بودند، وارد سالن شوند. اجرای این مراسم را مسعود دلخواه و فرزانه نشاط‌خواه که از شاگردان قدیمی رکن‌الدین خسروی بودند، برعهده داشتند.

رکن‌الدین نقاب برچهره نداشت

در ابتدای برنامه ایرج راد بازیگر و کارگردان که با ماسکی بر صورتش در جایگاه حاضر شد، ضمن خوشامد‌گویی به حاضران این مراسم درباره رکن‌الدین خسروی گفت: «بهتر است ماسک را از روی صورتمان برداریم و خودمان باشیم. رکن‌الدین خسروی هیچگاه نقاب بر چهره نداشت و با خلوص نیت و گشاده‌رویی و پشتکار فراوان در عرصه تئاتر کشور فعالیت کرد و اکنون ما وامدار او هستیم.»

ایرج راد ادامه داد: «رکن‌الدین خسروی شاگردان زیادی تربیت کرد و وقتی برای اجرای تئاتر صحنه‌ای تمرین می‌کرد لحظه لحظه آن مانند کلاس درس بود در عین حال که همیشه لبخند داشت در کار تئاتر بسیار جدی بود و کمترین خطا و عدم حفظ دیسیپلین تئاتری را نمی‌پسندید و آشفته می‌شد. تئاتر برای او زندگی و عشق بود و با شیوه خاص خودش لحظات خلاق را به وجود می‌آورد. او با عشق در تمرین‌ها حاضر می‌شد و تمرین برای او ساعت نداشت، شاید روزی هشت ساعت و روزی دیگر نیم ساعت تمرین می‌کردند، بستگی به آنچه که احساس می‌کرد نیاز دارد، این کار را انجام می‌داد، همه ما مدیون این استاد بزرگوار هستیم.»

او درباره عدم حضور علی نصیریان دوست قدیمی رکن‌الدین خسروی هم گفت: «من شب گذشته با استاد علی نصیریان تماس تلفنی داشتم و برگزاری این مراسم را به ایشان اطلاع دادم اما سه و نیم بعد‌از‌ظهر دیروز به من اطلاع دادند که چون همسرشان بیمار است و کسی نبوده که از ایشان مراقبت کنند نتوانستند به این مراسم بیایند و عذرخواهی کردند.»

ایرج راد در پایان ضمن قدردانی از افراد و سازمان‌هایی که برای انتقال پیکر رکن‌الدین خسروی به ایران زحمت کشیده‌اند، گفت: «از مهدی شفیعی و علی مرادخانی بابت کمک‌هایی که به ما کردند، تشکر می‌کنم.»

در ادامه کلیپ «ترانه صحنه بی‌انتها» با صدای کیوان نخعی پخش شد. سپس شعری از میمنت میرصادقی که بعد از درگذشت رکن‌الدین خسروی برای او سروده بود توسط فرزانه نشاط‌خواه مجری این مراسم خوانده شد.

در ادامه این مراسم بزرگداشت، گروه موسیقی «وصل یار» به سرپرستی ابراهیم اثباتی از طرف انجمن موسیقی خانه تئاتر قطعاتی را اجرا کردند. به دلیل همزمانی برگزاری این بزرگداشت با سالگرد فوت پرویز فنی‌زاده از این هنرمند و همچنین دخترش دنیا فنی‌زاده نیز یاد شد.

رکن‌الدین به جوانان اهمیت می‌داد

سیمین خسروی همسر رکن‌الدین خسروی هم با حضور روی سن گفت: «این خیابان (بهشت) برای من بهشت خاطره‌هاست؛ بدون شک تماشاخانه سنگلج شاهد و یادآور بخش مهمی از تاریخ تئاتر ایران است. به خاطر دارم که طبق برنامه‌ریزی متولیان هنر در آن سال‌ها این تماشاخانه برای اجرای نمایش‌های ایرانی در نظر گرفته شده بود.»

‌«لبخند با شکوه آقای گیل»، «حکومت زمان خان» و «ابراهیم توپچیو آقا بیگ» نمایش‌هایی بودند که سیمین خسروی از آنها به عنوان اجراهای درخشان خسروی در تماشاخانه سنگلج نام برد و از جمیله شیخی، جمشید لایق، محمود جوهری و رادی نیز به عنوان هنرمندانی که با خسروی همکاری داشته اما دیگر در بین ما نیستند، یاد کرد و گفت: گرچه این هنرمندان دیگر حضور فیزیکی ندارند اما نام‌شان در تئاتر ایران همیشه زنده خواهد ماند.همسر رکن‌الدین خسروی با اشاره به اینکه این هنرمند به جوانان اهمیت زیادی می‌داد، بیان کرد: «او به جوانان فرصت کار کردن ‌داد تا استعدادهای‌شان پرورش پیدا کند، ویژگی دیگری که داشت احترام به مخاطب تئاتری بود. در همین رابطه می‌توان به اجرای نمایش «تولد» در بهمن سال ۶۷ که از برکت محبت بعضی‌ها در شرایط نامناسب جنگ در مجموعه فرهنگی «آزادی» پرتاب شد اشاره کرد که با وجود این آن نمایش بهترین نمایش سال شناخته شد.»

