اتفاقات رخ داده چند هفته گذشته در سوریه گویای آن است که اوضاع در این کشور دیگر شبیه به «پایان مرحله فعال درگیری‌های نظامی» و فراهم شدن امکان حل و فصل سیاسی اوضاع در سوریه نیست.

روزنامه «کامرسانت»، چاپ مسکو امروز نوشت: روسیه ممکن است فرماندهی نیروهای نظامی خود در سوریه را تغییر دهد، دولت “بشار اسد” و دولت ترکیه بر سر اوضاع عفرین (که تحت کنترل کردهای سوری قرار دارد) اختلاف نظر جدی پیدا کرده و مرکز روسی آشتی نیروهای متخاصم در شهر دمشق نیز مورد حمله قرار گرفته است. بدین ترتیب اوضاع در سوریه دیگر به پایان «مرحله فعال اقدامات نظامی» که بعد از پیروزی بر گروه تروریستی داعش در اواخر سال ۲۰۱۷ اعلام شده بود، شباهت بسیار کمی دارد. این در حالی است که وزارت امور خارجه روسیه تایید کرده که در جریان حمله ۸ فوریه آمریکا به استان دیرالزور سوریه، دهها شهروند روسی و دیگر جمهوریهای مشترک المنافع، کشته یا زخمی شدند، ولی این افراد نیروهای نظامی روسی نبوده‌اند.

امکان برکناری و انتصاب جدید فرمانده نظامی جدید در سوریه

یک مقام نزدیک به ستادکل نیروهای مسلح روسیه به روزنامه «کامرسانت» گفته است که سرهنگ “سرگئی سورویکین” فرمانده نیروهای هوایی-فضایی روسیه ممکن است بزودی برای برعهده گرفتن فرماندهی گروه‌های نظامی روسیه مستقر در سوریه، به این کشور اعزام شود. این مقام آگاه یادآور شده که در صورت قطعی شدن چنین تصمیمی، ژنرال “الکساندر ژوراولییف” فرمانده کنونی نیروهای روسی در سوریه به کشور بازگشته و مانند گذشته فرماندهی نیروهای نظامی شرق روسیه را برعهده خواهد داشت. وزارت دفاع روسیه هنوز این اطلاعات را تایید یا تکذیب نکرده است.

سرهنگ ژوراولییف از آغاز عملیات نظامی روسیه (سپتامبر سال ۲۰۱۵) در سوریه بسر می برد و به خاطر موفقیت خود در فرماندهی گروههای نظامی به دریافت مدال «قهرمان روسیه» نائل شده است. البته تجربه ژنرال سورویکین در زمینه عملیات نظامی در سوریه نیز بسیار اساسی است. در وزارت دفاع روسیه معتقدند که دقیقا تحت فرماندهی و نظارت وی، عملیات نابودی داعش و آزادسازی ۹۸ درصد از خاک سوریه ممکن شده است.

دردسرساز شدن اقدام نظامی هماهنگ نشده آمریکا با روسیه

در زمان فرماندهی ژنرال ژوراولییف در سوریه، یک حادثه جنجال آفرین رخ داده که چندان برای روسیه خوشایند نبوده است. صحبت بر سر درگیری رخ داده در تاریخ ۷ فوریه بین نیروهای همپیمان دولت سوریه و «نیروهای دموکراتیک سوریه» که مورد حمایت آمریکا قرار دارند، در منطقه مسکونی “هشام” در استان دیرالزور است که طبق اطلاعات شبکه تلویزیونی «سی بی اس» آمریکا، نیروهای نظامی روسی نیز در این درگیریها حضور داشتند. بعد از آن، هواپیماهای نیروهای ائتلاف بین المللی به سرکردگی آمریکا به نیروهای طرفدار دولت سوریه حمله کرده و تعداد زیادی از آنها کشته و زخمی شدند.

وزارت دفاع روسیه اعلام کرده که حمله ائتلاف آمریکا به نیروهای شبه نظامی سوری در استان دیرالزور بدون هماهنگی با نظامیان روسی صورت گرفته است. البته بر اساس این اطلاعات، هیچ نیروی نظامی روسی در زمان این حمله در این منطقه حضور نداشته است.

ولی وزارت خارجه روسیه روز گذشته (سه شنبه) اعلام کرد که در جریان این حادثه، دهها شهروند روسی و دیگر جمهوری‌های مشترک المنافع، کشته و زخمی شدند. بر اساس این اطلاعات، هیچیک از نیروهای نظامی روسیه در درگیریهای نظامی دیرالزور مشارکت نداشته و از تجهیزات و فناوریهای نظامی روسی نیز استفاده نشده است. در این بیانیه یادآوری شده که اتباع روسی که در این حادثه زخمی شده اند، در حال درمان در مراکز درمانی در سوریه بوده و به آنها کمکهای لازم برای بازگشت به کشور صورت گرفته است.