او در پایان صحبت‌هایش به مقاله‌ای که رکن‌الدین خسروی ۵۱ سال پیش با عنوان «تئاتر و غارت گران روح و اندیشه» منتشر کرده بود اشاره کرد.
در ادامه مراسم جمشید جهان‌زاده بازیگر سینما تئاتر، قسمتی از نمایشنامه «دشمن مردم» را که سال‌ها قبل توسط رکن‌الدین خسروی به صورت چند تله‌تئاتر کارگردانی شده بود را اجرا کرد.

سپس محمدرضا طاهریان از دوستان نزدیک این استاد پیشکسوت با بیان اینکه «خسروی از اولین بنیانگذاران تئاتر تجربی در ایران است» گفت: «او در بازآفرینی نمایش‌ها شرایط جدیدی را ایجاد کرده و بسیار دقیق عمل می‌کرد، با وجود اینکه سالن‌هایی که در اختیارش می‌گذاشتند، کیفیت مناسبی نداشت اما با خلاقیت تمام آنها را به اوج می‌رساند.» در ادامه محمدرضا طاهریان دو قطعه شعری که در وصف رکن‌الدین خسروی خوانده بود، قرائت کرد.

در ادامه مستند کوتاهی از زندگی رکن‌الدین خسروی ساخته ابوذر عزیزی پخش شد و به سال‌های زندگی و تجربیات این پیشکسوت در دوران فعالیت هنری‌اش اشاره شد.

در بخش دیگری از برنامه که سخنرانی آزاد نام داشت، از میهمانان و حاضران در این برنامه خواسته شد تا اگر خاطره‌ای از این هنرمند پیشکسوت دارند بیان کنند.

قطب‌الدین صادقی با تاکید بر اینکه «رکن‌الدین خسروی تعریفی که از هنر داشت یک تعریف اجتماعی بود: بیان کرد: «او هنر نمایش را از جامعه جدا نمی‌دانست و این شجاعت اخلاقی می‌خواست. او کار سفارشی و تجاری انجام نمی‌داد و آزادگی داشت که به آنچه می‌اندیشد، همان را بسازد. من به همکاری با ایشان افتخار می‌کنم.»

باید شرایطی فراهم شود تا جوانان با خسروی آشنا شوند

سپس مهدی شفیعی مدیر‌کل هنرهای نمایشی با حضور در جایگاه و با تاکید بر اینکه «قطعا استاد رکن‌الدین خسروی نیاز به ذکر نکات مثبت و هنری ندارند و همه به توانمندی‌های ایشان وافق هستند» بیان کرد: «جوانان ما نیاز دارند با شخصیت این استاد آشنا شوند. اگر تئاتر ما در جاهایی بالنده شده است با اتکا به اساتید و هنرمندان بزرگی مثل ایشان بوده است.»

او ادامه داد: «روزهایی که افتخار داشتم در کلاس ایشان حضور داشته باشم در همین تئاتر سنگلج بود. ما را به عنوان هنرمندان استانی از خوزستان به تهران دعوت کرده بودند و افتخار داشتیم هفت شب را پای کلاس این اساتید باشیم. استاد کوپال و رکن الدین خسروی حضور داشتند و هم کارگردانی و هم نمایشنامه‌نویسی را با دقت و ریزبینی وقت می‌گذاشتند و به ما می آموختند و همه هنرمندان استان‌ها از این کلاس استفاده می‌کردند.»

شفیعی بیان کرد: «وقتی خبر تلخ درگذشت استاد را شنیدیم آقای راد تماس گرفتند و علاوه بر اینکه اندوهگین بودند نگران بودند که آیا می‌شود شرایطی فراهم شود که پیکر این استاد را به ایران برگردانیم و مراسمی برایشان بگیریم که با همت ایشان و همسرگرامی این هنرمند این امر فراهم شد.» در پایان برنامه نیز قطعه دیگری توسط گروه موسیقی «وصل یار» اجرا شد.

جهان صنعت