مخالفت دمشق با ادامه عملیات نظامی ترکیه در خاک سوریه

علاوه بر این، در شمال غرب سوریه که تحت کنترل کردها قرار دارد، نیز اوضاع رو به وخامت گذاشته است. “رجب طیب اردوغان” رئیس جمهوری ترکیه روز سه شنبه اعلام کرد که قصد دارد حمله به شهر عفرین را تشدید کرده و این شهر بزودی تحت محاصره ارتش این کشور قرار خواهد گرفت. این در حالی است که مقامات دمشق نیز روز دوشنبه اعلام کرده بودند که نیروهای دولتی «ظرف چند ساعت دیگر» مواضع تحت کنترل شبه نظامیان کرد در عفرین و مناطق مجاور آن را بدست خواهند گرفت تا بدین وسیله از ساکنین غیرنظامی منطقه در برابر تجاوز نظامی ترکیه، حمایت کنند. بدین ترتیب دولت سوریه به آنکارا نشان داد که دیگر حاضر نیست نقش مترسک را بازی کرده و تنها نظاره گر عملیات «شاخه زیتون» ارتش ترکیه باشد و قصد دارد مانع از پیشروی بیشتر نیروهای ترک در عمق خاک سوریه شود.

اردوغان هم تایید کرده که نیروهای دولتی سوریه سعی کرده اند وارد منطقه عفرین شوند، ولی بعد از آتش توپخانه ارتش ترکیه، متوقف شدند. مقامات دمشق به اظهارات وی در این باره هیچ واکنشی نشان نداده اند.

این درز اطلاعات که کردهای عفرین ممکن است «تحت چتر حمایتی» دمشق قرار بگیرند، با واکنش منفی مقامات آنکارا مواجه شد. اردوغان هشدار داد که اقدام رژیم سوریه بدون پاسخ نخواهد ماند، ولی مشخص نکرد برای مقابله با دمشق، تا چه اندازه حاضر به ریسک کردن است.

این در حالی است که “مولود چاووش اغلو” وزیر خارجه ترکیه شروطی که می تواند مانع از رویارویی آنکارا و دمشق شود را نام برد. به گفته وی، ارتش ترکیه مانع از اقدامات نیروهای دولتی سوریه علیه تروریست‌ها در منطقه عفرین نخواهد شد، ولی انگیزه دمشق نباید دفاع از کردها باشد، برای اینکه هیچ چیز نمی تواند مانع از ارتش ترکیه شود.

موقعیت دشوار مسکو و امکان شکست توافقات سوچی

این وضعیت، روسیه که سعی کرده مانع از تشدید اوضاع در منطقه عفرین شده و سازشی بین آنکارا و دمشق بر سر کردها بوجود آورد را در موقعیت دشواری قرار داده است. اوضاع در عفرین، روز دوشنبه موضوع مذاکرات تلفنی روسای جمهوری روسیه و ترکیه قرار گرفت. روز سه شنبه نیز این مسئله در نشست شورای امنیت روسیه با حضور ولادیمیر پوتین، بررسی شد. “سرگئی لاوروف” وزیر خارجه روسیه مواضع کشورش در این باره را اینچنین تشریح کرده است: «منافع قانونی برای تامین امنیت ترکیه تنها باید از طریق مذاکرات مستقیم با دولت سوریه بدست آید. مسکو قاطعانه خواستار حل و فصل همه مشکلات در سایه احترام به تمامیت ارضی کشور مستقل سوریه است.»

همزمان با این مسائل یک حادثه دیگر نیز رخ داد که توافقات در زمینه پایان مرحله فعال درگیری‌های نظامی در سوریه و ایجاد مناطق کاهش تنش در ماه نوامبر سال گذشته بین روسای جمهوری روسیه، ایران و ترکیه را زیر سئوال برده است. روز دوشنبه اوضاع در منطقه کاهش تنش گوتای شرقی بشدت بی ثبات شده و در نتیجه درگیری‌های شدید دهها نفر کشته و صدها تن زخمی شدند. این حادثه ضربه بزرگی به توافقات صورت گرفته در زمینه حل و فصل اوضاع سیاسی سوریه در جریان کنگره سوچی خواهد زد. مخالفان سوری از بمباران گسترده حومه دمشق توسط ارتش سوریه خبر داده اند. این در حالی است که مرکز روسی آشتی نیروهای متخاصم نیز در نتیجه حملات خمپاره‌ای گروه‌های مسلح به چند منطقه مسکونی در پایتخت سوریه، آسیب دیده است.

تسنیم